الأمل و المأمول
| الأمل و المأمول | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جاحظ، عمرو بن بحر (نويسنده)
ششن، رمضان (محقق) منجد، صلاحالدین (ويراستار) |
| ناشر | دار الکتاب الجديد |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1362ش - 1983م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | وعظ - اندرز نامههای عربی - متون قدیمی تا قرن 14 - اخلاق اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 8الف2ج 249 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الآمل و المأمول، نوشته ابومنصور «باحث» محمد بن سهل بن مرزبان كرخی (متوفای حدود 330ق) است که محقق هرچند در انتساب آن به جاحظ (۱۶۰-۲۵۵ق) مردّد است، کتاب را به نام او عرضه نموده است. نویسنده شرایط و شیوه «درخواست» را از کلام عرب برگرفته و گِردآورده است. «رمضان ششن» پژوهش کتاب را انجام داده است.
ششن می‌گوید: این کتاب در ادب عرب نگاشته شده است. نویسنده آداب و قاعده‌هایی را در باب «درخواست‌نمودن از کسی» و چگونگی انجام آن نگاشته است تا نویسندگان و شاعران نحوۀ درست آن را در آثارشان به هنگام خواهش ایشان از مردم و خواهش مردم از ایشان به کار گیرند. نویسنده آنچه را از شعر، مثَل و سخنی که در موضوع «درخواست» از پیشینیان و معاصران شنیده و خوانده، عرضه کرده است و در این کار، نوشته‌ای را از خود (مگر بسیار کم) به متن نیفزوده است. این کتاب به رغم تُهی‌بودن از زنجیره و ژرفای اندیشه، عبارت‌پردازی‌های تازه و نابی در آن دیده می‌شود.
نسخه‌شناسی، انتساب کتاب به نویسنده و کار پژوهش آن
ششن فقط به یک نسخه از کتاب که در کتابخانه ولیّ‌الدین (استانبول) بوده، دست یافته است. این نسخه دارای تصحیف و تحریف واژه‌ها و جمله‌ها است و در نقطه‌گذاری نیز نقص دارد. او نسبت کتاب به جاحظ را دور می‌داند چرا که اسلوب آن با اسلوب نوشته‌های جاحظ همخوان نیست. ششن می‌گوید: شاید نویسندۀ آن «عبدالله ثعالبی» (متوفای 428ق) یا کسی از نویسندگان قرن چهارم هجری باشد. محقق کارِ مقابلۀ ابیات، مثل‌ها و عبارت‌های کتاب را با منابع دیگر انجام داده است. او به تفسیر واژه‌های دشوار کتاب (مگر کمی از آن‌ها) نپرداخته است. همچنین، نام ابوابی را که در آغاز کتاب درج شده بود، به گمان اینکه از ناسخ باشد، برداشته است.[۱]
محتوای کتاب
این اثر در یک مقدمه و پانزده باب شکل یافته است. ششن هرچند در پایان کتاب فهرست‌هایی از منابع پژوهش خود، اعلام، جای‌ها، قبیله‌ها و نحله‌ها، ایّام، کتاب‌های نام‌برده‌شده در متن، قافیه اشعار و مَثل‌ها تدوین کرده است، فهرست باب‌های کتاب را حذف نموده است. این باب‌ها عبارتند از: 1. بسندگی (قناعت)؛ 2. مقادیر روزی بندگان؛ 3. ستودن یأس از درخواست‌نمودن از مردم و طلب اتصاف به خصلت یأس و نیز، آنچه بر سر خواهنده از خواری و سرگردانی فرو می‌آید؛ 4. آسودگی و عزتِ برآمده از یأس؛ 5. درنگ و نرمی در خواهش؛ 6. نکوهش آزمندی؛ 7. ناگواری‌هایی که بر سر خواهنده می‌آید؛ 8. به نیکی درخواست‌نمودن؛ 9. نکوهش نداری و ستایش آن؛ 10. تلاش و برانگیختگی به هنگام درخواست‌نمودن‌ها؛ 11. نکوهش سستی در خواهش و به فردا فِکندن آن؛ 12. نکوهش شتابزدگی در خواهش‌ها؛ 13. از نیکوان ماه‌روی درخواست‌نمودن؛ 14. ستودن آنکه از او درخواست می‌شود؛ 15.درخواست بازگشت هدیه از کسی که به او امید می‌رفت و اما چیزی نصیب نشد.[۲]
نویسنده متن خود را به نثر و نظم ادیبانه آراسته است. نقل قول‌های او نیز از تنوع اشخاص (مانند برخی پیشوایان دین و مذهب مانند پیامبر(ص) و حسین بن علی(ع)، اعلام غیر عرب مانند بزرگمهر «وزیر ساسانیان» و حکیمان و سخنوران عرب) برخوردار است. [۳]
پانویس
منابع مقاله
- متن کتاب
- مقدمه محقق