معجم أعلام الإباضية من القرن الأول الهجري إلی العصر الحاضر
| معجم أعلام الإباضية من القرن الأول الهجري إلی العصر الحاضر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | باباعمي، محمد (نويسنده)
بحاز، ابراهيم بن بکير (نويسنده) باجو، مصطفي بن صالح (نويسنده) شريفي، مصطفي بن محمد (نويسنده) ناصر، محمدصالح (مصحح) |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي = دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1421ق = 2000م |
| چاپ | چاپ دوم |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 242 /م6الف2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
معجم أعلام الإباضية من القرن الأول الهجري إلی العصر الحاضر، اثر محمد بن موسی باباعمی، ابراهیم بن بکیر بحاز، مصطفی بن صالح باجو و مصطفی بن محمد شریفی، دایرة‌المعارفی است در معرفی اعلام و بزرگان نحله اباضیه، از ابتدای پیدایش تا عصر حاضر.
ساختار
کتاب با مقدمه نویسندگان آغاز و اسامی اشخاص، به‌ترتیب حروف الفبا، در دو جلد، تنظیم شده است.
منابع کتاب
از جمله منابع مورد استفاده در تهیه این اثر، عبارت است از: کتاب «السيرة و أخبار الأئمة» نوشته یحیى بن ابوبکر ورجلانى (متوفى بعد از 474ق)، «سير المشايخ» ابوالربیع سلیمان بن عبدالسلام و سیانى از عالمان اباضى قرن ششم که هنوز به زیور طبع درنیامده، «طبقات المشايخ بالمغرب» نوشته ابوالعباس احمد بن سعید درجینى (متوفى حدود 670ق)[۱].
کتاب «الجواهر المنتقاة في إتمام ما أخل به كتاب الطبقات» نوشته ابوالقاسم بن ابراهیم برادى (متوفى حدود 810ق) که در حقیقت تکمله‌اى بر کتاب «طبقات المشايخ بالمغرب» درجینى است و کتاب «السير» نوشته ابوالعباس احمد بن سعید شماخى (متوفى حدود 928ق) و تکمله‌اى بر کتاب همو با عنوان «ملحق السير» نوشته ابویقظان ابراهیم (متوفى حدود 1393ق) که به ذکر رجال اباضى بعد از تألیف کتاب شماخى پرداخته، از مآخذ مهم رجال‌شناسى اباضیه هستند که در تهیه اطلاعات از آنها نیز استفاده شده است. در استفاده از تحقیقات و آثار جدید نیز کوتاهى نشده و فهارس متعدد، استفاده از کتاب را براى محققان بسیار آسان نموده است[۲].
گزارش محتوا
در مقدمه که در سال 1420ق/ 1999م، نوشته شده، ضمن اشاره به منابع کتاب، به بیان ضوابط و قواعدی که در تدوین مطالب، مورد استفاده قرار گرفته، پرداخته شده است[۳].
یکى از ضرورى‌ترین منابع مورد استفاده محققان، آثارى است که اطلاعات مجمل و مختصر در مورد اشخاص و آثار آنها در اختیارشان قرار دهد. با توجه به همین سنت، آثارى چون «الفهرست» نوشته ابن ندیم، «كشف الظنون» حاجى خلیفه، «هدية العارفين» و «إيضاح المكنون» و «الذريعة إلى تصانيف الشيعة» و کتب متعدد رجالى که در قرون گذشته تألیف شده‌اند، مصادر مهمى براى محققان حوزه تاریخ و فرهنگ اسلامى است. بااین‌حال در زمان فعلى، آثارى مورد نیاز است که محققان به‌واسطه آنها دریابند، از یک فرد، چه آثار چاپ‌شده و یا مخطوط باقى است و کتاب حاضر، از جمله همین آثار است که درباره نحله اباضیه، از تنها بازماندگان حرکت خوارج در جهان اسلام، نوشته شده است[۴].
طریقه معرفی اعلام در این معجم، بدین صورت است که بعد از ذکر نام هر عالم اباضى، آثار موجود و غیر موجود او، همراه با مصادرى که شرح حال فرد در آن ذکر شده، آمده است[۵].
نکته بسیار مهم در این کتاب، معرفى نسخ خطى اباضى «وادى مزاب الجزایر» است که یکى از مهم‌ترین مراکز نگهدارى نسخه‌هاى اباضیه است.
کتاب‌شناشى آثار مورد استفاده (71 نسخه خطى، 345 کتاب چاپى، 15 پایان‌نامه دانشگاهى، 43 تحقیق درباره اباضیه، 25 عنوان مقاله در مجلات عربى و آثار متعدد تدوین‌شده به انگلیسى و فرانسوى درباره اباضیه)، اعتبار خاصى به کتاب بخشیده است[۶].
وضعیت کتاب
جلد اول، به فهارس کتاب اختصاص یافته است. این فهارس، به‌ترتیب عبارتند از: فهرست تراجم معجم؛ نسب؛ القاب؛ کنیه‌ها؛ شهرت؛ کسانی که در اسامی آنها اختلاف وجود دارد؛ اسامی بانوان؛ ترتیب زمانی اعلام؛ فهرست عام اعلام؛ حاکمان و قاضیان؛ عزابه؛ نسب الدین؛ اصول نسب و رؤسای عشایر؛ شهدا؛ مؤلفین و شعرا؛ تألیفات؛ نهادهای دینی، علمی و اداری؛ ادیان و مذاهب؛ شعوب، قبایل و اقوام؛ حرکات و وقایع؛ اماکن و شهرها و فهرست مصادر و مراجع (شامل فهرست مصادر خطی؛ مصادر و مراجع چاپی؛ پایان‌نامه‌ها؛ تحقیقات و سخنرانی‌ها؛ نشریات و مقالات؛ اسناد و نامه‌ها و فهرست منابع لاتین). فهرست اعلام معرفی‌شده در جلد دوم نیز در ابتدای همان جلد، آمده است.
کتاب، فاقد پاورقی می‌باشد.
پانویس
منابع مقاله