رازی، محمد بن زکریا: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - ']] ،' به ']]،')
    جز (جایگزینی متن - 'رازی (ابهام زدایی)' به 'رازی (ابهام‌زدایی)')
     
    (۶۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    <div class="wikiInfo">
    [[پرونده:NUR00752.jpg|بندانگشتی|رازی، محمد بن زکریا‏]]
    [[پرونده:NUR00752.jpg|بندانگشتی|رازی، محمد بن زکریا‏]]
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    |-
    |-
    ! نام!! data-type='authorName'|رازی، محمد بن زکریا‏
    ! نام!! data-type="authorName" |رازی، محمد بن زکریا‏
    |-
    |-
    |نام های دیگر  
    |نام‎های دیگر  
    |data-type='authorOtherNames'| محمد بن زکریای رازی
    | data-type="authorOtherNames" | محمد بن زکریای رازی


    ابو بكر محمد بن زكرياى رازى
    ابوبکر محمد بن زکریاى رازى
    |-
    |-
    |نام پدر  
    |نام پدر  
    |data-type='authorfatherName'|
    | data-type="authorfatherName" |زکریای رازی
    |-
    |-
    |متولد  
    |متولد  
    |data-type='authorbirthDate'|
    | data-type="authorbirthDate" |اول شعبان 251ق
    |-
    |-
    |محل تولد
    |محل تولد
    |data-type='authorBirthPlace'|
    | data-type="authorBirthPlace" |ری
    |-
    |-
    |رحلت  
    |رحلت  
    |data-type='authorDeathDate'|313 هـ.ق
    | data-type="authorDeathDate" |5 شعبان 313ق
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    |data-type='authorTeachers'|
    | data-type="authorTeachers" |[[ابوزید احمد بلخی]]
     
    [[ابوالعباس ایران‌شهری]]
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    |data-type='authorWritings'|
    | data-type="authorWritings" |[[السیره الفلسفیه]]
    |-class='articleCode'
    |کد مولف
    |data-type='authorCode'|AUTHORCODE752AUTHORCODE
    |}
    </div>


    [[الشكوك للرازي علی كلام فاضل الأطباء جالينوس في الكتب التي نسبت اليه|الشکوک للرازی علی کلام فاضل الأطباء جالینوس فی الکتب التی نسبت الیه]]


    «ابوبكر محمد بن زكرياى رازى»، يكى از اثرگذارترين پزشكان در گستره‌ى دانش پزشكى اسلامى است. رازى اين شهرت و افتخار را در حال حاضر و يا طى دو سه سده‌ى گذشته كه شناسايى و بررسى نقش پزشكى و پزشكان اسلامى در غرب و به‌وسيله‌ى خاورشناسان آغاز گشته، به دست نياورده است. وى از آغاز دوران زندگى و مدت كوتاهى پس از آن مشهور شده بود. دليل اين گفته، فهرستى است كه يكى ديگر از بزرگ‌ترين دانشمندان اسلامى، ابوريحان محمد بن احمد بيرونى تقريبا يك سده پس از زندگى رازى فراهم آورده است. علاقه‌ى وافر بيرونى به رازى و اينكه وى خود را از پيروان او مى‌دانسته، با مطالعه كتاب «فهرست كتاب‌هاى محمد بن زكرياى رازى» بيرونى روشن مى‌شود. امروزه بخش اعظم دانسته‌هاى ما در باره‌ى رازى نيز از طريق نوشته‌هاى بيرونى به دست آمده است.
    [[القولنج]]


    به نوشته‌ى بيرونى، «رازى در اول شعبان 251، در رى به دنيا آمد. به كار كيميا اشتغال داشت، هيچ‌گاه از خواندن غافل نمى‌شد و كتاب خود را بر ديوار تكيه مى‌داد تا هرگاه هنگام خواندن به خواب رفت با صداى افتادن كتاب از خواب بيدار شده و خواندن را ادامه دهد. كار با آتش و پرداختن به تحقيقات شيميايى كه بوى تند مواد شيميايى را با خود داشت و همچنين مطالعه شبانه‌روزى، موجب بيمارى چشمان او شد. وى براى درمان چشمان خود به پزشكى پرداخت و پزشكى بزرگ و كارآمد شد، رازى در پايان عمر چشمانش آب آورد و به يكى از شاگردانش كه از طبرستان براى درمان چشمان او آمده بود، به دليل دردهايى كه اين درمان در پى داشت، اجازه‌ى ادامه‌ى مداوا نداد. پس از اين بيمارى چندان نزيست و در زادگاه خود، شهر رى در 5 شعبان 313 در 62 سالگى درگذشت» <ref>ابوريحان بيرونى، فهرست كتاب‌هاى رازى و نام‌هاى كتاب‌هاى بيرونى، ترجمه و چاپ مهدى محقق، تهران: 1371ش، صص 4 - 5</ref>.
    [[الحاوي في الطب|الحاوی فی الطب]]


    اين خلاصه‌اى اجمالى از زندگى رازى است كه بيرونى آن را نقل كرده است.
    [[تقاسیم العلل (کتاب التقسیم و التشجیر)]]


    بيرونى در ادامه، نام 184 كتاب از آثار رازى را در 11 دسته، شامل كتاب‌هاى پزشكى، آثارى در طبيعيات، منطقيات، رياضيات و نجوم، تفسيرها و تلخيص‌هايى بر آثار ديگران، آثار فلسفى، مابعدالطبيعه، الهيات، كيميا و آثار كفريات و فنون گوناگون برشمرده است <ref>همان، صص 5 - 15</ref>. با گذشت ايام، آگاهى‌هاى ديگرى نيز از زندگى رازى در آثار و نوشته‌هاى ديگران راه يافت. ابن نديم، بزرگ فهرست‌شناس و زندگى‌نامه‌نويس اسلامى، افزوده است كه او به شهرهاى گوناگون سفر و با نويسندگان و دانشمندان بسيارى نامه‌نگارى كرده است <ref>ابن نديم، فهرست، چاپ محمدرضا تجدد، تهران: 1350ش، صص 9 - 356</ref>. ابن نديم همچنين خود فهرستى از آثار رازى را برشمرده كه اگرچه به جامعيت فهرست بيرونى نمى‌رسد، ولى چند كتاب در آن وجود دارد كه در فهرست بيرونى نيامده است <ref>همان جا</ref>.
    [[المدخل الی صناعه الطب (ایساغوجی)]]
    |- class="articleCode"
    |کد مؤلف
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE00752AUTHORCODE
    |}
    </div>
    {{کاربردهای دیگر|رازی (ابهام‌زدایی)}}
    '''ابوبکر محمد بن زکریاى رازى'''(251-313ق)، طبیب، کیمیادان و فیلسوف قرن سوم و چهارم.


    گزارش ابن ابى‌اصيبعه نيز حاوى آگاهى‌هايى است كه ديگران ذكرى از آن نكرده‌اند، از جمله آنكه رازى در شعر و شاعرى نيز دستى داشته است <ref>ابن ابى‌اصيبعه، عيون الأنباء في طبقات الأطباء، چاپ آگوست مولر، قاهره: 1885م، ص 310</ref>. ابن ابى‌اصيبعه همچنين دو بيت از اشعار رازى را به عربى ضبط كرده است <ref>همان، ص 315</ref>.
    == ولادت ==
     نام وی محمد و کنیه‌اش ابوبکر بود. از زندگی رازی اطلاع چندانی در دست نیست، اما به استناد گزارش ابوریحان بیرونی، «رازى در اول شعبان 251، در رى به دنیا آمد


    مفصل‌ترين گزارش از آثار رازى نيز توسط ابن ابى‌اصيبعه نوشته شده است. او فهرستى از آثار رازى را برشمرده كه شمار آن‌ها به 238 عنوان مى‌رسد <ref>همان، صص 21 - 316</ref>. اين بيشترين تعداد كتاب است كه نويسنده‌اى از رازى گزارش كرده است.
    == تحصیلات ==
    ظاهراً از کودکی به علوم عقلی و ادبی علاقه‌مند بود و بنابر منابع، در جوانی شعر می‌گفت و عود نیز می‌نواخت، اما پس از چهل‌سالگی و روی‌آوردن به فلسفه و طب آنها را رها کرد. به گفتة برخی، رازی در جوانی به زرگری و صرافی مشغول بود و لقب صیرفی او به همین شغل اشاره دارد.  


    در طول تاريخ، رازى به لقب‌هاى بسيارى ملقب شده است كه نشانه‌ى اوج عظمت و اهميت او است. براى نمونه او را جالينوس عرب <ref>همان، ص 311؛ عمررضا كحاله، معجم المؤلفين، دمشق: 61 - 1957، ج 10، ص 6</ref>، فيلسوف عرب <ref>ابوالقاسم مجريطى، غاية الحكيم و أحق النتيجتين بالتقيم، چاپ هلمون ريتر، هامبورگ: 1927، ص 144</ref>، طبيب مارستانى يا بيمارستانى <ref>ابن جلجل، طبقات الأطباء و الحكماء، چاپ فؤاد سيد، قاهره: 1955، ص 77</ref>، طبيب مسلمانان <ref>على بن يوسف قفطى، تاريخ الحكماء، چاپ گوليوس ليپرت، چاپ افست بغداد: 1971، ص 271</ref> و علامه در علوم اوايل <ref>ابن تغرى بردى، النجوم الزاهرة في أخبار مصر و القاهرة، قاهره: 69 - 1348ق، ج 3، ص 209</ref> ناميده‌اند كه ناظر به وسعت نظر او در علوم گوناگون مانند پزشكى و طبيعيات و فلسفه است. بيرونى، اشاره به سفرهاى متعدد رازى كرده است (بيرونى، پيشين). به نظر مى‌رسد رازى در حدود 30 سالگى به بغداد رفته باشد <ref>[[سزگین، فؤاد|فؤاد سزگين]]، تاريخ نگارش‌هاى عربى، جلد سوم: پزشكى، داروسازى، جانورشناسى، دامپزشكى، چاپخانه كتاب ايران، تهران: 1382ش، ج 3، ص 274</ref>، سپس به رى بازگشته، مدتى در آنجا زيسته و دوباره به بغداد برگشته، بار ديگر به رى بازگشته و سرانجام همان جا درگذشته است <ref>همان جا</ref>.
    رازی از طریق همین شغل به علم کیمیا گرایش یافت و براثر اشتغال به آن و نزدیکی با آتش و بوهای تند، به بیماری چشم دچار گردید؛ وقتی برای معالجه به طبیب مراجعه کرد، علم طب را اصیل‌تر از کیمیا یافت و به طب پرداخت و چنان در آن پیشرفت کرد که بسیاری از جمله امرا و بزرگان او را برای طبابت نزد خود می‌خواندند. به نظر می‌رسد، شهرت رازی در طب به بعد از چهل‌سالگی او برمی‌گردد، اما پیش از آن نیز در سی‌ و چندسالگی به بغداد رفته بود و در آنجا به آموختن طب و نیز طبابت در بیمارستان اشتغال داشت و پس از آن در بیمارستانهایی در ری و بغداد عهده‌دار ریاست شد.


    در سده‌ى پنجم هجرى، [[ذهبى]]، تاريخ‌نگار نامدار نوشته است كه رازى به بصره نيز سفر كرده است. [[ذهبى]] همچنين به اشتغال رازى در بيمارستانى در رى و سرپرستى بيمارستان بغداد در زمان خلافت مكتفى باللّه، به هنگام اقامتش در بغداد اشاره كرده است <ref>محمد بن احمد [[ذهبى]]، العبر في خبر من غبر، چاپ فؤاد سيد، كويت: 61 - 1960، ج 14، ص 354</ref>. سفر به بغداد در زمان زندگى رازى پديده‌اى خلاف انتظار نبود؛ زيرا در سده‌هاى سوم تا ششم هجرى، بغداد كانون علم و دانش اسلامى به‌شمار مى‌آمد. اين بخش از زندگى رازى (سفرش به بغداد و اقامتش در آنجا) را مى‌توان با زندگى ديگر دانشمند ايرانى و مسلمان؛ يعنى ابوالوفاى بوزجانى، رياضى‌دان و ستاره‌شناس نامى سده‌ى چهارم هجرى مقايسه كرد كه او نيز پس از مدتى زندگى در زادگاه خود، بوزجان (تربت جام امروزى) به بغداد سفر كرد و آنجا زيست.
    == اساتید ==
    درباره استادان رازی اختلاف نظر هست. [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ‌ندیم]] شخصی به نام بلخی را استاد رازی خوانده و در ادامه به شرح حال شهید بلخی (متوفی ۳۲۵) پرداخته و نوشته، رازی با بلخی مناظراتی داشته‌است و آن دو کتابهایی در رد و نقض یکدیگر نوشته‌اند. جز شهید بلخی، [[ابوالقاسم بلخی]] و [[ابوزید احمد بن سهل بلخی]] (متوفی ۳۲۲) نیز معاصر رازی بوده‌اند و از عنوان برخی از آثار رازی برمی‌آید که وی با این دو تن نیز آشنا بوده‌است. به دلیل شهرت [[ابوزید احمد بلخی]] در فلسفه، برخی محققان احتمال می‌دهند که رازی به واسطه او با فلسفه یونان آشنا شده باشد.  


    == برخى از كتب رازى در پزشكى به قرار ذيل است:==
    به نوشته [[ناصر خسرو]]، [[ابوالعباس ایران‌شهری]] دیگر استاد رازی بوده و ظاهراً رازی از طریق او با افکار مانوی آشنا شده است. به گزارش برخی منابع، استاد رازی در طب علیبن رَبَّن طبری*، مؤلف ''فردوس الحکمة فی الطب''، بوده است.


    درباره شاگردان رازی نیز اطلاع دقیقی در دست نیست. گفته شده است، یحیی بن عَدی، فیلسوف و مترجم قرن سوم و چهارم، روش فلسفی رازی را داشته و طب و منطق را نزد او خوانده است. به‌ گزارش منابع، ابوالقاسم مَغانِمی، ابن قارِن رازی و ابوغانم طبیب از دیگر شاگردان رازی در طب بوده‌اند.


    1. الحاوي يا الجامع الكبير: الحاوى بزرگ‌ترين دانش‌نامه‌ى پزشكى است كه در آن نظريه‌هاى پزشكان پيش از رازى گردآورى شده است.
    رازی با امرای سامانی مناسبات خوبی داشت، چنانکه کتاب ''المنصوری فی الطب'' را به نام منصوربن اسحاقبن احمدبن اسد، حاکم ری، تألیف و به او تقدیم کرد و نیز کتابی با نام ''الطب الملوکی'' نگاشت و آن را به حاکم طبرستان اهدا کرد. محمدبن زکریا در بغداد نیز از حمایت حاکمان عباسی بهره می‌برد و در دوران مکتفی ریاست بیمارستانی را در بغداد به عهده داشت. رازی در دوران حیات خود و پس از آن شهرت فراوان یافت و شرح حال نگاران از او با عناوینی چون یگانه عصر، جالینوس عرب، و طبیب مسلمانان یاد کرده‌اند. هرچند، او به جهت آرای فلسفی و الهیاتی‌اش از همان ابتدا مخالفان فراوانی نیز داشت. به همین دلیل، ابوریحان بیرونی از پیروی وی برائت جسته، ابن سینا او را «متکلف فضولی» خوانده و ابن صاعد اندلسی نیز وی را به سبب مخالفت با آرای ارسطو و گرایش به مذهب اهل شرک، ثنویت، براهمه و صابئین تقبیح کرده‌است. قفطی (همانجا) نیز اضطراب در رأی، تقلید آرای نادرست و انتحال مذاهب زشت را به وی نسبت داده ‌‌‌‌‌است.


    2. الكناش المنصوري: اين كتاب پس از الحاوى مهم‌ترين اثر پزشكى رازى به شمار مى‌آيد. رازى اين كتاب را به نام ابوصالح منصور بن اسحاق بن احمد بن اسد، والى رى، نام نهاده است. او در اين كتاب كه به طب منصورى پرآوازه شده، مفاهيم پايه‌ى پزشكى را در ده مقاله آورده است. مقاله‌ى نهم اين كتاب، با عنوان «در باره‌ى درمان همه‌ى بيمارى‌ها از فرق سر تا نوك پا»، بيشتر مورد توجه بوده و در اروپا به‌صورت جداگانه نيز به چاپ رسيده و شرح‌هاى گوناگونى بر آن نوشته شده است.
    == وفات ==
    رازی در همه عمر، پیوسته به خواندن و نوشتن اشتغال داشت و در اواخر عمر نابینا شد. درباره سال و محل درگذشت او اختلاف هست، اما بنابر مشهور، رازی در ۳۱۱ یا ۳۱۳ در بغداد یا ری درگذشت. هرچند، گزارشهای دیگری مبنی بر زنده بودن او تا دوران ابن عمید (متوفی ۳۶۰)، وزیر آل بویه، وجود دارد و گفته می‌شود رازی کتاب ''الحاوی فی الطب''* را به او تقدیم کرده‌است. براین اساس، وفات وی را ۳۲۰ نیز گزارش کرده‌اند.


    3. كتاب الجدرى و الحصبة: اين كتاب، كهن‌ترين و مهم‌ترين كتابى است كه پيرامون آبله و سرخك نوشته شده است. رازى نخستين پزشكى است كه اين دو بيمارى را دو بيمارى جداگانه دانسته و شيوه‌ى نگارش آن به اندازه‌اى با اصول علمى امروزى هم‌خوانى دارد كه برخى از پژوهشگران تاريخ پزشكى، از جمله نوبرگر در كتاب تاريخ پزشكى خود، آن را برجسته‌ترين خدمت فرهنگ اسلامى به علم پزشكى دانسته‌اند.
    == آثار ==
    بیرونى، نام 184 کتاب از آثار رازى را در 11 دسته، شامل کتاب‌هاى پزشکى، آثارى در طبیعیات، منطقیات، ریاضیات و نجوم، تفسیرها و تلخیص‌هایى بر آثار دیگران، آثار فلسفى، مابعدالطبیعه، الهیات، کیمیا و آثار کفریات و فنون گوناگون برشمرده است.<ref>همان، صص 5 - 15</ref>با گذشت ایام، آگاهى‌هاى دیگرى نیز از زندگى رازى در آثار و نوشته‌هاى دیگران راه یافت. [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]]، بزرگ فهرست‌شناس و زندگى‌نامه‌نویس اسلامى، افزوده است که او به شهرهاى گوناگون سفر و با نویسندگان و دانشمندان بسیارى نامه‌نگارى کرده است.<ref>[[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن نديم]]، فهرست، چاپ محمدرضا تجدد، تهران: 1350ش، صص 9 - 356</ref>[[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]] همچنین خود فهرستى از آثار رازى را برشمرده که اگرچه به جامعیت فهرست بیرونى نمى‌رسد، ولى چند کتاب در آن وجود دارد که در فهرست بیرونى نیامده است.<ref>همان جا</ref>


    4. تقاسيم العلل: كتاب تقسيم‌هاى بيمارى‌ها، گونه‌اى فرهنگ پزشكى است كه بيمارى‌ها و چگونگى درمان آن‌ها چكيده‌وار در آن آمده است. اين كتاب را نيز جرالد كرمونيايى به لاتين ترجمه كرده است.
    گزارش [[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن ابى‌اصیبعه]] نیز حاوى آگاهى‌هایى است که دیگران ذکرى از آن نکرده‌اند، از جمله آنکه رازى در شعر و شاعرى نیز دستى داشته است.<ref>[[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن ابى‌اصيبعه]]، عيون الأنباء في طبقات الأطباء، چاپ آگوست مولر، قاهره: 1885م، ص 310</ref>[[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن ابى‌اصیبعه]] همچنین دو بیت از اشعار رازى را به عربى ضبط کرده است.<ref>همان، ص 315</ref>


    5. من لا يحضره الطبيب: چنان‌كه از نام اين كتاب برمى‌آيد، براى كسى نوشته شده است كه به پزشك دسترسى ندارد. [[شيخ صدوق]] كه عنوان اين كتاب را پسنديده بود، كتابى با نام «[[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]]» در فقه شيعى نوشته است.
    مفصل‌ترین گزارش از آثار رازى نیز توسط [[ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم|ابن ابى‌اصیبعه]] نوشته شده است. او فهرستى از آثار رازى را برشمرده که شمار آن‌ها به 238 عنوان مى‌رسد<ref>همان، صص 21 - 316</ref>این بیشترین تعداد کتاب است که نویسنده‌اى از رازى گزارش کرده است.


    6. دفع مضار الأغذية: اين كتاب در باره‌ى جلوگيرى از زيان غذاهاست و عبد العلى نائينى آن را به فارسى ترجمه و با عنوان بهداشت غذايى منتشر كرده است.
    در طول تاریخ، رازى به لقب‌هاى بسیارى ملقب شده است که نشانه‌ى اوج عظمت و اهمیت او است. براى نمونه او را [[جالینوس]] عرب<ref>همان، ص 311؛ عمررضا كحاله، معجم المؤلفين، دمشق: 61 - 1957، ج 10، ص 6</ref>، فیلسوف عرب<ref>ابوالقاسم مجريطى، غاية الحكيم و أحق النتيجتين بالتقيم، چاپ هلمون ريتر، هامبورگ: 1927، ص 144</ref>، طبیب مارستانى یا بیمارستانى<ref>ابن جلجل، طبقات الأطباء و الحكماء، چاپ فؤاد سيد، قاهره: 1955، ص 77</ref>، طبیب مسلمانان<ref>على بن يوسف قفطى، تاريخ الحكماء، چاپ گوليوس ليپرت، چاپ افست بغداد: 1971، ص 271</ref>و علامه در علوم اوایل<ref>ابن تغرى بردى، النجوم الزاهرة في أخبار مصر و القاهرة، قاهره: 69 - 1348ق، ج 3، ص 209</ref>نامیده‌اند که ناظر به وسعت نظر او در علوم گوناگون مانند پزشکى و طبیعیات و فلسفه است. بیرونى، اشاره به سفرهاى متعدد رازى کرده است (بیرونى، پیشین). به نظر مى‌رسد رازى در حدود 30 سالگى به بغداد رفته باشد<ref>[[سزگین، فؤاد|فؤاد سزگين]]، تاريخ نگارش‌هاى عربى، جلد سوم: پزشکى، داروسازى، جانورشناسى، دامپزشکى، چاپخانه كتاب ايران، تهران: 1382ش، ج 3، ص 274</ref>، سپس به رى بازگشته، مدتى در آنجا زیسته و دوباره به بغداد برگشته، بار دیگر به رى بازگشته و سرانجام همان جا درگذشته است.<ref>همان جا</ref>


    7. في محنة الطبيب و كيف ينبغي أن يكون: كتابى در چگونكى آزمايش كردن پزشكان و اينكه يك پزشك چگونه بايد باشد.
    در سده‌ى پنجم هجرى، [[ذهبى]]، تاریخ‌نگار نامدار نوشته است که رازى به بصره نیز سفر کرده است. [[ذهبى]] همچنین به اشتغال رازى در بیمارستانى در رى و سرپرستى بیمارستان بغداد در زمان خلافت مکتفى باللّه، به هنگام اقامتش در بغداد اشاره کرده است.<ref>محمد بن احمد [[ذهبى]]، العبر في خبر من غبر، چاپ فؤاد سيد، كويت: 61 - 1960، ج 14، ص 354</ref>سفر به بغداد در زمان زندگى رازى پدیده‌اى خلاف انتظار نبود؛ زیرا در سده‌هاى سوم تا ششم هجرى، بغداد کانون علم و دانش اسلامى به‌شمار مى‌آمد. این بخش از زندگى رازى (سفرش به بغداد و اقامتش در آنجا) را مى‌توان با زندگى دیگر دانشمند ایرانى و مسلمان؛ یعنى ابوالوفاى بوزجانى، ریاضى‌دان و ستاره‌شناس نامى سده‌ى چهارم هجرى مقایسه کرد که او نیز پس از مدتى زندگى در زادگاه خود، بوزجان (تربت جام امروزى) به بغداد سفر کرد و آنجا زیست.


    8. المرشد: كتاب راهنما كه با نام الفصول نيز شناخته مى‌شود، چكيده‌ى دانش پزشكى است.
    برخى از کتب رازى در پزشکى به قرار ذیل است
    #الحاوی یا الجامع الکبیر: الحاوى بزرگ‌ترین دانش‌نامه‌ى پزشکى است که در آن نظریه‌هاى پزشکان پیش از رازى گردآورى شده است.
    #الکناش المنصوری: این کتاب پس از الحاوى مهم‌ترین اثر پزشکى رازى به شمار مى‌آید. رازى این کتاب را به نام ابوصالح منصور بن اسحاق بن احمد بن اسد، والى رى، نام نهاده است. او در این کتاب که به طب منصورى پرآوازه شده، مفاهیم پایه‌ى پزشکى را در ده مقاله آورده است. مقاله‌ى نهم این کتاب، با عنوان «درباره‌ى درمان همه‌ى بیمارى‌ها از فرق سر تا نوک پا»، بیشتر مورد توجه بوده و در اروپا به‌صورت جداگانه نیز به چاپ رسیده و شرح‌هاى گوناگونى بر آن نوشته شده است.
    #کتاب الجدرى و الحصبة: این کتاب، کهن‌ترین و مهم‌ترین کتابى است که پیرامون آبله و سرخک نوشته شده است. رازى نخستین پزشکى است که این دو بیمارى را دو بیمارى جداگانه دانسته و شیوه‌ى نگارش آن به اندازه‌اى با اصول علمى امروزى هم‌خوانى دارد که برخى از پژوهشگران تاریخ پزشکى، از جمله نوبرگر در کتاب تاریخ پزشکى خود، آن را برجسته‌ترین خدمت فرهنگ اسلامى به علم پزشکى دانسته‌اند.
    #تقاسیم العلل: کتاب تقسیم‌هاى بیمارى‌ها، گونه‌اى فرهنگ پزشکى است که بیمارى‌ها و چگونگى درمان آن‌ها چکیده‌وار در آن آمده است. این کتاب را نیز جرالد کرمونیایى به لاتین ترجمه کرده است.
    #من لا یحضره الطبیب: چنان‌که از نام این کتاب برمى‌آید، براى کسى نوشته شده است که به پزشک دسترسى ندارد. [[شيخ صدوق|شیخ صدوق]] که عنوان این کتاب را پسندیده بود، کتابى با نام «[[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه|من‌ لا‌یحضره‌ الفقیه]]» در فقه شیعى نوشته است.
    #دفع مضار الأغذیة: این کتاب درباره‌ى جلوگیرى از زیان غذاهاست و عبدالعلى نائینى آن را به فارسى ترجمه و با عنوان بهداشت غذایى منتشر کرده است.
    #فی محنة الطبیب و کیف ینبغی أن یکون: کتابى در چگونکى آزمایش کردن پزشکان و اینکه یک پزشک چگونه باید باشد.
    #المرشد: کتاب راهنما که با نام الفصول نیز شناخته مى‌شود، چکیده‌ى دانش پزشکى است.
    #الأدویة المسهلة الموجود فی کل مکان: این کتاب پیرامون داروهاى آسان‌یافتنى است که در هر جایى وجود دارند.
    #القرابازین: رازى دو کتاب با این نام دارد که یکى، کبیر (بزرگ) و دیگرى، صغیر (کوچک) نامیده مى‌شود. این کتاب‌ها پیرامون داروهایى هستند که پزشکان باید با آن‌ها آشنا باشند.


    9. الأدوية المسهلة الموجود في كل مكان: اين كتاب پيرامون داروهاى آسان‌يافتنى است كه در هر جايى وجود دارند.
    دیگر کتاب‌هاى برجسته‌ى رازى در پزشکى عبارتند از: أطمعة المرضى (غذاى بیماران)؛ برء الساعة (فوریت‌هاى پزشکى)؛ کتابه فی تولد الحصاة (کتاب او در پدید آمدن سنگ‌ریزه)؛ کتابه فی القولنج (کتاب او در درد رودکان)؛ کتابه فی النقرس و أوجاع المفاصل (کتاب او در درد پا و مفصل‌ها)؛ الطب الملوکی (پزشکى شاهانه)؛ فی العلة التی صار الخریف ممرضا (در چرایى آنکه پاییز بیمارى‌آور است)؛ فی العلة التی تحدث الورم و الزکام فی رؤوس الناس وقت الورد (در علت آنکه ورم و زکام در سر مردم هنگام گل سرخ عارض مى‌گردد)؛ تقدیم الفاکهة قبل الطعام و تأخیر منه (خوردن میوه پیش از غذا و پس از آن)؛ فی العلة التی لها ینجح جهال الأطباء و العوام و النساء أکثر من العلماء (در علت آنکه طبیبان نادان و عامه‌ى مردم و زنان، بیش از طبیبان دانشمند توفیق مى‌یابند) و...


    10. القرابازين: رازى دو كتاب با اين نام دارد كه يكى، كبير (بزرگ) و ديگرى، صغير (كوچك) ناميده مى‌شود. اين كتاب‌ها پيرامون داروهايى هستند كه پزشكان بايد با آن‌ها آشنا باشند.
    ==پانویس ==
    <references/>
    == منابع مقاله ==


    ديگر كتاب‌هاى برجسته‌ى رازى در پزشكى عبارتند از: أطمعة المرضى (غذاى بيماران)؛ برء الساعة (فوريت‌هاى پزشكى)؛ كتابه في تولد الحصاة (كتاب او در پديد آمدن سنگ‌ريزه)؛ كتابه في القولنج (كتاب او در درد رودكان)؛ كتابه في النقرس و أوجاع المفاصل (كتاب او در درد پا و مفصل‌ها)؛ الطب الملوكي (پزشكى شاهانه)؛ في العلة التي صار الخريف ممرضا (در چرايى آنكه پاييز بيمارى‌آور است)؛ في العلة التي تحدث الورم و الزكام في رؤوس الناس وقت الورد (در علت آنكه ورم و زكام در سر مردم هنگام گل سرخ عارض مى‌گردد)؛ تقديم الفاكهة قبل الطعام و تأخير منه (خوردن ميوه پيش از غذا و پس از آن)؛ في العلة التي لها ينجح جهال الأطباء و العوام و النساء أكثر من العلماء (در علت آنكه طبيبان نادان و عامه‌ى مردم و زنان، بيش از طبيبان دانشمند توفيق مى‌يابند) و...
    [https://rch.ac.ir/article/Details?id=13363 ر.ک دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «رازی، محمد بن زکریا»، ج19، طیبه کرمى /فرید قاسملو/ محمد صدر/ محمد جوهرچى/عبداللّه صلواتى و گروه فلسفه]


    ==پانويس ==
    برگرفته از دیباچه کتاب الحاوی فی الطب (ترجمه کتاب چهارم در بیمارى‌هاى شش)، به قلم دکتر [[ولایتی، علی‌اکبر|على‌اکبر ولایتى]]، صفحه 1 و 2.
    <references />
    == منابع مقاله ==


    برگرفته از ديباچه كتاب الحاوي في الطب (ترجمه كتاب چهارم در بيمارى‌هاى شش)، به قلم دكتر [[ولایتی، علی‌اکبر|على‌اكبر ولايتى]]، صفحه 1 و 2.


    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    == وابسته‌ها ==
    [[السيرة الفلسفية]]
    [[السیره الفلسفیه]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده


    [[الشکوک للرازي علی كلام فاضل الأطباء جالینوس في الکتب التي نسبت الیه]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[السیرة الفلسفیة و پاره‌ایی از دو اثر دیگر (به همراه مدخل ابوبکر رازی از دانشنامه فلسفۀ استنفورد به قلم پیتر آدامسون)]]


    [[القولنج]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الشكوك للرازي علی كلام فاضل الأطباء جالينوس في الكتب التي نسبت اليه]]  


    [[الحاوي في الطب]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[القولنج]]  


    [[تقاسیم العلل (کتاب التقسیم و التشجیر)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الحاوي في الطب]]  


    [[المدخل الی صناعه الطب (ایساغوجی)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تقاسیم العلل (کتاب التقسیم و التشجیر)]]  


    [[مجموعه رسائل طبی محمد بن زکریای رازی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[المدخل الی صناعه الطب (ایساغوجی)]]  


    [[کتاب منافع الاغذیه و دفع مضارها]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مجموعه رسائل طبی محمد بن زکریای رازی]]  


    [[مقالة في نقرس]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[منافع الأغذية و دفع مضارها]]  


    [[الأبدال]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مقالة في نقرس]]  


    [[برء الساعة (بهبود آنی)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الأبدال]]  


    [[طبیب من لا طبیب له]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[برء الساعة (بهبود آنی)]]  


    [[منافع الأغذیة و دفع مضارها]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[طبیب من لا طبیب له]]  


    [[ثلاث رسائل في الطب العربي الإسلامي (الرازی - ماسویه - ابن سینا)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[منافع الأغذیة و دفع مضارها]]  


    [[ترجمه کتاب الجدری و الحصبه (آبله و سرخک)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[ثلاث رسائل في الطب العربي الإسلامي (الرازی - ماسویه - ابن سینا)]]  


    [[مجلة معهد المخطوطات العربية]] / نوع اثر: نشريه / نقش: نويسنده
    [[ترجمه کتاب الجدری و الحصبه (آبله و سرخک)]]  


    [[سه رساله در طب (تدبیر الصبیان، في الجنین و کونه في الرحم، أرجوزة في الحمیات)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مجلة معهد المخطوطات العربية]]  


    [[رسائل فلسفیة]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[سه رساله در طب]]  


    [[المنصوري في الطب]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[رسائل فلسفیة]]  


    [[منصوری فی الطب]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[منصوري في الطب]]  


    [[الطب الملوکي]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الطب الملوکي]]  


    [[خواص الأشیاء]] / نوع اثر: کتاب / نقش: مترجم
    [[خواص الأشیاء]]  


    [[ طبیب من لا طبیب له، یا، من لا یحضره الطبیب]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[من‌ لا‌يحضره‌ الطبيب]]  


    [[مجموعه ای از برخی آثار طبی رازی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مجموعه‌ای از برخی آثار طبی رازی]]  


    [[قولنج]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[قولنج]]  


    [[الحاوي في الطب (ترجمه کتاب چهارم در بیماری های شش)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الحاوي في الطب (ترجمه کتاب چهارم در بیماری‌های شش)]]  


    [[ مقالة في النقرس (حجة الطب في العالم منذ زمانه و حتي العصر الحديث)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مقالة في النقرس (حجة الطب في العالم منذ زمانه و حتي العصر الحديث)]]  


    [[الشکوک علي جالينوس]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[الشکوک علي جالینوس]]  


    [[ما الفارق (الفروق یا کلام فی الفروق بین الامراض)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[ما الفارق (الفروق یا کلام فی الفروق بین الامراض)]]  


    [[التقسيم و التشجير (تقاسيم العلل) (تهران)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[التقسيم و التشجير (تقاسيم العلل) (تهران)]]  


    [[کتاب الفاخر]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[کتاب الفاخر]]  


    [[بايسته هاي اخلاق پزشکي از نگاه رازي]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[بايسته‌های اخلاق پزشکی از نگاه رازي]]  


    [[تحفه سليمانية (برگردان پارسي از من لا يحضره الطبيب محمد بن زکرياي رازي)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[تحفه سليمانية (برگردان پارسي از من لا يحضره الطبيب محمد بن زکريای رازي)]]  


    [[بهداشت غذايي (منافع الأغذية و دفع مضارها. فارسي)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[بهداشت غذايي (منافع الأغذية و دفع مضارها. فارسی)]]  


    [[القولنج]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[القولنج]]  


    [[طب الملوکي]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[طب الملوکي]]  


    [[ترجمه من لا يحضره الطبيب]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[ترجمه من لا يحضره الطبيب]]  


    [[مجموعه شرح جالينوس بر فصول بقراط و سه کتاب طبي ديگر]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مجموعه شرح جالینوس بر فصول بقراط و سه کتاب طبي ديگر]]  


    [[مجموعه رسائل متفرقه طبية]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مجموعه رسائل متفرقه طبية]]  


    [[ترجمه من لا یحضره الطبیب (نسخه بازنویسی شده)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[ترجمه من لا یحضره الطبیب (نسخه بازنویسی شده)]]  


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:پزشکان]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۸ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۱:۲۹

    رازی، محمد بن زکریا‏
    نام رازی، محمد بن زکریا‏
    نام‎های دیگر محمد بن زکریای رازی

    ابوبکر محمد بن زکریاى رازى

    نام پدر زکریای رازی
    متولد اول شعبان 251ق
    محل تولد ری
    رحلت 5 شعبان 313ق
    اساتید ابوزید احمد بلخی

    ابوالعباس ایران‌شهری

    برخی آثار السیره الفلسفیه

    الشکوک للرازی علی کلام فاضل الأطباء جالینوس فی الکتب التی نسبت الیه

    القولنج

    الحاوی فی الطب

    تقاسیم العلل (کتاب التقسیم و التشجیر)

    المدخل الی صناعه الطب (ایساغوجی)

    کد مؤلف AUTHORCODE00752AUTHORCODE
    برای دیگر کاربردها، رازی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

    ابوبکر محمد بن زکریاى رازى(251-313ق)، طبیب، کیمیادان و فیلسوف قرن سوم و چهارم.

    ولادت

     نام وی محمد و کنیه‌اش ابوبکر بود. از زندگی رازی اطلاع چندانی در دست نیست، اما به استناد گزارش ابوریحان بیرونی، «رازى در اول شعبان 251، در رى به دنیا آمد

    تحصیلات

    ظاهراً از کودکی به علوم عقلی و ادبی علاقه‌مند بود و بنابر منابع، در جوانی شعر می‌گفت و عود نیز می‌نواخت، اما پس از چهل‌سالگی و روی‌آوردن به فلسفه و طب آنها را رها کرد. به گفتة برخی، رازی در جوانی به زرگری و صرافی مشغول بود و لقب صیرفی او به همین شغل اشاره دارد.

    رازی از طریق همین شغل به علم کیمیا گرایش یافت و براثر اشتغال به آن و نزدیکی با آتش و بوهای تند، به بیماری چشم دچار گردید؛ وقتی برای معالجه به طبیب مراجعه کرد، علم طب را اصیل‌تر از کیمیا یافت و به طب پرداخت و چنان در آن پیشرفت کرد که بسیاری از جمله امرا و بزرگان او را برای طبابت نزد خود می‌خواندند. به نظر می‌رسد، شهرت رازی در طب به بعد از چهل‌سالگی او برمی‌گردد، اما پیش از آن نیز در سی‌ و چندسالگی به بغداد رفته بود و در آنجا به آموختن طب و نیز طبابت در بیمارستان اشتغال داشت و پس از آن در بیمارستانهایی در ری و بغداد عهده‌دار ریاست شد.

    اساتید

    درباره استادان رازی اختلاف نظر هست. ابن ‌ندیم شخصی به نام بلخی را استاد رازی خوانده و در ادامه به شرح حال شهید بلخی (متوفی ۳۲۵) پرداخته و نوشته، رازی با بلخی مناظراتی داشته‌است و آن دو کتابهایی در رد و نقض یکدیگر نوشته‌اند. جز شهید بلخی، ابوالقاسم بلخی و ابوزید احمد بن سهل بلخی (متوفی ۳۲۲) نیز معاصر رازی بوده‌اند و از عنوان برخی از آثار رازی برمی‌آید که وی با این دو تن نیز آشنا بوده‌است. به دلیل شهرت ابوزید احمد بلخی در فلسفه، برخی محققان احتمال می‌دهند که رازی به واسطه او با فلسفه یونان آشنا شده باشد.

    به نوشته ناصر خسرو، ابوالعباس ایران‌شهری دیگر استاد رازی بوده و ظاهراً رازی از طریق او با افکار مانوی آشنا شده است. به گزارش برخی منابع، استاد رازی در طب علیبن رَبَّن طبری*، مؤلف فردوس الحکمة فی الطب، بوده است.

    درباره شاگردان رازی نیز اطلاع دقیقی در دست نیست. گفته شده است، یحیی بن عَدی، فیلسوف و مترجم قرن سوم و چهارم، روش فلسفی رازی را داشته و طب و منطق را نزد او خوانده است. به‌ گزارش منابع، ابوالقاسم مَغانِمی، ابن قارِن رازی و ابوغانم طبیب از دیگر شاگردان رازی در طب بوده‌اند.

    رازی با امرای سامانی مناسبات خوبی داشت، چنانکه کتاب المنصوری فی الطب را به نام منصوربن اسحاقبن احمدبن اسد، حاکم ری، تألیف و به او تقدیم کرد و نیز کتابی با نام الطب الملوکی نگاشت و آن را به حاکم طبرستان اهدا کرد. محمدبن زکریا در بغداد نیز از حمایت حاکمان عباسی بهره می‌برد و در دوران مکتفی ریاست بیمارستانی را در بغداد به عهده داشت. رازی در دوران حیات خود و پس از آن شهرت فراوان یافت و شرح حال نگاران از او با عناوینی چون یگانه عصر، جالینوس عرب، و طبیب مسلمانان یاد کرده‌اند. هرچند، او به جهت آرای فلسفی و الهیاتی‌اش از همان ابتدا مخالفان فراوانی نیز داشت. به همین دلیل، ابوریحان بیرونی از پیروی وی برائت جسته، ابن سینا او را «متکلف فضولی» خوانده و ابن صاعد اندلسی نیز وی را به سبب مخالفت با آرای ارسطو و گرایش به مذهب اهل شرک، ثنویت، براهمه و صابئین تقبیح کرده‌است. قفطی (همانجا) نیز اضطراب در رأی، تقلید آرای نادرست و انتحال مذاهب زشت را به وی نسبت داده ‌‌‌‌‌است.

    وفات

    رازی در همه عمر، پیوسته به خواندن و نوشتن اشتغال داشت و در اواخر عمر نابینا شد. درباره سال و محل درگذشت او اختلاف هست، اما بنابر مشهور، رازی در ۳۱۱ یا ۳۱۳ در بغداد یا ری درگذشت. هرچند، گزارشهای دیگری مبنی بر زنده بودن او تا دوران ابن عمید (متوفی ۳۶۰)، وزیر آل بویه، وجود دارد و گفته می‌شود رازی کتاب الحاوی فی الطب* را به او تقدیم کرده‌است. براین اساس، وفات وی را ۳۲۰ نیز گزارش کرده‌اند.

    آثار

    بیرونى، نام 184 کتاب از آثار رازى را در 11 دسته، شامل کتاب‌هاى پزشکى، آثارى در طبیعیات، منطقیات، ریاضیات و نجوم، تفسیرها و تلخیص‌هایى بر آثار دیگران، آثار فلسفى، مابعدالطبیعه، الهیات، کیمیا و آثار کفریات و فنون گوناگون برشمرده است.[۱]با گذشت ایام، آگاهى‌هاى دیگرى نیز از زندگى رازى در آثار و نوشته‌هاى دیگران راه یافت. ابن ندیم، بزرگ فهرست‌شناس و زندگى‌نامه‌نویس اسلامى، افزوده است که او به شهرهاى گوناگون سفر و با نویسندگان و دانشمندان بسیارى نامه‌نگارى کرده است.[۲]ابن ندیم همچنین خود فهرستى از آثار رازى را برشمرده که اگرچه به جامعیت فهرست بیرونى نمى‌رسد، ولى چند کتاب در آن وجود دارد که در فهرست بیرونى نیامده است.[۳]

    گزارش ابن ابى‌اصیبعه نیز حاوى آگاهى‌هایى است که دیگران ذکرى از آن نکرده‌اند، از جمله آنکه رازى در شعر و شاعرى نیز دستى داشته است.[۴]ابن ابى‌اصیبعه همچنین دو بیت از اشعار رازى را به عربى ضبط کرده است.[۵]

    مفصل‌ترین گزارش از آثار رازى نیز توسط ابن ابى‌اصیبعه نوشته شده است. او فهرستى از آثار رازى را برشمرده که شمار آن‌ها به 238 عنوان مى‌رسد[۶]این بیشترین تعداد کتاب است که نویسنده‌اى از رازى گزارش کرده است.

    در طول تاریخ، رازى به لقب‌هاى بسیارى ملقب شده است که نشانه‌ى اوج عظمت و اهمیت او است. براى نمونه او را جالینوس عرب[۷]، فیلسوف عرب[۸]، طبیب مارستانى یا بیمارستانى[۹]، طبیب مسلمانان[۱۰]و علامه در علوم اوایل[۱۱]نامیده‌اند که ناظر به وسعت نظر او در علوم گوناگون مانند پزشکى و طبیعیات و فلسفه است. بیرونى، اشاره به سفرهاى متعدد رازى کرده است (بیرونى، پیشین). به نظر مى‌رسد رازى در حدود 30 سالگى به بغداد رفته باشد[۱۲]، سپس به رى بازگشته، مدتى در آنجا زیسته و دوباره به بغداد برگشته، بار دیگر به رى بازگشته و سرانجام همان جا درگذشته است.[۱۳]

    در سده‌ى پنجم هجرى، ذهبى، تاریخ‌نگار نامدار نوشته است که رازى به بصره نیز سفر کرده است. ذهبى همچنین به اشتغال رازى در بیمارستانى در رى و سرپرستى بیمارستان بغداد در زمان خلافت مکتفى باللّه، به هنگام اقامتش در بغداد اشاره کرده است.[۱۴]سفر به بغداد در زمان زندگى رازى پدیده‌اى خلاف انتظار نبود؛ زیرا در سده‌هاى سوم تا ششم هجرى، بغداد کانون علم و دانش اسلامى به‌شمار مى‌آمد. این بخش از زندگى رازى (سفرش به بغداد و اقامتش در آنجا) را مى‌توان با زندگى دیگر دانشمند ایرانى و مسلمان؛ یعنى ابوالوفاى بوزجانى، ریاضى‌دان و ستاره‌شناس نامى سده‌ى چهارم هجرى مقایسه کرد که او نیز پس از مدتى زندگى در زادگاه خود، بوزجان (تربت جام امروزى) به بغداد سفر کرد و آنجا زیست.

    برخى از کتب رازى در پزشکى به قرار ذیل است

    1. الحاوی یا الجامع الکبیر: الحاوى بزرگ‌ترین دانش‌نامه‌ى پزشکى است که در آن نظریه‌هاى پزشکان پیش از رازى گردآورى شده است.
    2. الکناش المنصوری: این کتاب پس از الحاوى مهم‌ترین اثر پزشکى رازى به شمار مى‌آید. رازى این کتاب را به نام ابوصالح منصور بن اسحاق بن احمد بن اسد، والى رى، نام نهاده است. او در این کتاب که به طب منصورى پرآوازه شده، مفاهیم پایه‌ى پزشکى را در ده مقاله آورده است. مقاله‌ى نهم این کتاب، با عنوان «درباره‌ى درمان همه‌ى بیمارى‌ها از فرق سر تا نوک پا»، بیشتر مورد توجه بوده و در اروپا به‌صورت جداگانه نیز به چاپ رسیده و شرح‌هاى گوناگونى بر آن نوشته شده است.
    3. کتاب الجدرى و الحصبة: این کتاب، کهن‌ترین و مهم‌ترین کتابى است که پیرامون آبله و سرخک نوشته شده است. رازى نخستین پزشکى است که این دو بیمارى را دو بیمارى جداگانه دانسته و شیوه‌ى نگارش آن به اندازه‌اى با اصول علمى امروزى هم‌خوانى دارد که برخى از پژوهشگران تاریخ پزشکى، از جمله نوبرگر در کتاب تاریخ پزشکى خود، آن را برجسته‌ترین خدمت فرهنگ اسلامى به علم پزشکى دانسته‌اند.
    4. تقاسیم العلل: کتاب تقسیم‌هاى بیمارى‌ها، گونه‌اى فرهنگ پزشکى است که بیمارى‌ها و چگونگى درمان آن‌ها چکیده‌وار در آن آمده است. این کتاب را نیز جرالد کرمونیایى به لاتین ترجمه کرده است.
    5. من لا یحضره الطبیب: چنان‌که از نام این کتاب برمى‌آید، براى کسى نوشته شده است که به پزشک دسترسى ندارد. شیخ صدوق که عنوان این کتاب را پسندیده بود، کتابى با نام «من‌ لا‌یحضره‌ الفقیه» در فقه شیعى نوشته است.
    6. دفع مضار الأغذیة: این کتاب درباره‌ى جلوگیرى از زیان غذاهاست و عبدالعلى نائینى آن را به فارسى ترجمه و با عنوان بهداشت غذایى منتشر کرده است.
    7. فی محنة الطبیب و کیف ینبغی أن یکون: کتابى در چگونکى آزمایش کردن پزشکان و اینکه یک پزشک چگونه باید باشد.
    8. المرشد: کتاب راهنما که با نام الفصول نیز شناخته مى‌شود، چکیده‌ى دانش پزشکى است.
    9. الأدویة المسهلة الموجود فی کل مکان: این کتاب پیرامون داروهاى آسان‌یافتنى است که در هر جایى وجود دارند.
    10. القرابازین: رازى دو کتاب با این نام دارد که یکى، کبیر (بزرگ) و دیگرى، صغیر (کوچک) نامیده مى‌شود. این کتاب‌ها پیرامون داروهایى هستند که پزشکان باید با آن‌ها آشنا باشند.

    دیگر کتاب‌هاى برجسته‌ى رازى در پزشکى عبارتند از: أطمعة المرضى (غذاى بیماران)؛ برء الساعة (فوریت‌هاى پزشکى)؛ کتابه فی تولد الحصاة (کتاب او در پدید آمدن سنگ‌ریزه)؛ کتابه فی القولنج (کتاب او در درد رودکان)؛ کتابه فی النقرس و أوجاع المفاصل (کتاب او در درد پا و مفصل‌ها)؛ الطب الملوکی (پزشکى شاهانه)؛ فی العلة التی صار الخریف ممرضا (در چرایى آنکه پاییز بیمارى‌آور است)؛ فی العلة التی تحدث الورم و الزکام فی رؤوس الناس وقت الورد (در علت آنکه ورم و زکام در سر مردم هنگام گل سرخ عارض مى‌گردد)؛ تقدیم الفاکهة قبل الطعام و تأخیر منه (خوردن میوه پیش از غذا و پس از آن)؛ فی العلة التی لها ینجح جهال الأطباء و العوام و النساء أکثر من العلماء (در علت آنکه طبیبان نادان و عامه‌ى مردم و زنان، بیش از طبیبان دانشمند توفیق مى‌یابند) و...

    پانویس

    1. ↑ همان، صص 5 - 15
    2. ↑ ابن نديم، فهرست، چاپ محمدرضا تجدد، تهران: 1350ش، صص 9 - 356
    3. ↑ همان جا
    4. ↑ ابن ابى‌اصيبعه، عيون الأنباء في طبقات الأطباء، چاپ آگوست مولر، قاهره: 1885م، ص 310
    5. ↑ همان، ص 315
    6. ↑ همان، صص 21 - 316
    7. ↑ همان، ص 311؛ عمررضا كحاله، معجم المؤلفين، دمشق: 61 - 1957، ج 10، ص 6
    8. ↑ ابوالقاسم مجريطى، غاية الحكيم و أحق النتيجتين بالتقيم، چاپ هلمون ريتر، هامبورگ: 1927، ص 144
    9. ↑ ابن جلجل، طبقات الأطباء و الحكماء، چاپ فؤاد سيد، قاهره: 1955، ص 77
    10. ↑ على بن يوسف قفطى، تاريخ الحكماء، چاپ گوليوس ليپرت، چاپ افست بغداد: 1971، ص 271
    11. ↑ ابن تغرى بردى، النجوم الزاهرة في أخبار مصر و القاهرة، قاهره: 69 - 1348ق، ج 3، ص 209
    12. ↑ فؤاد سزگين، تاريخ نگارش‌هاى عربى، جلد سوم: پزشکى، داروسازى، جانورشناسى، دامپزشکى، چاپخانه كتاب ايران، تهران: 1382ش، ج 3، ص 274
    13. ↑ همان جا
    14. ↑ محمد بن احمد ذهبى، العبر في خبر من غبر، چاپ فؤاد سيد، كويت: 61 - 1960، ج 14، ص 354

    منابع مقاله

    ر.ک دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «رازی، محمد بن زکریا»، ج19، طیبه کرمى /فرید قاسملو/ محمد صدر/ محمد جوهرچى/عبداللّه صلواتى و گروه فلسفه

    برگرفته از دیباچه کتاب الحاوی فی الطب (ترجمه کتاب چهارم در بیمارى‌هاى شش)، به قلم دکتر على‌اکبر ولایتى، صفحه 1 و 2.


    وابسته‌ها

    السيرة الفلسفية

    السیرة الفلسفیة و پاره‌ایی از دو اثر دیگر (به همراه مدخل ابوبکر رازی از دانشنامه فلسفۀ استنفورد به قلم پیتر آدامسون)

    الشكوك للرازي علی كلام فاضل الأطباء جالينوس في الكتب التي نسبت اليه

    القولنج

    الحاوي في الطب

    تقاسیم العلل (کتاب التقسیم و التشجیر)

    المدخل الی صناعه الطب (ایساغوجی)

    مجموعه رسائل طبی محمد بن زکریای رازی

    منافع الأغذية و دفع مضارها

    مقالة في نقرس

    الأبدال

    برء الساعة (بهبود آنی)

    طبیب من لا طبیب له

    منافع الأغذیة و دفع مضارها

    ثلاث رسائل في الطب العربي الإسلامي (الرازی - ماسویه - ابن سینا)

    ترجمه کتاب الجدری و الحصبه (آبله و سرخک)

    مجلة معهد المخطوطات العربية

    سه رساله در طب

    رسائل فلسفیة

    منصوري في الطب

    الطب الملوکي

    خواص الأشیاء

    من‌ لا‌يحضره‌ الطبيب

    مجموعه‌ای از برخی آثار طبی رازی

    قولنج

    الحاوي في الطب (ترجمه کتاب چهارم در بیماری‌های شش)

    مقالة في النقرس (حجة الطب في العالم منذ زمانه و حتي العصر الحديث)

    الشکوک علي جالینوس

    ما الفارق (الفروق یا کلام فی الفروق بین الامراض)

    التقسيم و التشجير (تقاسيم العلل) (تهران)

    کتاب الفاخر

    بايسته‌های اخلاق پزشکی از نگاه رازي

    تحفه سليمانية (برگردان پارسي از من لا يحضره الطبيب محمد بن زکريای رازي)

    بهداشت غذايي (منافع الأغذية و دفع مضارها. فارسی)

    القولنج

    طب الملوکي

    ترجمه من لا يحضره الطبيب

    مجموعه شرح جالینوس بر فصول بقراط و سه کتاب طبي ديگر

    مجموعه رسائل متفرقه طبية

    ترجمه من لا یحضره الطبیب (نسخه بازنویسی شده)

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=رازی،_محمد_بن_زکریا&oldid=758482»