المصطلح البلاغي في «معاهد التنصيص علی شواهد التلخيص»

المصطلح البلاغي في «معاهد التنصیص علی شواهد التلخیص» لعبدالرحیم العباسي
پدیدآوران	خلایه، محمد خلیل (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	معاهد التنصیص علی شواهد التلخیص. شرح
ناشر	عالم الکتب الحديث
مکان نشر	اربد - اردن
سال نشر	2006 م
چاپ	1
موضوع	ادبیات عربی زبان عربی - معانی و بیان عباسی، عبدالرحیم بن احمد، 868 - 963ق. معاهد التنصیص علی شواهد التلخیص - نقد و تفسیر
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏PJA‎‏ ‎‏2028‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏2‎‏ ‎‏م‎‏6023
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، اصطلاحات (ابهام‌زدایی) را ببینید.

المصطلح البلاغي في معاهد التنصيص على شواهد التلخيص، تأليف محمد خليل الخلايله، كتابى است كه به بررسى «اصطلاحات بلاغى» بخش‌هاى مختلف كتاب «معاهد التنصيص على شواهد التلخيص» نوشته عبدالرحيم عباسى (متوفى 963ق) پرداخته است. كتاب «معاصد التنصيص» خود شرحى است بر كتاب «شواهد التلخيص» جلال‌الدين قزوينى.

ساختار

كتاب، مشتمل بر يك مقدمه، يك تمهيد، چهار فصل و يك خاتمه است. مقدمه كتاب، پيرامون معرفى مطالب كتاب است. در تمهيد، زندگى‌نامه عبدالرحيم عباسى، اساتيد و تأليفات وى ذكر شده است، به‌جز فصل اول كتاب كه به محتوا و اهميت كتاب «معاهد التنصيص» اختصاص دارد. در فصول ديگر كتاب، در ضمن چند بخش بر طبق فصول كتاب «معاهد التنصيص»، اصطلاحات بلاغى استخراج شده است. در خاتمه كتاب نيز علاوه بر اشاره به مطالب كتاب «المصطلح البلاغى»، برخى ويژگى‌هاى كتاب «معاهد التنصيص» ذكر شده است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه، تاريخچه مختصرى از علم اصطلاح‌نويسى بلاغت را بيان كرده است. از جمله مهم‌ترين كتبى كه پيرامون اين موضوع نوشته شده كتاب «معجم البلاغة» تأليف بدوى طبانه و كتاب «مصطلحات بلاغية» تأليف احمد مطلوب كه پنج اصطلاح بلاغى «فصاحت»، «بلاغت»، «بيان»، «بديع» و «معانى» را در بر دارد و اين اصطلاحات را به لحاظ تاريخى بررسى كرده است. همچنين در كتاب «المصطلحات البلاغية و تطورها»، هزار و يك‌صد اصطلاح به لحاظ لغوى و تاريخى بررسى شده است. برخى از آثار مانند «مصطلحات نقدية و بلاغية في كتاب البيان و التبيين» نوشته الشاهد البوشيخى تنها بر معناى اصطلاحى متمركز شده و به معناى لغوى نپرداخته‌اند. نویسنده سپس برخى آثار ديگر را نيز معرفى كرده است.

در تمهيد كتاب، شرح حال مختصرى از نویسنده مصرى عبدالرحيم عباسى، نویسنده كتاب «معاهد التنصيص» ذكر شده است. عباسى در اين اثر، معانى ابيات و شرح حال گويندگان آنها و شواهد ادبى متناسب با هر فن را ذكر كرده است.

فصل اول از كتاب «المصطلح البلاغي» به بررسى زواياى مختلف كتاب «معاهد التنصيص» اختصاص دارد. ابتدا منشأ ايجاد مصطلح بلاغى و تطورات آن تا قرن دهم هجرى و تأثير و تأثرات آن بررسى شده است. همچنين شيوه عبدالرحيم عباسى در نگارش كتابش مورد بررسى قرار گرفته است. عباسى علاوه بر منابع متعددى كه در كتابش به آنها اشاره كرده، از علماى اثر خود نيز بهره گرفته است.

در فصل دوم، مفهوم مصطلح بلاغى از ديدگاه عبدالرحيم عباسى به لحاظ لغوى، تاريخى و دلالى مورد بررسى قرار گرفته است. در اين فصل از كتاب در سه بخش مصطلحات مقدمه، مصطلحات علم معانى و مصطلحات علم بيان تدوين شده است. نویسنده در ابتداى اين فصل، به تفاوت مقدمه قزوينى و مقدمه عباسى اشاره مى‌كند. وى مى‌نويسد: عباسى در مقدمه‌اش از هشت اصطلاح ياد مى‌كند و از فصاحت نامى نمى‌برد؛ درحالى‌كه قزوينى در مقدمه‌اش از فصاحت نام برده و معناى آن در مفرد، كلام، متكلم و بلاغت را توضيح مى‌دهد.

در فصل سوم از كتاب، مصطلحات چهار بخش ديگر از كتاب «معاهد التنصيص» بيان شده كه عبارت است از: مصطلحات علم بديع، مصطلحات خاتمه، مصطلحات فصل «فى ما ينبغي للمتكلم أن يتأنق فيه» و تقويم المصطلح البلاغي عند العباسي.

نویسنده پس از پرداختن به مطالعه نمونه‌اى از نمونه‌هاى تأليف بلاغى و ادبى و نقدى در قرن دهم هجرى و ذكر مصطلحات بلاغى در علوم مختلف، در فصل چهارم كتاب به بررسى فضاى فرهنگى كه عباسى در آن رشد و نمو نمود و مصنفات بلاغى در مصر كه نویسنده از آنها متأثر شده، پرداخته است. به اعتقاد نویسنده، «غرائب التنبيهات على عجائب التشبيهات» نوشته على بن ظافر ازدى مصرى (م 623ق)، اولین اثر بلاغى به معناى دقيق كلمه است كه در مصر نوشته شده است.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب، در ابتداى كتاب و فهرست منابع در انتهاى آن آمده است. نویسنده در پاورقى كتاب، ارجاعات خوبى به ديگر منابع داده كه برخى مختصر و برخى مفصل است؛ به‌عنوان مثال، در صفحه 22 درباره تاريخ بلاغت پيش از قرن دهم، 21 اثر جديد را با ذكر مشخصات آنها ذكر كرده است. بيشتر ارجاعات وى به كتاب «معاهد التنصيص» است و گاه ارجاعات به چندين سطر مى‌رسد.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.