تهانوی، محمدعلی بن علی
| نام | تهانوی، محمد علی بن علی |
|---|---|
| نامهای دیگر | تهانوی، محمد بن علی
فاروقی التهانوی، محمدعلی بن علی |
| نام پدر | اعلی |
| متولد | سده يازدهم هجرى |
| محل تولد | |
| رحلت | 1158 ق |
| اساتید | پدرش |
| برخی آثار | موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00767AUTHORCODE |
محمداعلی (علی) بن علی فاروقی حنفی (زنده تا 1158ق/ بعد 1745م)، نویسنده، دانشمند هندی سده دوازدهم، صاحب موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. يكى از بزرگ‌ترين نگاشته‌ها در زمينه اصطلاح‌شناسى در زبان فارسى
ولادت
وی منسوب به منطقه کوچکی به نام تهانَه/ تهانه بهون واقع در ۱۷۰ کیلومتری شمال غربی دهلی است.
آگاهى چندانى از زيست‌نامه او در دست نيست. نه تنها درباره نام او، كه درباره تاريخ تولّد و مرگش نيز همداستانى نمى‌بينيم. بطرس بُستانى نام او را محمدعلى و جرجى زيدان محمد صابر فاروقى سنّى حنفى تهانوى نوشته‌اند. زركلى و كحّاله نام نویسنده كشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم را محمد بن على نگاشته‌اند.
در فهرست كتابخانه خديوى مصر نام تهانوى محمد بن محمد بن جابر آمده است. عبدالحّى حسینى نام او را محمدعلى پسر شيخ على بن قاضى محمد حامد پسر محمد صابر فاروقى سنّى حنفى تهانوى نوشته است. فاروقى در پيوند به لقب خليفه دوم (فاروق) است كه دولت مستقل فاروقيان در خنديشى هند پس از مرگ فيروز تغلق در آن سرزمين روى كار آمد و نام خود را از عمر بن خطّاب گرفت. اين دولت در سال‌هاى پايانى سده هشتم هجرى بر دهلى فرمان مى‌راند و تا سال‌هاى آغازين سده يازدهم پاييد. پيداست كه حنفى در پيوند به مذهب حنفى است، كه از ديرباز در شبه‌قاره و پيرامون آن رواج داشته است. تهانوى در پيوند به تهانه بهون از روستاهاى مظفّر نكر هند و از شهرك‌هاى دلهى (دهلى) بوده است.
آنچه از منابعى كه درباره تهانوى نوشته‌اند، بر مى‌آيد اين است كه او در سال‌هاى پايانى سده يازدهم هجرى/هفدهم ميلادى پا به جهان گذاشت. بيشتر تاريخ‌نگاران، تهانوى را از دانشوران سده دوازدهم/هجدهم دانسته‌اند.
وفات
درباره تاريخ مرگ تهانوى نيز به درستى چيزى نمى‌دانيم. همين اندازه مى‌دانيم كه اين نویسنده دانشور و سرشناس، برابر آنچه از كشّاف پيداست، در سال 1745/1158 هنوز مى‌زيست و زنده بود. اين تاريخ درست هم زمان است با فروپاشى دولت مغول هند؛ براى همين است كه نمى‌توانيم به درستى و با اطمينان دريابيم كه اين نویسنده كم و بيش چند سال پس از 1158 زنده مانده بود.
شگفتا كه عبدالحىّ حسنى هم كه پيشين‌ترين نگاشته را درباره تهانوى بر جا نهاده است و ديگران از او گرفته‌اند، چيزى در اين زمينه نگفته است. بدين گونه، آنچه بر پايه پاره‌اى از منابع آمده است كه كتاب كشاف اصطلاحات، در آغاز سده سيزدهم هجرى/نوزدهم ميلادى پديدار گرديد و از افزوده‌هاى شاگردان تهانوى است كه متن كشّاف را رونويسى می‌كردند.
تحصیلات
تهانوى در دانش‌هاى زبان تازى، فقه، حديث، تاريخ، ستاره‌شناسى، فلسفه، تصوّف و ديگر دانش‌ها كاركرد و اندوخته‌هاى خوبى پدرش از دانشمندان بزرگى بود كه او را «قطب زمان» مى‌ناميدند.
تهانوی علوم ادبی و شرعی را نزد پدرش بخوبی فرا گرفت، سپس کتاب‌هایی در موضوعات گوناگون گرد آورد و بدون استاد، به مطالعه و یادداشت‌برداری از اصطلاحات علمی آن‌ها پرداخت.
همان‌گونه كه مى‌دانيم، با لشكركشى سلطان محمود غزنوى زبان و ادبيات فارسى و فرهنگ ايرانى/اسلامى در سرزمين پهناور هند رواج گرفت. پادشاهان ديگرى كه بر هند فرمان راندند و به ويژه مغولان هند، در راه گسترش دانش، كوشش‌هاى بى‌دريغى انجام دادند. بدين‌گونه، تهانوى از ميراث كهن و ارزشمند علمى/فرهنگى برخوردار بود.
زبان مادرى تهانوى هندى بود و به دو زبان تازى و فارسى چيرگى داشت. گاهى در برابر يك واژه با آوردن فارسى آن، اصطلاح وابسته را به كار مى‌گيرد. براى نمونه، در برابر اصطلاح وجود مى‌نويسد: «وجود، به فارسى: هستى. يا بودن در برابر نيستى...»
يا در برابر واژه فارسى شيوه چنين نوشته است: شيوه در فارسى به معناى راه و روش است.
آثار
از تهانوى تنها سه نگاشته به دست ما رسيده است:
- احكام الاراضى كه در بيان معناى دارالاسلام و دارالحرب و گونه گونه زمين‌ها و احكام وابسته به آن‌هاست! از اين كتاب برگى دو دست نگاشت به شماره‌هاى 1730 و 1599 در كتابخانه هند و بانكى پور نگاه‌دارى مى‌شود.
- سبق الغايات في نَسَق الآيات كه در تفسير قرآن است و به سال 1316 ه / 1898م در هند به چاپ رسيده است. پاره‌اى از زندگى‌نامه‌نويسان اين كتاب را نگاشته تهانوى دانسته‌اند.
- كشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم كه زبانزدترين و مهم‌ترين نگاشته‌هاى اوست.