تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة

تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة
پدیدآوران	مؤسسة آل‌ البيت عليهم‌السلام لاحياء التراث (محقق) حر عاملی، محمد بن حسن (نویسنده) حسینی جلالی، محمدرضا (محقق)
عنوان‌های دیگر	وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه
ناشر	مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1416 ق
چاپ	3
شابک	‎964-5503-00-0
موضوع	احادیث شیعه - قرن 11ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	30
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏135‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏4‎‏و‎‏5‎‏ ‎‏1368
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، معروف به «وسائل الشيعة»، از تأليفات ارزش‌مند محدث بزرگ و علامه محقق، شيخ محمد بن حسن حُر عاملى از علماى بزرگ و از فقهاى برجسته شيعه در قرن يازدهم هجرى(1033 - 1104ق) است. وى، اين كتاب را در مدت بيست سال از عمر شريف خود نگاشته است. اين كتاب، به زبان عربى و مشتمل بر روايات اهل‌بيت عصمت و طهارت(ع) در زمينه احكام شرعى است. مؤلف، در مقدمه، انگيزه خود را از نگارش كتاب، اين گونه بيان مى‌نمايد: «مدّت‌ها بود كه از فكر و قلم خود درخواست مى‌كردم و عزم و همت خود را بر آن مى‌داشتم تا كتابى را به نگارش درآورم كه آرزو را برآورده سازد و در علم و عمل سرآمد و شامل احاديث مسائل شرعى و نصوص احكام فرعى باشد؛ احاديثى كه در كتاب‌هاى معتبر و صحيح روايى هست و علماى بزرگ ما تصريح به صحت و اعتبار آنها كرده‌اند تا پناه‌گاهى براى خودم در مسائل شرعى باشد و مرجعى براى هدايت شيعه شود و من هم در ثواب هر كس كه از نور آن بهره گيرد و با نشان مناره‌هاى آن هدايت گردد و از تابش خورشيد و ماه آن بهره‌مند شود، شریک باشم و چه گنجينه‌اى بزرگ‌تر از ثوابى كه تا روز قيامت ادامه يابد! ان شاء الله».

اين كتاب، از زمان نگارش، پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفته است و در اين زمان از اركان اصلى استنباط احكام شرعى و اجتهاد در حوزه‌هاى علميه شيعه به شمار مى‌آيد و در تمام درس‌هاى خارج فقه، روايات آن نقل شده و به آنها استناد مى‌شود. سيد حسن صدر درباره اين كتاب مى‌فرمايد: «كتاب وسائل الشيعة درباره احكام شرعى نگاشته شده است. اين كتاب به گونه‌اى نوشته شده كه به راحتى مى‌توان از آن استفاده نمود و به مطالب آن دسترسى پيدا كرد. در اين كتاب ميان استدلال و فقه و كلمات فقها به بهترين شكل و صحيح‌ترين راه و معتبرترين مأخذ جمع شده است. هر گاه فقيه و مجتهد متبحرى در اين كتاب نظر كند، آنچه را مى‌خواهد همانند مرواريدهايى كه به نظم چيده شده‌اند، مى‌يابد. هيچ مطلب مشكل و معضلى نيست كه به آن نپرداخته باشد...»

علامه امينى در كتاب ارزش‌مند«الغدير» درباره اين كتاب مى‌فرمايد: «در هيچ كتاب رجال و تراجمى نامى از شيخ حر عاملى برده نشده مگر آنكه جملات فراوانى در مدح و ستايش كتاب گران‌بهايش؛ يعنى وسائل الشيعة بيان شده است.»

ساختار

كتاب «وسائل الشيعة» از بهترين جوامع روايى شيعه و حاوى رواياتى ارزش‌مند از پيامبر اسلام(ص) و ائمه معصومين(ع) درباره احكام شرعى در زمينه‌هاى گوناگون فقهى است.

اين كتاب، مشتمل بر رواياتى پيرامون مقدمة العبادات و 51 كتاب از طهارت تا ديات، روى هم رفته داراى 7058 باب و حدود 36 هزار روايت برگرفته از مجموعه‌هاى روايى معتبر شيعه و اصول اوليه قدماى اصحاب رضوان‌الله‌عليهم است كه به ترتيب مسائل شرعى مطرح شده در كتاب‌هاى فقهى، به صورت باب‌هاى جداگانه آورده شده است و اين خود موجب گشته تا دسترسى به روايات كتاب بسيار آسان گردد و مراجعه كننده به راحتى بتواند روايات مورد نظر را پيدا نمايد. علاوه بر آن مسائل جديدى را نيز با توجه به مضمون روايات با ترتيبى آشنا و چينشى مطلوب و نظمى زيبا مطرح نموده است.

در آغاز سند هر روايت، نام كسانى كه آن روايت را از كتاب آنها آورده، ذكر مى‌كند و سند خود به آن كتاب و مطالب مربوط به آن را در آخر كتاب مى‌آورد. وى سعى و تلاش فراوانى در ضبط دقيق روايات داشته و به اختلاف نسخه‌هاى گوناگون توجه نموده و در حاشيه كتاب به آنچه در نسخه‌هاى ديگر آمده، اشاره كرده است.

هم‌چنين روايات مربوط به يك مسئله را آن هم از منابع متنوع و يا مواضع متعدد، با هم آورده تا مراجعه كننده به راحتى و صرفه‌جويى فراوان در وقت بتواند به تمام روايات متحد در دلالت يا متن و يا سند دست يابد و ميان روايات يك باب از جهت سند يا متن يا دلالت و مفهوم، مقايسه و مقابله انجام دهد و زيادى و نقصان ميان روايات را با يك نگاه و بدون مراجعه به مصادر گوناگون دريابد.

با همه اينها وى عناوين باب‌ها را مطابق برداشت خود از احاديث ذكر كرده نه مطابق آنچه فقها بر آن توافق دارند و نيز در موارد بسيارى روايات را قطعه قطعه نموده و هر قطعه‌اى را در بابى ذكر فرموده، هم‌چنين همه احاديث دلالت كننده بر يك مطلب را در باب مربوطه، به صورت صريح ذكر نكرده بلكه پاره‌اى از آنها را با عباراتى همچون «تقدم»، «يأتى ما يدل عليه»، «رواه...مثله» و... مورد اشاره قرار داده است و اينها خود باعث بروز اعتراض‌ها و ايرادهايى به‌جا و نابه‌جا به كتاب وى شده است.

گزارش محتوا

مطالب مطرح شده در كتاب شريف «وسائل الشيعة» اجمالا عبارتند از: 1- در ذيل عنوان كلی «ابواب مقدمة العبادات»، 31 باب با عناوين ويژه و در ذيل هر عنوان رواياتى كه به نظر مؤلف بر آن عنوان دلالت دارند، ذكر شده است(در همه ابواب ديگر تا آخر كتاب، مطلب، همين گونه مى‌باشد). 2- در «كتاب الطهارة»، در ذيل عنوان كلی «ابواب الماء المطلق»، 24 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الماء المضاف و المستعمل»، 14 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الأسآر»، 11 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب نواقض الوضوء»، 19 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احكام الخلوة»، 40 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الوضوء»، 57 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب السواك»، 13 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب آداب الحمام و التنظيف و الزينة و هى مقدمة الاغسال»، 115 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الجنابة»، 47 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الحيض»، 52 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الاستحاضة»، 3 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب النفاس»، 7 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الاحتضار و ما يناسبه»، 49 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب غسل الميت»، 34 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب التكفين»، 36 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب صلاة الجنازة»، 40 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الدفن و ما يناسبه»، 91 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب غسل المس»، 7 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الاغسال المسنونة»، 31 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب التيمم»، 30 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب النجاسات و الاوانى و الجلود»، 83 باب ذكر شده است. 3- در «كتاب الصلاة» در ذيل عنوان كلی «ابواب اعداد الفرائض و نوافلها و ما يناسبها»، 33 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب المواقيت»، 63 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب القبلة»، 19 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب لباس المصلى»، 64 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احكام الملابس و لو في غير الصلاة»، 73 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب مكان المصلى»، 44 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احكام المساجد»، 70 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احكام المساكن»، 29 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ما يسجد عليه»، 17 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الاذان و الاقامة»، 47 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب افعال الصلاة»، 4 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب القيام»، 17 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب النية»، 3 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب تكبيرة الاحرام و الافتتاح»، 13 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب القراءة في الصلاة»، 74 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب قراءة القرآن و لو في غير الصلاة»، 51 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب القنوت»، 23 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الركوع»، 28 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب السجود»، 28 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب التشهد»، 14 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب التسليم»، 4 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب التعقيب و ما يناسبه»، 40 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب سجدتى الشكر»، 7 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الدعاء»، 68 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الذكر»، 50 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب قواطع الصلاة و ما يجوز فيها»، 37 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب صلاة الجمعة و آدابها»، 60 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب صلاة العيد»، 39 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب صلاة الكسوف و الآيات»، 16 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب صلاة الاستسقاء»، 10 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب نافلة شهر رمضان»، 10 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب صلاة جعفر بن ابى‌طالب(ع)»، 9 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب صلاة الاستخارة و ما يناسبها»، 11 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب بقية الصلوات المندوبة»، 53 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الخلل الواقع في الصلاة»، 33 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب قضاء الصلوات»، 13 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب صلاة الجماعة»، 75 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب صلاة الخوف و المطاردة»، 7 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب صلاة المسافر»، 29 باب ذكر شده است. 4- در «كتاب الزكاة»، در ذيل عنوان كلی «ابواب ما تجب فيه الزكاة و ما تستحب فيه»، 17 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب من تجب عليه الزكاة و من لا تجب عليه»، 10 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب زكاة الانعام»، 14 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب زكاة الذهب و الفضة»، 18 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب زكاة الغلات»، 20 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب المستحقين للزكاة و وقت التسليم و النية»، 58 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب زكاة الفطرة»، 19 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الصدقة»، 52 باب ذكر شده است. 5- در «كتاب الخمس»، در ذيل عنوان كلی «ابواب ما يجب فيه الخمس»، 12 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب قسمة الخمس»، 3 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الانفال و ما يختص بالامام»، 4 باب ذكر شده است. 6- در «كتاب الصيام»، در ذيل عنوان كلی «ابواب وجوب الصوم و نيته»، 6 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ما يمسك عنه الصائم و وقت الامساك»، 58 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب آداب الصائم»، 14 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب من يصح منه الصوم»، 30 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احكام شهر رمضان»، 37 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب بقية الصوم الواجب»، 17 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الصوم المندوب»، 30 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الصوم المحرم و المكروه»، 10 باب ذكر شده است. 7- در «كتاب الاعتكاف»، 12 باب ذكر شده است. 8- در «كتاب الحج»، در ذيل عنوان كلی «ابواب وجوب الحج و شرائطه»، 63 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب النيابة في الحج»، 36 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب اقسام الحج»، 22 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب المواقيت»، 22 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب آداب السفر الى الحج و غيره»، 68 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احكام الدواب في السفر و غيره»، 53 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احكام العشرة في السفر و الحضر»، 166 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الاحرام»، 55 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب تروك الاحرام»، 96 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب كفارات الصيد و توابعها»، 57 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب كفارات الاستمتاع في الاحرام»، 22 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب بقية كفارات الاحرام»، 19 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الاحصار و الصد»، 10 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب مقدمات الطواف و ما يتبعها»، 47 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الطواف»، 93 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب السعى»، 22 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب التقصير»، 11 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احرام الحج و الوقوف بعرفة»، 27 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الوقوف بالمشعر»، 27 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب رمى جمرة العقبة»، 17 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الذبح»، 64 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الحلق و التقصير»، 19 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب زيارة البيت»، 4 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب العود الى منى و رمى الجمار و المبيت و النفر»، 20 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب العمرة»، 10 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب المزار و ما يناسبه»، 106 باب ذكر شده است. 9- در «كتاب الجهاد»، در ذيل عنوان كلی «ابواب جهاد العدو و ما يناسبه»، 72 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب جهاد النفس و ما يناسبه»، 101 باب ذكر شده است. 10- در «كتاب الامر بالمعروف و النهى عن المنكر و ما...»، در ذيل عنوان كلی «ابواب الامر و النهى و ما يناسبهما»، 41 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب فعل المعروف»، 39 باب ذكر شده است. 11- در «كتاب التجارة»، در ذيل عنوان كلی «ابواب مقدماتها»، 31 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ما يكتسب به»، 105 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب عقد البيع و شروطه»، 28 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب آداب التجارة»، 60 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الخيار»، 19 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احكام العقود»، 37 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احكام العيوب»، 10 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الربا»، 20 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الصرف»، 21 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب بيع الثمار»، 15 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب بيع الحيوان»، 26 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب السلف»، 13 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب‌الدين و القرض»، 32 باب ذكر شده است. 12- در «كتاب الرهن»، 21 باب ذكر شده است. 13- در «كتاب الحجر»، 7 باب ذكر شده است. 14- در «كتاب الضمان»، 16 باب ذكر شده است. 15- در «كتاب الصلح»، 15 باب ذكر شده است. 16- در «كتاب الشركة»، 7 باب ذكر شده است. 17- در «كتاب المضاربة»، 14 باب ذكر شده است. 18- در «كتاب المزارعة و المساقاة»، 21 باب ذكر شده است. 19- در «كتاب الوديعة»، 10 باب ذكر شده است. 20- در «كتاب العارية»، 5 باب ذكر شده است. 21- در «كتاب الاجارة»، 35 باب ذكر شده است. 22- در «كتاب الوكالة»، 8 باب ذكر شده است. 23- در «كتاب الوقوف و الصدقات»، 17 باب ذكر شده است. 24- در «كتاب السكنى و الحبيس»، 8 باب ذكر شده است. 25- در «كتاب الهبات»، 12 باب ذكر شده است. 26- در «كتاب السبق و الرماية»، 4 باب ذكر شده است. 27- در «كتاب الوصايا»، 100 باب ذكر شده است. 28- در «كتاب النكاح»، در ذيل عنوان كلی «ابواب مقدمات النكاح و آدابه»، 157 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب عقد النكاح و اولياء العقد»، 28 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب النكاح المحرم و ما يناسبه»، 31 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ما يحرم بالنسب»، 6 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ما يحرم بالرضاع»، 19 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ما يحرم بالمصاهرة و نحوها»، 52 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ما يحرم باستيفاء العدد»، 12 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ما يحرم بالكفر و نحوه»، 15 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب المتعة»، 46 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب نكاح العبيد و الاماء»، 88 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب العيوب و التدليس»، 17 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب المهور»، 60 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب القسم و النشوز و الشقاق»، 13 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب احكام الاولاد»، 109 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب النفقات»، 31 باب ذكر شده است. 29- در «كتاب الطلاق»، در ذيل عنوان كلی «ابواب مقدماته و شرائطه»، 45 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب اقسام الطلاق و احكامه»، 35 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب العدد»، 55 باب ذكر شده است. 30- در «كتاب الخلع و المباراة»، 14 باب ذكر شده است. 31- در «كتاب الظهار»، 21 باب ذكر شده است. 32- در «كتاب الايلاء و الكفارات»، در ذيل عنوان كلی «ابواب الايلاء»، 13 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الكفارات»، 37 باب ذكر شده است. 33- در «كتاب اللعان»، 19 باب ذكر شده است. 34- در «كتاب العتق»، 75 باب ذكر شده است. 35- در «كتاب التدبير و المكاتبة و الاستيلاد»، در ذيل عنوان كلی «ابواب التدبير»، 13 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب المكاتبة»، 22 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الاستيلاد»، 8 باب ذكر شده است. 37- در «كتاب الاقرار»، 6 باب ذكر شده است. 38- در «كتاب الجعالة»، 6 باب ذكر شده است. 39- در «كتاب الايمان»، 52 باب ذكر شده است. 40- در «كتاب النذر و العهد»، 25 باب ذكر شده است. 41- در «كتاب الصيد و الذبائح»، در ذيل عنوان كلی «ابواب الصيد»، 45 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الذبائح»، 42 باب ذكر شده است. 42- در «كتاب الاطعمة و الاشربة»، در ذيل عنوان كلی «ابواب الاطعمة المحرمة»، 66 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب آداب المائدة»، 112 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الاطعمة المباحة»، 139 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الاشربة المباحة»، 35 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الاشربة المحرمة»، 41 باب ذكر شده است. 43- در «كتاب الغصب»، 9 باب ذكر شده است. 44- در «كتاب الشفعة»، 12 باب ذكر شده است. 45- در «كتاب احياء الموات»، 20 باب ذكر شده است. 46- در «كتاب اللقطة»، 23 باب ذكر شده است. 47- در «كتاب الفرائض و المواريث»، در ذيل عنوان كلی «ابواب موانع الارث من الكفر و القتل و الرق»، 24 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب موجبات الارث»، 8 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ميراث الابوين و الاولاد»، 20 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ميراث الاخوة و الاجداد»، 13 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ميراث الاعمام و الاخوال»، 5 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ميراث الازواج»، 18 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ميراث ولاء العتق»، 4 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ولاء ضمان الجريرة و الامامة»، 7 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ميراث ولد الملاعنة و ما اشبهه»، 12 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ميراث الخنثى و ما اشبهه»، 7 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ميراث الغرقى و المهدوم عليهم»، 6 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ميراث المجوس»، 3 باب ذكر شده است. 48- در «كتاب القضاء»، در ذيل عنوان كلی «ابواب صفات القاضى و ما يجوز ان يقضى به»، 14 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب آداب القاضى»، 12 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب كيفية الحكم و احكام الدعوى»، 36 باب ذكر شده است. 49- در «كتاب الشهادات»، 56 باب ذكر شده است. 50- در «كتاب الحدود و التعزيرات»، در ذيل عنوان كلی «ابواب مقدمات الحدود و احكامها العامة»، 34 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب حد الزنا»، 50 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب حد اللواط»، 6 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب حد السحق و القيادة»، 5 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب حد القذف»، 28 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب حد المسكر»، 14 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب حد السرقة»، 35 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب حد المحارب»، 7 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب حد المرتد»، 10 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب نكاح البهائم و وطء الاموات و الاستمناء»، 3 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب بقية الحدود و التعزيرات»، 15 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب الدفاع»، 7 باب ذكر شده است. 51- در «كتاب القصاص»، در ذيل عنوان كلی «ابواب القصاص في النفس»، 70 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب دعوى القتل و ما يثبت به»، 13 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب قصاص الطرف»، 25 باب ذكر شده است. 52- در «كتاب الديات»، در ذيل عنوان كلی «ابواب ديات النفس»، 24 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب موجبات الضمان»، 44 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ديات الاعضاء»، 48 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ديات المنافع»، 14 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب ديات الشجاج و الجراح»، 9 باب و در ذيل عنوان كلی «ابواب العاقلة»، 15 باب ذكر شده است.

مرحوم شيخ حر عاملى در جلد پايانى وسائل، بحثى را تحت عنوان «خاتمة الكتاب»، مشتمل بر 12 فايده مهم با عناوين زير مطرح فرموده‌اند: «الفائدة الاولى في ذكر طرق الشيخ الصدوق في الفقيه»، «الفائدة الثانية في ذكر طرق الشيخ الطوسى في التهذيب و الاستبصار»، «الفائدة الثالثة في تفسير عدة الكلينى و سائر مبهماته»، «الفائدة الرابعة في ذكر الكتب المعتمدة في تأليف هذا الكتاب»، «الفائدة الخامسة في طرق المؤلف الى رواية الكتب المذكورة»، «الفائدة السادسة في صحة الكتب المعتمدة في تأليف هذا الكتاب و تواترها و صحة نسبتها و ثبوت احاديثها عن الائمة»، «الفائدة السابعة في ذكر اصحاب الاجماع و امثالهم كاصحاب الاصول و نحوهم»، «الفائدة الثامنة في تفصيل بعض القرائن التى تقترن بالخبر»، «الفائدة التاسعة في ذكر الاستدلال على صحة احاديث الكتب التى نقلنا منها»، «الفائدة العاشرة في جواب ما عساه يرد على ما ذكرناه من الاعتراض»، «الفائدة الحادية عشر في الاحاديث المضمرة»، «الفائدة الثانية عشر في ذكر جملة من القرائن المستفادة من احوال الرجال تفصيلا».

توجه: ويژگى‌هايى كه كتاب وسائل الشيعة را از مجموعه‌هاى روايى ديگر ممتاز نموده‌اند، عبارتند از: 1- اكتفا به روايات كتب اربعه نكرده بلكه از ديگر كتب معتبر روايى نيز روايت نقل كرده است. 2- اختصاص به احاديث الاحكام دارد. 3- ترتيب آن از نظر كتب و ابواب و فصول و فروع و مسائل به گونه ترتيب كتب فقهى همچون شرايع مرحوم محقق حلى است. 4- با نپرداختن به بحث‌هاى فقهى و رجالى و مشغول نشدن به تصحيح متون و اسانيد، تا آن‌جا كه ممكن بوده حجم كتاب را كوچك نموده است.

وضعيت كتاب

مرحوم شيخ حر عاملى، روى هم رفته سه بار كتاب وسائل الشيعة را نوشته است؛ اين نكته حاكى از اهميت دادن وى به صحت و اعتبار اين كتاب مى‌باشد.

كتاب وسائل الشيعة، از همان زمان نگارش بسيار مورد استقبال علماى بزرگ شيعه قرار گرفت و از اين جهت شرح‌ها و تعليقه‌هاى فراوانى بر آن نگاشته شد؛ برخى از آنها عبارتند از:

1. تحرير وسائل الشيعة و تحبير مسائل الشريعة نوشته شيخ حر عاملى.
2. تعليقه‌اى بر وسائل الشيعة نوشته شيخ حر عاملى.
3. شرح وسائل الشيعة نوشته شيخ محمد بن شيخ على بن شيخ عبدالنبى بن محمد بن سليمان بن مقابى معاصر با شيخ يوسف بحرانى.
4. شرح وسائل الشيعة نوشته حاج مولى محمد رضى قزوينى، شهيد در فتنه افاغنه.
5. مجمع الأحكام، نوشته شيخ محمد بن سليمان مقابى بحرانى معاصر با شيخ عبدالله سماهيجى.
6. شرح وسائل الشيعة، نوشته سيد ابومحمدحسن بن علامه‌هادى آل صدرالدين موسى طاب ثراه.
7. الإشارات و الدلائل إلى ما تقدم أو تأخر في الوسائل، نوشته حفيد علامه صاحب جواهر شيخ عبدالصاحب.
8. شرح وسائل الشيعة نوشته آیت‌الله سيد ابوالقاسم خوئى؛ اين كتاب به بيان ما تقدم و ما تأخر و بيان مطالبى كه از روايات باب استفاده مى‌شود، بيش از آنچه شيخ حُر عاملى استفاده كرده، پرداخته و روايات ديگرى را كه شيخ حُر به آنها اشاره نكرده، ذكر نموده است.
9. مستدرك الوسائل، نوشته علامه بزرگ محدث نورى، وى در اين كتاب روايات فراوانى را كه شيخ حُر عاملى به آنها اشاره نكرده به همان ترتيب كتاب وسائل الشيعة آورده است؛ اين كتاب به قدرى ارزش‌مند است كه مرحوم آخوند خراسانى درباره آن فرموده است: بعد از مراجعه به كتاب وسائل الشيعة، با مراجعه به كتاب مستدرك الوسائل، مجتهد يقين به فحص كامل پيدا مى‌كند و مطمئن مى‌شود كه روايت ديگرى در اين باب نيست و گر نه در اين دو كتاب مى‌آمد.

در كتاب وسائل، اسناد روايات بدين گونه آمده است:

1. در حد زيادى مختصر شده‌اند بدون آنكه در معناى آنها خللى ايجاد گردد؛ مثلاًتنها به نام يا لقب معروف راوى اكتفا شده؛ مانند حميرى به جاى عبدالله بن جعفر حميرى.
2. جمع ميان سندها در جايى كه يك روايت از منابع گوناگون و با سندهاى متعدد روايت شده باشد.
3. در جايى كه متن روايت در منابع گوناگون با هم فرق داشته باشد، كامل‌ترين آنها را آورده و سپس با ظرافت به نكات اضافى يا اختلافى آنها اشاره كرده است.

كتاب رجال

در پايان كتاب وسائل، شيخ حر عاملى يك كتاب رجالى مفيد و مختصرى را ارائه داده است؛ وى در اين كتاب بسيارى از روات را توثيق نموده و مستند خود را ديگر كتاب‌هاى رجالى معتبر قرار داده است.

منابع مقاله

كتاب وسائل الشيعة گرفته شده از معتبرترين منابع روايى شيعه است، مانند: كتاب كافى نوشته شيخ جليل، ثقةالاسلام محمد بن يعقوب كلينى، كتاب من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه، نوشته شيخ صدوق، كتاب تهذيب و استبصار، نوشته شيخ الطائفه، محمد بن حسن طوسى و بيش از 78 كتاب ديگر كه در اختيار ايشان بوده و مستقيما از آنها روايت نقل كرده و 96 كتاب معتبر روايى شيعه كه نوشته قدماى اصحاب بوده و با واسطه از آنها روايت نقل كرده است.

سند كتاب

شيخ حر عاملى در پايان كتاب سند خود را به تمام كتاب‌هايى كه از آنها روايت نقل كرده آورده تا روايات كتاب از حالت ارسال و مرسله بودن خارج شده و همگى مستند و مسند شوند و اين خود دليل بر اعتبار و صحت منابع كتاب نزد وى بوده است.

فهرست

شيخ حر، فهرستى براى كتاب وسائل نگاشته است به نام «من لا يحضره الإمام»؛ اين فهرست شامل عنوان‌هاى تمام ابواب كتاب وسائل است و با توجه به اينكه كتاب وسائل تمام مسائل فقه را در ابواب جداگانه آورده، اين فهرست دائرةالمعارفى غنى و جامع از مباحث فقهى و خلاصه‌اى از كتاب وسائل شده است و بنا به فرموده مؤلف، اين فهرست، خود يك كتاب فقهى است و شامل تمام فتاواى منصوص، مى‌باشد.

خلاصه

شيخ حر عاملى، كتاب وسائل را خلاصه كرده و نام آن را «هداية الأمة إلى أحكام الأئمة» نهاده است و كتاب هداية الأمة را نيز با نام «بداية الهداية» خلاصه كرده است؛ وى در كتاب بدايه واجبات اسلام را 1535 و محرمات را 1448 مورد دانسته است.

نسخه‌هاى خطى

1. نسخه‌اى در كتاب‌خانه آستان قدس رضوى در مشهد مقدس: اين نسخه به خط مؤلف كتاب است و تاريخ نگارش آن ربيع‌الاول سال 1072ق، است؛ اين نسخه، اولين نسخه وسائل است.
2. نسخه‌اى در كتاب‌خانه حضرت آیت‌الله‌نجفى مرعشى در شهر مقدس قم: اين نسخه نيز به خط مؤلف بوده و تاريخ نگارش آن 1082ق، است؛ اين نسخه دومين نسخه وسائل است.
3. نسخه‌اى ديگر در كتاب‌خانه آستان قدس رضوى در مشهد مقدس كه تاريخ نگارش آن 1114ق است: اين نسخه از روى نسخه سوم مصنف نگاشته شده است و تصحيح و ملحقات آن نيز به خط مصنف بر آن موجود مى‌باشد.

وابسته‌ها

آئین تندرستی؛ ترجمه جلد 16 و 17 وسائل الشیعة

شرح وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة و بهامشه تعلیقات منتقاة لعدة من العلماء

المستدرک الثاني لوسائل الشیعة

الحاشية علی كتاب من‌ لايحضره‌ الفقيه (شیخ بهایی)

روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (طبع قدیم)

شرح اصول الکافی

وسائل الشيعة إلي تحصيل مسائل الشريعة

ذبح اسلامی، صید و شکار

إيضاح الدلائل في شرح الوسائل

جواهر الکلام في شرح شرائع الإسلام

الحدائق الناضرة في احکام العترة الطاهرة

تهذيب الأحكام

من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه

الکافي

الوافي

أنوار الوسائل

الإستبصار فيما اختلف من الأخبار

متن و ترجمه کتاب نفیس فروع کافی

کتاب البیع

كتاب الطهارة (للإمام الخميني)

المکاسب المحرمة

المواعظ

بهشت کافی (ترجمۀ روضه کافی)

الروضة من الکافی

الروضة من الكافى، یا، گلستان آل محمد

درخشان پرتوی از اصول کافی

گزیده کافی

أصول کافي

اصول كافى

آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم‌السلام

ترجمه وسائل الشیعة

جهاد با نفس

گلچین صدوق

ترجمه و متن کتاب من‌ لايحضره‌ الفقيه

عیون الحقائق الناظرة في تتمةالحدائق الناضرة

كتاب الخلل في الصلاة (للإمام الخميني)

ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار

إستقصاء الإعتبار في شرح الإستبصار

کشف الأسرار في شرح الإستبصار

لوامع صاحبقرانی المشتهر بشرح الفقیه

الکافي

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول

التعلیقة علی کتاب الکافی

الکافی

شرح فروع الکافي

البضاعة المزجاة (شرح کتاب الروضة من الکافي)

توضیح الأسناد المشکلة في الکتب الأربعة

مستمسک العروة الوثقی

مناهج الأخبار فی شرح الإستبصار