من لا‌يحضره الطبيب
| طبیب من لا طبیب له | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رازی، محمد بن زکریا (نویسنده) رکابی‌رشیدی، محمد (شارح) |
| عنوان‌های دیگر | من لا یحضره الطبیب |
| ناشر | دار رکابي للنشر |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1418 ق یا 1998 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
پزشکی سنتی - متون قدیمی تا قرن 14 دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 128/3 /ر2ط2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
من لا يحضره الطبيب يا طبيبك قبل وصول الطبيب، از مشهورترين نگاشته‌هاى طبى طبيب مشهور، ابوبكر محمد بن زكرياى رازى، به زبان عربى است.
مؤلف، اين كتاب را براى كسانى نگاشته كه توانايى مراجعه به كتب مفصل را ندارند و هدفش اين بوده كه فائده اين نگاشته براى عموم مردم باشد؛ بنابراین، اين اثر كتابى كاربردى و عمومى است؛ ازاين‌رو نسبت به تأليفات ديگر رازى، از جمله «حاوى»، بسيار مختصرتر و نسبت به كتاب‌هايى همانند «الشكوك على جالینوس»، كاربردى‌تر است.
ساختار
اين اثر، همانند بسيارى ديگر از كتب معالجات، با بحث از بيمارى‌هاى سر شروع شده و با بحث پيرامون اعضاى پايين بدن (دست و پا) پايان مى‌پذيرد. مؤلف، خود، ساختار كتاب را چنين ترسيم مى‌نمايد: «و قد تبعت سنة مشايخنا - شكر الله سعيهم - فى النزول من اعلى البدن الى اسفله ذاكراً علة و علة و علاجا علاجا (من لا يحضره الطبيب، ص 9).
مؤلف، بيمارى‌هاى سر را با بيمارى صراع شروع مى‌نمايد. وى در آغاز، بيمارى را معرفى مى‌كند و اسباب و انواع آن را برمى‌شمرد، آنگاه براى هر بيمارى - چنان‌كه وعده داده - درمان و نسخه‌اى را تجويز مى‌كند.
گزارش محتوا
چنان‌كه در آغاز گفتيم «كتاب من لا يحضره الطبيب» از مختصرترين آثار رازى است؛ در عين حال، اين كتاب از جمله كتاب‌هاى كاربردى است؛ ازاين‌رو، مباحث حوزه نظرى دانش پزشکى، در اين اثر به چشم نمى‌خورد.
افزون بر اين، برخلاف عادت رازى در بسيارى از كتاب‌هاى ديگرش - از جمله الفصول فى الطب (المرشد) و الشكوك على جالینوس - حرفى از مناقشه و معارضه با پزشکان ديگر در ميان نيست.
ويژگى ديگر اين اثر، نثر روان و قابل فهم مؤلف است تا كسانى كه چندان اطلاعات پزشکى ندارند و فقط سواد خواندن و نوشتن دارند، نيز بتوانند از اين كتاب بهره‌مند شوند. افزون بر آنچه گفتيم، مزيت ديگر اين اثر، ذكر شيوه‌هاى درمانى سهل و آسان است. چنان‌كه مؤلف در خطبه آغازين گفته، بسيارى از نسخه‌هايى كه در كتب پزشکى ذكر شده، قابل دسترس براى عموم مردم نيست.
علاوه بر اين، شيوه ساخت بسيارى از داروها چندان آسان نيست و نيازمند تهيه ابزار و وسائلى است كه شايد براى بسيارى قابل تهيه نباشد.
اين دو امر، باعث شده كه رازى در اين تأليف داروهايى را ذكر كند كه اولاً مفردات آنها براى همه در دسترس باشد و ثانياً شيوه ساخت آنها سهل و آسان باشد.
البته مؤلف در اثر ديگرش با عنوان «الطب الملوكى» نيز شيوهاى اين گونه را برگزيده است؛ با اين تفاوت كه اولاً كتاب «الطب الملوكى» نسبت به كتاب «من لا يحضره الطبيب»، مفصل‌تر است و ثانياً داروهايى را كه مؤلف در كتاب «من لا يحضره الطبيب» ذكر مى‌كند، براى عموم مردم قابل دسترس‌تر است.
همه اين مزيت‌ها، دست به دست هم داده تا كتاب «من لا يحضره الطبيب»، اثرى شناخته‌شده در طب سنتى قلمداد گردد؛ به‌گونه‌اى كه الگويى مناسب براى بسيارى از طبيبان شده و به پيروى از آن، آثار گران‌قدرى تأليف شده است؛ از جمله كتاب «غنية اللبيب عند غيبة الطبيب» تأليف ابن اكفانى (متوفى 749ق).
وضعيت كتاب
اين اثر، به كوشش محمدامين الضناوى، تصحيح و تحقيق شده است. شيوه تصحيح اين اثر، اجتهادى و بر اساس معلومات مصحح است. محقق اين اثر، ابتدا، مقدمه‌اى پيرامون زندگى و آثار رازى نوشته است و آنگاه متن كتاب را آورده است.
بيشترين تلاش محقق اين اثر، نگارش حواشى و پاورقى‌هايى توضيحى است. پاورقى‌ها، بيشتر پيرامون توضيح و شرح گياهان و مفردات طبى‌اى است كه در متن نام آنها به ميان آمده و يا توضيح واژگانى است كه در عبارت كتاب آمده است.
محقق در آخر كتاب، فهرستى شامل مفرداتى كه در كتاب آمده‌اند همراه با معادل لاتين آنها ترتيب داده است. همچنين در چند صفحه، اوزان و مقاديرى را كه در طب سنتى كاربرد داشته‌اند، توضيح داده است.