انصاری، عبدالله بن محمد
| خواجه عبدالله انصاری | |
|---|---|
 آرامگاه خواجه عبدالله انصاری در هرات | |
| نام کامل | عبدالله بن محمد انصاری هروی |
| نامهای دیگر | انصاری، ابواسماعیل؛ خواجه عبدالله انصاری؛ عبدالله انصاری؛ هروی، عبدالله بن محمد |
| لقب | پیر هرات، پیر انصار، شیخ الاسلام، شیخ الشیوخ، زین العلماء، ناصر السنه |
| نسب | از نوادگان ابوایوب انصاری (صحابی پیامبر اسلام) |
| نام پدر | محمد (ابو منصور) |
| ولادت | ۲ شعبان ۳۹۸ قمری |
| محل تولد | کهندژ (کهندژ)، از توابع طوس |
| محل زندگی | هرات |
| رحلت | ۲۲ ذیالحجه ۴۸۱ قمری |
| مدفن | گازرگاه (بزرگاه) هرات |
| طول عمر | ۸۵ سال قمری |
| همسر | اطلاعاتی در دست نیست |
| فرزندان | دو پسر به نامهای عبدالهادی و جابر |
| دین | اسلام |
| مذهب | حنبلی (اهل حدیث) با گرایشهای شافعی |
| پیشه | عارف، مفسر، محدث، فقیه، واعظ، شاعر |
| اطلاعات علمی | |
| علایق پژوهشی | تفسیر قرآن، حدیث، فقه، عرفان و سیر و سلوک |
| سبک نوشتاری | نثر مسجع |
| اساتید | |
| شاگردان | |
| برخی آثار | |
خواجه عبدالله انصاری (۳۹۸-۴۸۱ق)، عارف، مفسر، محدث و شاعر نامدار ایرانی قرن پنجم هجری، معروف به "پیر هرات" و "شیخ الاسلام" از نوادگان ابوایوب انصاری صحابی پیامبر اسلام است. وی در علوم مختلف دینی از جمله تفسیر، حدیث، فقه و عرفان تبحر داشت و به عنوان یکی از بزرگان تصوف شناخته میشود. مناجاتنامه و منازل السائرین از مهمترین آثار اوست که به نثر مسجع و شیوا نوشته شدهاند. او شاگردان بسیاری تربیت کرد و در دفاع از مذهب حنبلی مشهور بود.
ولادت
ابواسماعیل عبدالله بن ابیمنصور محمد انصاری هروی در روز جمعه دوم شعبان سال ۳۹۸ قمری در قریه کهندژ از توابع طوس دیده به جهان گشود. او از نوادگان ابوایوب انصاری، صحابی بزرگوار پیامبر اسلام(ص) است که میزبان حضرت رسول(ص) در هجرت به مدینه بود. پدرش ابومنصور محمد از بزرگان هرات بود.
استادان، شاگردان و سفرهاى خواجه
عبدالله انصارى، از استادان زيادى كسب فيض كرد و با شخصيتهاى علمى و عرفانى عصر خود ملاقات نمود. اساتيد خواجه، بيشتر، مذهب شافعى داشتند. يحيى بن عمار شيبانى سيستانى، از شيراز به هرات آمد و تلاش ورزيد تا شيوه اهل طريقت را با شريعت، دمساز كند. وى در تفسير، حديث، شعر و ادب يد طولايى داشت و خواجه از محضر او استفاده بسيار كرد.
وى اصول و فروع مذهب شافعى را از محضر قاضى ابومنصور ازدى، فقيه و محدث و امام شافعيان هرات فراگرفت. ابومنصور حدود سى سال، بر مسند قضاوت تكيه داشت و با سلطان محمود غزنوى، بسيار نزدیک بود. دربار غزنه به او اعتماد داشت.
خواجه در سال 417ق، در 21 سالگى براى كسب علم و معرفت به نيشابور سفر كرد. در سال 423ق، به زيارت خانه خدا شرفياب شد. در بغداد، مدتى اقامت گزيد تا از نزد ابوخلال بغدادى، متوفاى 439ق، بهره برد. وى هنگام بازگشت از سفر، به ديدار ابوالحسن خرقانى، متوفاى 425ق، شتافت و در مجلس وى آيينه دل را جلا داد؛ چنانكه در اين باب، خود خواجه مىگويد: «اگر خرقانى را نمىديدم، حقيقت را نمىشناختم».
عبدالله انصارى، به ابوالحسن خرقانى ارادت زيادى داشت و او را با نثر آهنگين مسجع اينطور توصيف كرده است: «عبدالله، مردى بود بيابانى، مىرفت به طلب آب زندگانى، ناگاه رسيد به ابوالحسن خرقانى، چندان كشيد آب زندگانى كه نه عبدالله ماند و نه خرقانى».
خواجه بارها به نيشابور كه در آن وقت، مهد ادب و عرفان بود، سفر كرد و از نزد اساتيد بزرگوار، چيزها آموخت. با ابوسعيد ابى الخير، ملاقات كرد. خواجه نظامالدين طوسى، وزير مقتدر و دانشمند ملكشاه سلجوقى به وى ارادت داشت. عبدالله، با ذكاوت و حوصلهمندى از نزد شيخ عمو، شيخ طاقى، شبرى سكزى، جراحى، محمد باشانى، احمد الحاجى، ابوعلى زرگر، بارودى، ابوعلى بوتر، اسماعيل باس و ابوحضض كورتى بسى آموخت. گويند كه در اعتقاد، استاد خواجه، ابوعبدالله طاقى بوده است. پير هرات در علم حديث، تفسير و فقه يد طولايى داشت.
عبدالله انصارى، به مريدان و شاگردانش بيشتر درس تفسير قرآن شريف و وعظ مىداد و تا آخر عمر به آن تداوم بخشيد؛ به قول استاد زرينكوب: «مجالس تفسير خواجه درس معرفت و درس ذوق و حال بود».
از شاگردان خواجه مىتوان از عبدالاول سگزى، ابوالفتح عبدالملك كروخى، ابوجعفر محمد صيدلانى، ابوجعفر حنبل بن على البخارى، ابوالفخر قاينى، عبدالصبور بن عبدالسلام، حسین الكتبى، احمد قلانسى و ابوالفضل رشيدالدين الميبدى نام گرفت.
در اوايل سلجوقيان، خواجه در اثر پافشارى مخالفان، مجبور به ترك هرات شد و چند ماهى از زادگاهش دور گرديد. همچنان در سنه 458، وى به اصرار اشاعره و به اشارت خواجه نظامالملک براى مدتى از هرات به بلخ تبعيد شد.
وفات
خواجه عبدالله انصاری سرانجام در روز جمعه ۲۲ ذیالحجه سال ۴۸۱ قمری در سن ۸۵ سالگی در هرات درگذشت و در محلی به نام گازرگاه (که اکنون به بزرگاه معروف است) به خاک سپرده شد. آرامگاه او امروزه زیارتگاه مشتاقان و ارادتمندانش میباشد.
آثار
- منازل السائرين؛
- رساله صد ميدان؛
- ذم الكلام و اهله؛
- مختصرفى آداب الصوفية و السالكين الطريق الحق؛
- مناقب الامام احمد حنبل؛
- المعارف يا محبتنامه؛
- في المناجات؛
- رسايل منسوب به خواجه عبدالله انصارى؛
- كشف الأسرار و عدة الأبرار، معروف به تفسير خواجه عبدالله انصارى، يكى از گنجينههاى نفيس دينى و ادبى آن دوره است كه به خواجه منسوب كنند، ليكن مؤلف اصلى آن، دانشمند فرزانهاى بوده به نام امام السعيد، رشيدالدين، ابى الفضل بن ابى سعيد، احمد بن محمد بن محمود الميبدى كه آن را در سال 520ق، تأليف كرده است.
يكى از كارهاى ديگر خواجه، املاء «طبقات الصوفيه» سلمى به زبان درى هروى است كه در مجالس درس و بحث انجام شده و سپس يكى از شاگردانش آن اوراق را تدوين كرد و در تاريخ، به «طبقات الصوفيه» هروى مشهور گرديد. از روى اين كتاب مىتوان با واژگان هروى رايج آن زمان و نثر آن روزگار آشنا شد.
وابستهها
شرح منازل السائرين (التلمسانى)
شرح منازل السائرين (عبدالرزاق کاشانی)
شرح منازل السائرين خواجه عبدالله أنصاری بر اساس شرح عبدالرزاق کاشانی
شرح منازل السائرين (لخمی اسکندری)
أنيس العارفين (تحریر فارسی شرح عبدالرزاق کاشانی بر منازل السائرين خواجه عبدالله انصاری)
منازل سیر و سلوک: اخلاق عملی و سلوک معنوی
رسائل جامع خواجه عبدالله انصاری
مناجاتنامه خواجه عبدالله انصاری
سرگذشت پیر هرات، خواجه عبدالله انصاری
نیایش پند پیرهرات: الهینامه و سه رسالۀ خواجه عبدالله انصاری
گنجینه گفتههای خواجه عبدالله انصاری «از تفسیر كشف الأسرار و عدة الأبرار»
خلاصه تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید بفارسی از کشف الاسرار ده جلدی
مجموعه رسائل فارسی خواجه عبدالله انصاری
طریق سلوک: عرفان عملی در صد میدان
مقامات عارفان سه اثر بزرگ از سه عارف بزرگ
الأربعين في دلائل التوحيد، رسالة في الذب عن أبيالحسن الأشعري
ارکان عرفان (مجموعه چهار رساله مشهور)
رسائل جامع عارف قرن پنجم هجری قمری خواجه عبدالله انصاري هروي
خلاصه تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید بفارسی از کشف الاسرار ده جلدی