جاحظ، عمرو بن بحر
| جاحظ | |
|---|---|
 جاحظ، عمرو بن بحر | |
| نام کامل | ابوعثمان عمرو بن بحر بن محبوب |
| نامهای دیگر | جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر
جاحظ البصری عمرو بن بحر الجاحظ ابیعثمان عمرو بن بحر بن محبوب |
| لقب | جاحظ (چشم برآمده)، حدقی |
| نسب | کنانی، لیثی |
| نام پدر | بحر |
| ولادت | ۱۵۰، ۱۶۰ یا ۱۴۶ قمری |
| محل تولد | بصره |
| محل زندگی | بصره، بغداد، سامرا |
| رحلت | ۲۵۵ یا ۲۵۶ قمری |
| مدفن | بصره |
| خویشاوندان | یموت بن مزرع عبدی (خواهرزاده) |
| دین | اسلام |
| مذهب | معتزلی (جاحظیه) |
| پیشه | ادیب، متکلم، نویسنده |
| اطلاعات علمی | |
| علایق پژوهشی | کلام، ادبیات عرب، حدیث، تفسیر، تاریخ، علوم طبیعی |
| اساتید | |
| معاصرین | حنین بن اسحاق، سلمویه |
| شاگردان | یموت بن مزرع، محمد بن عبدالله بن ابودلهاث، محمد بن یزید نحوی، أبو بکر بن أبی داود |
| برخی آثار | |
ابوعثمان عمرو بن بحر (۱۵۰ یا ۱۶۰-۲۵۵ یا ۲۵۶ق)، معروف به جاحظ، متکلم و ادیب معتزلی و نویسنده پرتألیف قرن سوم هجری بود. او در کلام، ادبیات عرب، حدیث، تفسیر، تاریخ و حتی علوم طبیعی سرآمد و در فنون گوناگون صاحب تألیف بود. از مهمترین آثار او میتوان به «البیان و التبیین»، «البخلاء» و «الحیوان» اشاره کرد. جاحظ شاگرد استادانی چون ابوعبیده، اصمعی، ابوزید انصاری و نظام بود و گرایش سیاسی مشخصی نداشت و غالباً تابع جریانهای حاکم بود.
او دایی یموت بن مزرع عبدی است.
ولادت
ابوعثمان عمرو بن بحر بن محبوب کنانی لیثی، معروف به جاحظ، در بصره زاده شد. در تعیین تاریخ ولادت او بین سالهای ۱۴۶، ۱۵۰ و ۱۶۰ق اختلاف نظر وجود دارد. جدش زنگی و شتربان و از موالی بنی کنانه بود. او چهرهای زشت با چشمانی برآمده داشت و به همین مناسبت، به جاحظ (چشم برآمده) و حدقی لقب گرفت. وی در جوانی در بصره با فروش نان و ماهی امرار معاش میکرد.
اساتید
وى در لغت و ادبيات شاگرد ابوعبيده، اصمعى و ابوزيد انصارى و در كلام شاگرد نظّام و مصاحب و هم مباحثۀ حنين بن اسحاق و سلمويه مىباشد.جاحظ گرايش سياسى مشخصى نداشت و غالباً تابع جريانهاى حاكم بود. کتابهاى خود را به درباريان تقديم كرده، صله مىگرفت و تا آخر عمر به اين روش ارتزاق نمود.او در جوانى در بغداد و مدتى نيز در سامرا اقامت كرد و سپس به بصره بازگشت، همچنين به دمشق و انطاكيه نيز سفر كرد. جاحظ داراى هوش بسيار و حافظهاى قوى بود. به گفته مبرّد، وى شيفتۀ مطالعه بود و وقتى كتابى به دست مىگرفت تا تمام آن را نمىخواند كنارش نمىگذاشت.
جاحظ در كلام، ادبيات عرب، حديث، تفسير، تاريخ و حتى علوم طبيعى سرآمد و در فنون گوناگون صاحب تأليف بود.وى توان آن را داشت كه بصورت مستدل با زيركى به اثبات مطلبى بپردازد و سپس با همان روش به ردّ آن اقدام نمايد. جاحظ به دروغپردازى شهرت داشت و احاديث را به سخره مىگرفت. خواهرزادهاش، يموت بن مزرّع او را بىدين خوانده است. با وجود اين گفتهاند کتابهايش داراى الفاظى شيوا و ساده است و در آنها تناسب معنا و لفظ از هرنوعى(عاميانه، ادبى و غيره)حفظ شده است و با داشتن برخى انحرافات، نقش مهمى در روشنسازى اذهان دارد. جاحظ به محتواى برخى آثارى كه مىنگاشت هيچگونه اعتقادى نداشت و صرفا در قبال پولى كه دريافت مىكرد به نگارش آنها اقدام مىنمود.
وفات
جاحظ در محرم سال 255 يا 256ق بر اثر بيمارى فلج و نقرس در بصره درگذشت.
آثار
كتاب «العثمانيه» كه بعداً خود مؤلف نقض آن را نوشت و نيز «كتاب النساء» که در برترى زنان نوشته از اين دستهاند.
از جاحظ بيش از صد اثر برجاى مانده كه به موضوعات مختلف دينى، سياسى، تاريخى، علم اخلاق، پيشهها و اصناف، حيوانات، جغرافيا، جدل، بازيها، قصه و غيره مىپردازد.
وابستهها
شرح علی المائة كلمة لأميرالمومنين علی بن أبیطالب علیهالسلام (ابن میثم - عبدالوهاب -وطواط)
الدلائل و الاعتبار علی الخلق و التدبير
مصطلحات نقدیة و بلاغیة في کتاب البیان و التبیین للجاحظ
البرصان و العرجان و العمیان و الحولان
تاج، آیین کشور داری در ایران و اسلام
مطلوب کل طالب من کلام علی ابن ابیطالب
البيان و التبيين و أهم الرسائل