ما الفارق أو الفروق أو كلام في الفروق بين الأمراض

كتاب ما الفارق أو الفروق أو كلام في الفروق بين الأمراض، نوشته ابوبکر محمد بن زکریا رازی (251-313ق)، طبیب، کیمیادان و فیلسوف مسلمان است. این کتاب به موضوع تمییز دادن بین بیماری‌های مشابه می‌پردازد؛ به‌ویژه آن‌هایی که علائم (دلایل) و علل (اسباب) آن‌ها ممکن است برای پزشکان مبهم و گیج‌کننده باشد، با هدف ارائه راهنمایی عملی و نظری دقیق.

ما الفارق
پدیدآوران	رازی، محمد بن زکریا (نويسنده) قطایه، سلمان (محقق)
عنوان‌های دیگر	الفروق ** کلام في الفروق بين الأمراض
ناشر	جامعة حلب. معهد التراث العلمي العربي
مکان نشر	سوریه - حلب
سال نشر	1398ق - 1978م
چاپ	1
موضوع	پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	2م2ر 128/3 R
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

مؤلف، دلیل نگارش این کتاب را غفلت پزشکان زمان خود از این فن دقیق (تشخیص افتراقی) می‌داند و تأکید می‌کند که هدفش جلوگیری از خطاهای تشخیصی ناشی از تشابه بیماری‌هاست.

اهمیت کتاب

مهم‌ترین دلایل اهمیت کتاب، عبارت است از:

1. پرداختن به نیاز مبرم در زمینه تشخیص افتراقی و رفع ابهام میان بیماری‌های مشابه.
2. اولین اثر اختصاصی در طب عربی در زمینه تشخیص افتراقی: این اثر، اولین کتاب در طب محسوب می‌شود که به‌طور خاص و اختصاصی به موضوع تشخیص افتراقی می‌پردازد.
3. دقت روش‌شناسی و سطح بالای تبیین و آموزش و توجه به آثار معروف و ارزشمندی که پیش از آن نوشته شده بود، از جمله کتب جالینوس و «المسائل في الطب» حنین بن اسحاق.

ساختار

کتاب با مقدمه‌ای از محقق آغاز شده و مطالب ارائه‌شده توسط رازی، شامل یک مقدمه است که به بحث در مورد انگیزه نگارش کتاب و اهمیت تمایز بین بیماری‌های مشابه می‌پردازد و به دنبال آن پنج مقاله وجود دارد که به‌ترتیب دارای پنج فصل، سه فصل، چهار فصل، سه فصل و دو فصل هستند.

سبک نگارش

سبک نگارش کتاب بر محور تشخیص‌های افتراقی متمرکز است و به روش پرسش و پاسخ (الأسئلة و الأجوبة) نگاشته شده است. محور اصلی هر بحث، پرسشی است که با عبارت "ما الفرق بين..." (تفاوت میان... چیست؟) آغاز می‌شود.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، ابتدا به اهمیت اهتمام به تراث علمی عربی اشاره گردیده و سپس (در قسمت تصدیر)، اطلاعات مفید و ارزشمندی درباره رازی و کتاب او، در اختیار خواننده قرار گرفته است. در ادامه نیز مطالبی پیرامون طب عربی، مطرح گردیده است.

رازی در ابتدا، به تشریح ساختار کتاب خویش و اشاره به موضوع مقدمه و مقالات آن پرداخته و سپس در بخش مقدمه، به تعریف مفهوم "فرق" (تفاوت) می‌پردازد .

مقاله اول: این مقاله، شامل پنج فصل است و به بررسی بیست‌وهشت تفاوت در مورد بیماری‌ها و احوال مربوط به اجزای سر می‌پردازد. در فصول این مقاله، تفاوت‌هایی بین بیماری‌هایی همچون سهر (بی‌خوابی) ناشی از خشکی یا مواد لزجه، تمایز بین سبات (خواب سنگین/اغما) و سکته و همچنین اختلافات میان صداع (سردرد) ناشی از تیزی ذکاء و صداع ناشی از ضعف و انواع صرع (تشنج) و انسداد شدید (سدد) مورد بحث قرار می‌گیرد.

مقاله دوم: این مقاله در سه فصل تنظیم شده و به بیماری‌ها و احوال مربوط به آلات تنفس (اندام‌های تنفسی) می‌پردازد. موضوعات کلیدی شامل اختلافات بین انواع خناق (بیماری‌های حلق و حنجره)، از جمله خناق ناشی از تشنج ماهیچه‌های حنجره و مری و خناق‌های ناشی از ورم، تفاوت بین تنگی نفس شدید/خفقان و ورم لوزتین و تفاوت در احوال مشابهی است که در ریه رخ می‌دهد، مانند تنگی شدید نفس ناشی از ضعف قوه محرکه یا انسدادها.

مقاله سوم: این مقاله، چهار فصل دارد و اختلافات بین بیماری‌ها و احوالی را که متوجه معده، کبد، طحال، کلیه‌ها و مثانه و آلات تناسلی می‌شود، پوشش می‌دهد. در این مقاله به تمایز میان خروج غذا از معده به دلیل ضعف قوه ماسکه (نگهدارنده) و ضعف قوه دافعه، تفاوت بین ورم لحم کبد و ورم غشای آن و همچنین بین انواع اسهال (مانند اسهال کیموسی و ناشی از فساد غذا) و تفاوت‌های مربوط به سنگ‌های کلیه و مثانه و اشکال در دفع ادرار پرداخته شده است.

مقاله چهارم: این مقاله که در سه فصل سامان یافته، به بررسی امراض و احوال کلی که بر بدن عارض می‌گردد، می‌پردازد.

مقاله پنجم: این مقاله، شامل دو فصل است و در مورد تفاوت‌های مشابه در نبض و ادرار بحث می‌کند. فصل اول، به هفت فرق مربوط به نبض، مانند نبض منظم و نامنظم و فصل دوم به ده فرق درباره احوال ادرار (مانند رنگ و رسوب و غلظت آن) می‌پردازد.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.