المعجم (ابهام‌زدایی)

المعجم ممکن است عنوان برای کتاب‌های ذیل باشد:

• المعجم اثر ابوسعید احمد بن محمد بن زیاد ابن بشر (متوفی 340ق)، معروف به ابن اعرابی، مجموعه‌ای است از روایات و آثار که با تحقیق عبدالمحسن بن ابراهیم بن احمد حسینی به چاپ رسیده است.

• المعجم اثر محمد بن ابراهیم بن علی بن عاصم بن زاذان اصبهانی (متوفی 381ق)، معروف به ابن مقری، کتابی است یک‌جلدی به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. ابن مقری در این کتاب اسامی محدثینی را جمع کرده که از آن‌ها در حجاز و مکه و مدینه و مصر و شام و عراق و دیگر جاها، استماع کرده‎ است. او از هر شیخ و استادی یک یا چند حدیث را ذکر می‌نماید.

• المعجماثر احمد بن علی بن مثنی تمیمی (متوفی 307ق)، معروف به ابویعلی موصلی، کتابی است به زبان عربی در یک جلد با موضوع روایات اسلامی. در اصطلاح محدثین، «معجم» کتابی است که در آن احادیث بر ترتیب صحابه ذکر شده باشد.

• المعجم الأصولي تأليف محمد صنقور على در دو جلد مى‌باشد كه در آن 826 اصطلاح، قاعده و مسئله اصول فقه مورد شرح و بررسى قرار گرفته و در مورد هر يك از اين اصطلاحات و قواعد، مقاله‌هاى مجزا و مستوفى نگاشته شده است.

• المعجم في آثار ملوك العجم نوشته شرف‌الدين فضل‌الله حسینى قزوينى، به كوشش احمد فتوحى نسب.

• المعجم الأوسط تألیف یکی از بزرگ‌ترین محدثان اهل سنت در قرن چهارم، به نام سلیمان بن احمد طبرانی (متوفی 360ق)، در موضوع حدیث است. نویسنده در این کتاب احادیث غریب را از شیوخ خود گردآوری نموده است.

• معجم لغة النحو العربی نوشته انطوان دحداح از نویسندگان معاصر در مفردات و اصطلاحات نحو به نگارش درآمده است.

• معجم رجال الفکر و الأدب في النجف خلال ألف عامنوشته ادیب و شخصیت‌شناس معاصر، محمدهادى امینى(1314-1379ش)، زندگی و آثار علمی و ادبی حدود 5000 نفر از اندیشوران و ادیبان نجف را معرفی می‌کند. اینان، دانشمندانی هستند که در طول تقریباً 1000 سال (از تأسیس حوزه علمیه نجف از سوی شیخ‌‌الطائفه در سال 448ق) فعالیتی پژوهشی از آنان ثبت شده است.

• معجم المطبوعات النجفية تألیف محمدهادى امينى، مشتمل بر كتب چاپ‌شده عربى از زمان آغاز چاپ تا سال 1385ق است.

• معجم المصطلحات الإسلامیة في المصباح المنیر نوشته دکتر رجب عبدالجواد ابراهیم است‌ که در آن واژه‌ها و اصطلاحات (علوم اسلامی) کتاب «المصباح المنير» به‌صورت الفبایی مرتب و طبق اصول لغوی دسته‌بندی شده است.

• المعجم التطبيقي للقواعد الأصولية في فقه الإمامية اثر محمدحسن ربانی بیرجندی و محمدتقی باقرزاده مشکیباف، و اشراف علی علمی اردبیلی، و تحقیق گروه مطالعات و پژوهش‌هاى اصولى دفتر تبليغات اسلامى مشهد است. اين مجموعه، به زبان عربى و حاصل تلاش جمعى از فضلا و فرهيختگان حوزه علميه مشهد است كه پس از سال‌ها تلاش طاقت‌فرسا و تهيه و بررسى ده‌ها هزار فيش از 57 كتاب فقهى به دست آمده است. اهميت اين معجم و فوايد كاربردى آن و جايگاه آن در جست‌وجوها و مطالعات و پژوهش‌هاى فقهى و اصولى بر عالمان و پژوهشگران پوشيده نيست.

• المعجم الجغرافي للإمبراطورية العثمانية تأليف س. موستراس به زبان عربى كتاب مفصل و معجمى درباره اماكن و شهرهاى تحت سيطره امپراتورى عثمانى مى‌باشد. اين اثر يكى از منابع مهم در اين زمينه مى‌باشد كه نظير ندارد و مى‌توان آن را يكى از كارهاى مهم انجام شده، درباره امپراتورى عثمانى دانست. مؤلف در هنگام بيان نام هر منطقه و مكان از اين امپراتورى بزرگ به مطالب تاريخى و اطلاعات مفيدى درباره اين سرزمين نيز اشاره كرده است.

• المعجم الجغرافي للبلاد العربية السعودية تأليف حمد الجاسر از بزرگترین جغرافى‌دانان معاصر كشور عربستان است. این اثر در سه مجلد به زبان عربی به معرفی اسماء شهرها و روستاها و مهم‌ترین بادیه‌های عربستان پرداخته است. نویسنده هدف خود را از نگارش این اثر عبارت می‌داند، از گردآوری اسامی جمیع اماكن مسكونی و تاریخی و ضبط آنها به گونه‌ای كه با دیگر اماكن اشتباه نشود.

• معجم البلدان فرهنگنامه‌ای جغرافیایی اثر ياقوت بن عبدالله حموى به زبان عربى است.

• معجم البلدان (ترجمه) ترجمه فارسى دانشنامه جغرافیایی اثر ارزشمند ياقوت حموى به قلم على‌نقى منزوى است. اين ترجمه به لحاظ مقدمه و تحقيقات آن ارزشمند است.

• معجم أعلام الإباضية من القرن الأول الهجري إلی العصر الحاضر اثر محمد بن موسی باباعمی، ابراهیم بن بکیر بحاز، مصطفی بن صالح باجو و مصطفی بن محمد شریفی، دایرة‌المعارفی است در معرفی اعلام و بزرگان نحله اباضیه، از ابتدای پیدایش تا عصر حاضر.

• معجم أصول الفقه تألیف خالد رمضان حسن، فرهنگ‌نامه اصول فقه حاوى اصطلاحات اصولى به شيوه علماى اهل سنت است.

• معجم أشراف الحجاز في بلاد الحرمين اثر احمد ضیاء عنقاوی حسنی، در انساب و اخبار اشراف حجاز در سه جلد به زبان عربی تألیف شده است.

• معجم المطبوعات العربية في إيران تألیف عبدالجبار الرفاعى، فرهنگ‌نامه‌اى است که در آن کتب عربى که در ایران تا سال 1300ق، چاپ شده، گردآورى و معرفى شده است.

• معجم المطبوعات العربية و المعربة و هو شامل لأسماء الكتب المطبوعة في الأقطار الشرقية و الغربية... اثر يوسف اليان سركيس (1272-1351ق) است كه نویسنده در آن، كتاب‌هاى چاپى عربى و برگردان‌شده به عربى را از دوران پيدايش صنعت چاپ تا پايان سال 1339ق، به ترتيب الفبايى نام پديدآورندگان كتاب‌ها و به‌صورت شناسنامه‌اى و گاه همراه با توضيحاتى اندك معرفى كرده است.

• معجم المطبوعات العربية في شبه القارة الهندية الباكستانية منذ دخول المطبعة إليها حتی عام 1980 م تأليف احمد خان، فرهنگ كتب چاپ‌شده عربى در هند و پاکستان در محدوده زمانى ذكرشده در عنوان كتاب است.

• معجم أحاديث الإمام المهدي عليه‌السلام مجموعه‌اى است در 8 جلد به زبان عربى درباره امام مهدى(ع)، موسوعه حاضر حاصل كار گروهى از پژوهشگران «مؤسسه معارف اسلامى» قم است كه زير نظر حجت‌الاسلام شيخ على كورانى تهيه گرديده است.

• معجم الأدباء (یاقوت حموی)اثر ياقوت حموى رومى، با تحقيق دكتر احسان عباس، تذكره‌اى است مفصل در شرح احوال اهل ادب، اعم از شاعران، نحويان، لغت‌شناسان، نسب‌شناسان، اخباریون، مورخان، مفسران، قراء، وراقان، كاتبان و خطاطان مشهور، از قرون اوليه هجرى تا زمان حيات مؤلف در 626ق

• معجم الأدباء (ترجمه) اثر ياقوت حموى رومى است كه به خامه اديب و مترجم توانا، عبدالمحمد آیتی، از عربى به فارسى درآمده و اين، نخستين ترجمه اين اثر به زبان فارسى است.

• معجم أعلام الشيعة اثر علامه سيد عبدالعزيز طباطبايى (1348 - 1416ق)، استدراك كتاب «طبقات أعلام الشيعة»، آيت‌الله شيخ آقابزرگ تهرانى است كه به زبان عربى و قبل از سال 1416ق، نوشته شده است.

• معجم أعلام الشيعة اثر علامه سيد عبدالعزيز طباطبايى (1348 - 1416ق)، استدراك كتاب «طبقات أعلام الشيعة»، آيت‌الله شيخ آقابزرگ تهرانى است كه به زبان عربى و قبل از سال 1416ق، نوشته شده است.

• معجم أعلام النساء اثر زينب بنت على بن حسين فوّاز عاملى (جبل عامل، 1276-1332ق، قاهره) است كه در آن، شرح حال زنان مشهور و دانشمند از مليت‌ها و مذاهب گوناگون را بيان كرده است.

• المعجم المفصل فی شواهد النحو الشعریة نوشتۀ امیل بدیع یعقوب(1950) فرهنگ‌نامه‌ای در شرح شواهد شعری دانش نحو بوده که در سه مجلد شکل یافته است.

• المعجم المفصل في الإعراب دائرةالمعارف قواعد و زبان عربى مى‌باشد که به قلمى شیوا و بیانى رسا، توسط طاهر یوسف الخطیب به رشته تحریر درآمده و تصحیح و ویرایش آن نیز برعهده إمیل یعقوب بوده است.

• المعجم المفصل في الجموع گردآوری امیل بدیع یعقوب، فرهنگ واژگان جمع در زبان عربی است که در یک مجلد منتشر شده است.

• المعجم المفصل في دقائق اللغة العربیة اثر امیل بدیع یعقوب، کتابی است پیرامون معنای لغات و واژگان عربی.

• المعجم المفصل في علم الصرف اثر راجى اسمر، از جمله فرهنگ‌هاى معاصر پيرامون اصطلاحات علم صرف عربى، تحت اشراف اميل بديع يعقوب نگارش شده است.

• المعجم المفصل في علوم اللغة (الألسنيات) نوشته محمد تونجی (معاصر) و راجی الاسمر (معاصر) است. موضوع این اثر دانش لغت و زبان‌شناسی است و توسط امیل یعقوب تحقیق شده است.

• المعجم المفصل في اللغويين العرب نوشته امیل بدیع یعقوب (متولد 1950م) در بیان اسامی زبان‌شناسان عرب و زندگی‌نامه آنان، به‌صورت بسیار مختصر و به زبان عربی است.

• المعجم المفصل في علم العروض و القافية و فنون الشعر نوشته امیل بدیع یعقوب(1950م) در دانش عروض، قافیه و فنون شعر است.

• المعجم المفصل في علوم البلاغة اثر انعام فوال عکاوی معاصر است که مجموعه اصطلاحات علوم بلاغی (معانی، بیان، بدیع) را که مشتمل بر 842 عنوان است، به ترتیب حروف الفبا گردآوری و شرح کرده است.

• المعجم المفصل في اللغة و الأدب نوشتۀ امیل بدیع یعقوب(متولد1950) و میشال عاصی در دو مجلد، فرهنگ‌نامه‌ایی در صرف، نحو، اعراب، بلاغت، عروض، ادب، اصطلاحات و مفاهیم ادبیات عربی تنظیم شده است.

• المعجم الاشتقاقي الموصل لألفاظ القرآن الکريم اثر محمد حسن حسن جبل، معجم مفردات قرآن کریم است که به‌صورت لغوی و تفسیری، به بررسی اصل الفاظ و ارتباطات اشتقاقی مفردات قرآن کریم، پرداخته است.

• معجم مصطلحات العروض و القافية نوشته محمد علی شوابکه (معاصر) و انور ابوسویلم (معاصر)، پیرامون اصطلاحات دانش عروض و قافیه است.

• معجم القراءات القرآنیة اثر احمد مختار عمر و عبدالعال سالم مکرم، فرهنگ‌لغتی است از واژگان مربوط به قرائات قرآنی و مشهورترین قاریان قرآن کریم.

• معجم اللغة العربية المعاصرة عنوان اثری است 4 جلدی به زبان عربی از احمد مختار عمر با همکاری گروه علمی، با موضوع دایرة‌المعارفها و دانشنامه‌ها. گروه علمی نویسندگان این اثر، از افراد زیادی تشکیل شده است.

• معجم مقاييس اللغة (ابن فارس) اثر ابن فارس، ابوالحسين احمد بن فارس بن زکريا بن حبيب (متوفی 395ق)، یکی از مهمترین معاجم لغوی به زبان عربی است.

• معجم مقاييس اللغة اثر ابوالحسین احمد بن فارس بن زكريا، از مهم‌ترين معاجم لغوى زبان عربى به شمار مى‌رود كه به كوشش عبدالسلام هارون مورد تحقيق قرار گرفته و در شش جلد منتشر شده است.

• معجم مصطلحات العروض اثر محمد محی‌الدین مینو، فرهنگ اصطلاحات مورد استفاده در دانش عروض است که به‌ترتیب حروف الفبا، بر اساس سه حرف اصلی کلمه، تنظیم شده است.

• معجم مفردات الفاظ القرآن عنوان واژه‌نامه‌ای است یک جلدی به زبان عربی از علامه حسین بن محمد راغب اصفهانی.

• المعجم المیسر في القواعد و البلاغة و الإنشاء و العروض گردآوری محمد امین ضناوی (معاصر)، فرهنگ الفاظ و قواعد صرف، نحو، بلاغت و عروض است که در فصول جداگانه ارائه شده است.

• المعجم البسيط عربی به فارسی ساده نوشته عبدالله ناصرعلی (1394-1314ش) است. در این لغت‌نامه دوزبانه، نزدیک به دوازده ‌هزار واژه عربی به‌همراه بیش از پنجاه هزار کاربرد امروزین گردآوری شده است.

• معجم المصطلحات النحوية و الصرفية تألیف محمد سمیر نجیب لبدی (معاصر)، فرهنگ اصطلاحات الفاظ صرف و نحو عربی با ذکر مثال‌ها و شواهد است.

• معجم الأوزان الصرفية نوشتۀ امیل بدیع یعقوب (متولد 1950م)، در شناخت وزن‌های صرفی است.

• معجم النباتات الطبیة نوشته ودیع جبر (معاصر) است و در موضوع گیاهان دارویی(واژه‌های گیاهان دارویی) به نگارش درآمده است.

• معجم مفردات الإبدال و الإعلال في القرآن الکريم اثر احمد محمود خراط، فرهنگ لغتی از کلمات و مفردات قرآن کریم است که در آن‌ها، ابدال و یا اعلال، صورت‌گرفته است.

• معجم القرآن؛ و هو قاموس مفردات القرآن و غریبة تألیف عبدالرئوف مصری (معاصر)، قاموس مفردات قرآن کریم و غرایب آن است.

• معجم و تفسير لغوي لکلمات القرآن تألیف حسن عزالدین الجمل (معاصر)، فرهنگ الفاظ و واژگان قرآن کریم است که واژگان را به‌اختصار معنا کرده است.

• معجم مصطلحات أصول الفقه (علاء‌الدین بن نجم) نوشته پژوهشگر و مدرّس عمانی، علاء‌الدین بن نجم، فرهنگ تعاریف اصطلاحات علم اصول فقه (اهل‌ سنت) بر اساس حروف الفبا بدون استناد به منابع است.

• معجم الرسم العثماني اثر بشیر بن حسن حمیری که نویسنده در آن، در پژوهشی‌ فراخ‌دامن و گسترده، چگونگی شکل‌گیری «رسم‌الخط مصحف‌ عثمانی‌» را کاویده است.

• معجم ما ألفه علماء الأمة الإسلامية للرد علی خرافات الدعوة الوهابية اثر عبدالله محمد على است كه به زبان عربى به معرفى كتب علماى فرق مختلف اسلامى در ردّ فرقه ضاله وهابيت پرداخته است.