آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین

نام	آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین
نام های دیگر	خراسانی، آخ‍ون‍د م‍لا م‍ح‍م‍دک‍اظم‌ خ‍راس‍ان‍ی‌، م‍ح‍م‍دک‍اظم‌ ب‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‌
نام پدر
متولد
محل تولد	مشهد مقدس
رحلت	1290 هـ.ش یا 1329 هـ.ق یا 1911 م
اساتید
برخی آثار	فقه فتوايی آخوند خراسانی مشتمل بر پانزده کتاب، رساله و حاشيه فقهی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده مجموعه الرسایل الفقهیه / نوع اثر: کتاب / نقش: مقرر
کد مولف	82

ولادت

آيت الله محمد كاظم خراسانى، معروف به «آخوند خراسانى» در سال 1255 هجرى قمرى در شهر مقدس مشهد و در خانواده‌اى مشهور به علم و فضل ديده به جهان گشود. جد او از اهالى هرات بود، ولى خانوادۀ او از سالها پيش در شهر مقدس مشهد رحل اقامت افكنده بودند.

تحصيلات

آيت الله محمد كاظم خراسانى مقدمات علوم و تحصيلات ابتدايى را در مشهد به اتمام رسانيده، سپس در سبزوار از مجلس درس صاحب اسرار، حاجى ملا هادى سبزوارى بهره‌ها برد. مدتى بعد به تهران هجرت نمود و حكمت و فلسفه را نزد ميرزا ابو الحسن جلوه آموخت.

او در سن 22 سالگى در ماه رجب سال 1277 هجرى قمرى، پس از فراگيرى علوم عقلى و نقلى به قصد نجف اشرف از مشهد حركت كرد و بعد از توقفى در تهران به سوى نجف رهسپار شد.

ورود به نجف

آخوند خراسانى، به نجف آمده بود تا در جوار بارگاه امير المؤمنين على عليه السلام تحصيل علم كند.

تهيدستى او همراه با علاقه و عشق وافر به فراگيرى علوم و استقامتش در برابر شدايد بيشمار و مشكلات خارج از مقدار، او را زبانزد عام و خاص نمود تا جايى كه در اندك مدتى پيش همگان معروف گشت. او از نوادر روزگار خود به شمار مى‌رفت.

اساتيد

آخوند در نجف از محضر اساتيد بزرگى استفاده نمود، بزرگانى همچون:

1 - شيخ انصارى

2 - آيت الله شهابى

3 - سيد على شوشترى

4 - سيد مهدى قزوينى

5 - شيخ رازى

6 - ملا عبد الرسول مازندرانى

7 - ميرزاى شيرازى

ايشان در اين باره گفته است: بالاترين استاد من شيخ مرتضى انصارى، آن دانشمند نامدار و زاهد و عارف عاليقدر است.

تدريس

وقتى آيت الله حاج ميرزا حسن شيرازى به سامرا عزيمت فرمودند، آخوند خراسانى در نجف مانده و شروع به تدريس اصول نمود. گيرايى درس او چنان بود كه تدريس او پيش اهل نظر ممتاز شناخته شده و مجلس درس او از افاضل و مجتهدين پر شد.

حوزۀ درس آخوند در آن روزگار شهرۀ آفاق گشته و بى‌نهايت مورد استقبال قرار گرفت. آخوند بعد از رحلت ميرزاى شيرازى و آيت الله رشتى به مرجعيت عامۀ مسلمين رسيد.

مدارس آخوند

آخوند، خود در مدارس كهنه و در حجره‌هاى تنگ و تاريك و بدون روشنايى تحصيل نمود، ولى عاقبت براى طلاب نجف سه مدرسه احداث كرد كه فقها و علماى عاليقدرى در اين مدارس تربيت شدند. اين مدارس عبارتند از:

1 - مدرسۀ بزرگ آخوند واقع در قبلۀ صحن. تاريخ بنا، 1321 هجرى قمرى

2 - مدرسۀ متوسط آخوند، تاريخ بنا 1326 هجرى قمرى

3 - مدرسۀ كوچك آخوند، تاريخ بنا 1328 هجرى قمرى

شاگردان

به درستى نمى‌دانيم آخوند خراسانى چند نفر عالم و مجتهد تربيت كرده، اما تذكره نويسان نوشته‌اند هر بار درس مى‌گفت پاى درس او متجاوز از هزار نفر شاگرد حضور داشتند كه بسيارى از آنها مجتهد مسلم بوده‌اند و در روزگار خود از برجستگان و نوابغ علم به شمار مى‌رفتند.

برخى از شاگردان آخوند عبارتند از:

1 - آيت الله شيخ ابراهيم اردبيلى

2 - آيت الله سيد ابو الحسن نقوى

3 - آيت الله آقا مجتبى تويسركانى

4 - آيت الله ميرزا مشكين فاضل و...

آخوند و نهضت مشروطيت

آخوند خراسانى همراه ميرزا خليل به طرفدارى از مشروطيت قيام نمود و پيشوايى نهضت ملى اسلامى را در عصر مشروطيت عهده‌دار گرديدند. حمايت اين بزرگواران از مشروطيت، كمك بزرگى به نهضت مردم ايران در آن زمان نمود. تلگرافهاى اعتراض آميز آخوند خراسانى به دربار محمد على شاه قاجار و تشويق مردم جهت ايستادگى در برابر استبداد منجر به سقوط آن پادشاه ستمگر و پناهنده شدن او به دربار روسيه شد.

سجاياى اخلاقى

آخوند خراسانى در زندگى خصوصى، پدرى مهربان و همسرى فداكار بود. فرزندان او هرگز به ياد ندارند كه شيطان خشم بر وى غلبه كرده باشد. او مردى گشاده‌رو و بردبار بود و حال زن و بچۀ خود را بسيار مراعات مى‌نمود. به تميزى سر و وضع و پاكى لباس خود اهميت بسيار مى‌داد. باطنى صاف و ظاهرى نظيف داشت و بهترين فضيلت اخلاقى آن بزرگوار سعۀ صدر بود. او در برابر شدايد و مشكلات حوصله و صبر عجيبى از خود نشان مى‌داد.

فرزندان آخوند

آخوند پنج پسر و يك دختر داشت:

1 - تنها دختر آن مرحوم در سال 1308 هجرى قمرى، در نجف به دنيا آمد. او با ميرزا حبيب الله رشتى ازدواج كرد و به تهران رفت و سرانجام در تهران درگذشت. جنازۀ آن مرحومه را به نجف برده، در كنار آرامگاه پدر بزرگوارش به خاك سپردند.

2 - آقا ميرزا مهدى (درگذشت 1356 هجرى قمرى)، در تهران رحلت نموده و در مشهد به خاك سپرده شد.

3 - آيت الله آقا ميرزا محمد (در گذشت 1356 هجرى قمرى)، در حرم مطهر حضرت شاه عبد العظيم به خاك سپرده شد. او مبارزى نستوه و از مدرسين حوزۀ علميّۀ مشهد بود.

4 - آيت الله احمد كفايى خراسانى (در گذشت 1391 هجرى قمرى) كه در حرم امام رضا عليه السلام به خاك سپرده شد. حوزۀ درس ايشان در مسجد گوهر شاد بود.

5 - حاج حسين آقا (درگذشت 1396 هجرى قمرى). او سالها امامت جماعت را در مساجد تهران عهده‌دار بود و پس از وفات در كنار پدر بزرگوارش به خاك سپرده شد.

6 - حاج حسن كفايى (در گذشت 1374 هجرى قمرى). در حرم شاه عبد العظيم به خاك سپرده شد.

تأليفات

از مهمترين آثار مرحوم آخوند خراسانى مى‌توان به كتب زير اشاره نمود:

1 - كتاب كفاية الأصول

2 - رسالة الفوائد

3 - حاشيه بر مكاسب شيخ انصارى

4 - رسالۀ أعلام شيعه

5 - رسالۀ عدالت

6 -حاشيه بر رسائل

7 - كتاب روح الهيات

8 - كتاب شرح التبصرة

9 - كتاب في الوقف

10 - كتاب في القضاء

تأليفات فراوان ديگرى از آن عالم به جاى مانده كه عموما به چاپ نرسيده و به صورت مقالات و رساله‌هاى دست نويس موجود است.

فرمان جهاد

تجاوزات مكرر دولتهاى روس و انگليس و عدم توجه ساير ممالك به ستم‌هاى متعدد اين دو قدرت مستكبر در حق ملت مظلوم ايران قلب دردمند آخوند را شديدا جريحه‌دار ساخت و او را نسبت به جنايات بيگانگان در ايران سخت معترض نمود و چون گزارشهاى فراوانى از تجاوزهاى روسها، كه تا قزوين پيش آمده بودند به دستش رسيد، فرمان جهاد عليه آنان صادر كرد و تصميم گرفت خود در رأس ساير علما براى سركوبى روسيان وارد عمل شود. به همين مناسبت تمام مقدمات حركت و شركت در يك جهاد اسلامى را فراهم نموده و مصمم به اين كار گرديد اما قبل از حركت آخوند خراسانى به ديار دوست شتافت و امتى را داغدار كرد.

رحلت

آن روز همه پريشان حال بودند چون آخوند گفته بود فرداى آن روز سفرى در پيش است. آخوند به اطرافيان مى‌فرمود دغدغه‌اى كه شيطان در قلوب شما انداخته قابل اعتنا نيست. من مى‌روم تا استراحت كنم. ضعف و ناتوانى بر وجودم غلبه كرده است. اما همه چيز خبر از حادثۀ هولناكى مى‌داد. آن شب ابر تيره‌اى شهر نجف را فرا گرفته بود.

زمان حركت آخوند براى مبارزه با متجاوزين روس، در پگاه روز سه‌شنبه 20 ذى‌حجۀ 1329 هجرى قمرى فرا رسيد، اما نيم ساعت قبل از طلوع آفتاب، روح بلند آن مرد بزرگ، تاريكى شب را شكافت و به ملكوت اعلا پيوست.

دو پزشك بر بالين آن بزرگوار حاضر شدند و علت رحلت را، سكتۀ قلبى اعلام نمودند؛ ولى مرگ ناگهانى آخوند آن هم درست در روزى كه قصد حركت از نجف به ايران و جهاد با متجاوزين روس را داشت موجب انتشار اين شايعه گرديد كه ارتحال او به صورت طبيعى انجام نگرفته و دستى جنايتكار به طريقى او را مسموم ساخته است و درگذشت آخوند در آن روز در اذهان عمومى چنين توصيف شد.

جنازۀ آن بزرگوار با شكوه خاصى تشييع شده و در جوار مرقد مطهر مولاى متقيان حضرت على عليه السلام به خاك سپرده شد.