مجلسی، محمدباقر: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'شیخ طوسى' به 'شیخ طوسى ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۷۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۹ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class='wikiInfo'> | <div class='wikiInfo'> | ||
[[پرونده:NUR00367.jpg|بندانگشتی| | [[پرونده:NUR00367.jpg|بندانگشتی|مرقد علامه مجلسی]] | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
|- | |- | ||
! نام!! data-type='authorName'|مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی | ! نام!! data-type='authorName'|مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی | ||
|- | |- | ||
| | |نام‌های دیگر | ||
|data-type='authorOtherNames'| علامه مجلسی | |data-type='authorOtherNames'| علامه مجلسی | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
|- | |- | ||
|نام پدر | |نام پدر | ||
|data-type='authorfatherName'| | |data-type='authorfatherName'|محمدتقی | ||
|- | |- | ||
|متولد | |متولد | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
|- | |- | ||
|رحلت | |رحلت | ||
|data-type='authorDeathDate'|1078 | |data-type='authorDeathDate'|1078 ش یا 1110 ق یا 1700 م | ||
|- | |- | ||
|اساتید | |اساتید | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
|data-type='authorWritings'|[[بحار الانوار]].[[حلية المتقين]].[[زاد المعاد]] | |data-type='authorWritings'|[[بحار الانوار]].[[حلية المتقين]].[[زاد المعاد]] | ||
|-class='articleCode' | |-class='articleCode' | ||
|کد | |کد مؤلف | ||
|data-type='authorCode'| | |data-type='authorCode'|AUTHORCODE00367AUTHORCODE | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
{{کاربردهای دیگر|مجلسی (ابهام زدایی)}} | |||
'''محمدباقر بن محمدتقى بن مقصودعلى مجلسى''' (1037/1038- 1110-111 ق)، مشهور به [[علامه مجلسى]] و مجلسى ثانى، فقیه، محدث، متکلم و شاعر متخلص به مشتاق، شیخ‌الاسلام اصفهان و از دانشمندان بزرگ اواخر حکومت صفوی است. | |||
''' | |||
==ولادت== | ==ولادت== | ||
ولادت او بنابر آنچه در مقدمه کتاب | ولادت او بنابر آنچه در مقدمه کتاب بحارالانوار از مرآةالاحوال نقل شده است، سال 1038 هق در شهر اصفهان بوده است<ref>مجلسی، محمدباقر، مدخل، ص 62،</ref> | ||
ولی مرحوم نوری ولادت او را در 27 رمضان | ولی مرحوم نوری ولادت او را در 27 رمضان المبارک سال 1037 ه.ق دانسته است<ref>نوری، میرزاحسین، 102/149</ref>او در آخرین سال سلطنت شاه عباس و در عصر مرجعیت [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] در اصفهان به دنیا آمد.او دوره چهار تن از سلاطین صفوی: شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین را درک کرد. | ||
پدر او مولی | پدر او مولی محمدتقی (مجلسی بزرگ) یکی از مفاخر و بزرگان و اعلام شیعه بود، که در زمینه‌های مختلف علوم سر آمد بود<ref>ر. ک مهریزی، مهدی، ج1، ص 68</ref> | ||
==شخصیت و ویژگی علمی ایشان== | ==شخصیت و ویژگی علمی ایشان== | ||
محمدباقردر چهار سالگی به درس و بحث روی آورد و در چهارده سالگی از [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] اجازه روایت دریافت کرد. گذشته از این در مکتب دانشمندانی چون [[حر عاملی، محمد بن حسن|شیخ حر عاملی]]، ملامحسن استر آبادی، [[فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی|ملامحسن فیض کاشانی]]، [[مازندرانی، محمدصالح بن احمد|ملاصالح مازندرانی]] تلمّذ کرده است، طوريکه گفته‌اند شمار اساتید وی به بیست و یک استاد می‌رسد. | |||
علامه مجلسی در اندک زمانی بر | علامه مجلسی در اندک زمانی بر دانش‌های صرف و نحو، معانی و بیان، لغت و ریاضی، تاریخ و فلسفه، حدیث و رجال، درایه و اصول، فقه و کلام مسلط شد و پس از فوت پدر به زعامت مسجد و مدرسه جامع اصفهان پرداخت. در درس او بیش از هزار طلبه حاضر می‌شدند. در مکتب این علامه عصر صفوی شخصیت‌های بزرگی از دانشمندان دانش آموخته‌اند که می‌توان از مولی ابراهیم جیلانی، ملامحمدباقرلاهیجی، ملا حسین تفرشی، عبدالحسین مازندرانی، سید عزیز الله جزایری، ملامحمدکاظم شوشتری و [[جزایری، سید نعمت‌الله|سید نعمت‌الله جزایری]] نام برد. سید مصلح‌الدین مهدوی در کتاب زندگینامه علامه مجلسی به نام 181 نفر از شاگردان وی اشاره کرده است. | ||
علامه علاوه بر علم و دانش در عرصه سیاست نیز فعال بود و پس از فوت مرحوم ملا | علامه علاوه بر علم و دانش در عرصه سیاست نیز فعال بود و پس از فوت مرحوم ملا محمدباقرسبزواری در سال 1090 به منصب شیخ‌الاسلامي دست یافت. | ||
او با احراز این منصب، قدرت مهمی به هم زد و از آن فرصت حداکثر استفاده را نمود و تا سرحد امکان در رونق و رواج علم و حدیث شیعه، و حمایت از اهل علم و مردم بی پناه و امر به معروف و نهی از منکر و محدودیت بیگانگان اسلام و مبارزه با ظلم و رورگویی که پیش از وی کسی قدرت جلوگیری آن را نداشت کوشید<ref> همان، ص 25</ref> | او با احراز این منصب، قدرت مهمی به هم زد و از آن فرصت حداکثر استفاده را نمود و تا سرحد امکان در رونق و رواج علم و حدیث شیعه، و حمایت از اهل علم و مردم بی پناه و امر به معروف و نهی از منکر و محدودیت بیگانگان اسلام و مبارزه با ظلم و رورگویی که پیش از وی کسی قدرت جلوگیری آن را نداشت کوشید<ref>همان، ص 25</ref> | ||
== خاندان مجلسی == | == خاندان مجلسی == | ||
نياى | نياى محمّدباقر (پدر محمّد تقى)، موسوم به ملّا محمّد مقصود على اصفهانى، داماد ملّا كمال‌الدّين درويش محمّد نطنزى، نخستين كس از اين خاندان بود كه به نام «مجلسى» شهرت يافت و فرزندانش از آن پس بدين شهرت خوانده شدند. | ||
نوشتهاند وى مردى صاحب كمال و با ورع بوده و در مجلسآرايى ثانى نداشته «و تخلّص به مجلسى | نوشتهاند وى مردى صاحب كمال و با ورع بوده و در مجلسآرايى ثانى نداشته «و تخلّص به مجلسى مىفرموده است و لهذا اين سلسله به مجلسى مشهور شدهاند».<ref>ابن طاوس، عبدالکریم، ص 24</ref> | ||
جد اعلای مجلسی از طرف پدر به احمد بن عبدالله بن احمد بن اسحاق(335 یا 336-430) معروف به حافظ ابونعیم اصفهانی که یکی از حفاظ و بزرگان محدثین بوده است می‌رسد. | جد اعلای مجلسی از طرف پدر به احمد بن عبدالله بن احمد بن اسحاق(335 یا 336-430) معروف به حافظ [[ابونعیم، احمد بن عبدالله|ابونعیم اصفهانی]] که یکی از حفاظ و بزرگان محدثین بوده است می‌رسد. | ||
برادران علامه مجلسی هر کدام از دانشمندان به نام عصر خود به شمار می‌رفتند که عبارتنداز: | برادران علامه مجلسی هر کدام از دانشمندان به نام عصر خود به شمار می‌رفتند که عبارتنداز: | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۷: | ||
# مولی عبدالله که در سال 1084 در هندوستان از دنیا رفت. | # مولی عبدالله که در سال 1084 در هندوستان از دنیا رفت. | ||
خواهران او نیز هر یک از نظر علم و تقوی نادره عصر خود، | خواهران او نیز هر یک از نظر علم و تقوی نادره عصر خود، بوده‌اند که عبارتند از: | ||
# آمنه بیگم معروفترین دختر مجلسی اول و یکی از دانشمندان نامی زمان خود به شمار می‌رفتند. داستان ازدواجش با مرحوم ملاصالح مازندرانی معروف است. | # آمنه بیگم معروفترین دختر مجلسی اول و یکی از دانشمندان نامی زمان خود به شمار می‌رفتند. داستان ازدواجش با [[مازندرانی، محمدصالح بن احمد|مرحوم ملاصالح مازندرانی]] معروف است. | ||
# همسر ملا محمد علی استرآبادی صاحب المشترکات فی الرجال و... | # همسر ملا محمد علی استرآبادی صاحب المشترکات فی الرجال و... | ||
# همسر ملا میرزا شیروانی صاحب انموذج العلوم و حاشیه بر معالم و شرح مختصر و شرح شرایع و شرح مطالع و رسائلی در توحید و نبوت و امامت و عصمت و...... | # همسر ملا میرزا شیروانی صاحب انموذج العلوم و حاشیه بر معالم و شرح مختصر و شرح شرایع و شرح مطالع و رسائلی در توحید و نبوت و امامت و عصمت و...... | ||
# همسر میرزا کمال افسایی، شارح قصیده دعبل خزاعی و شافیه ابن حاجب | # همسر میرزا کمال افسایی، شارح قصیده دعبل خزاعی و شافیه [[ابن حاجب، عثمان بن عمر|ابن حاجب]]. | ||
وحید بهبهانی، [[طباطبایی کربلایی، علی بن محمدعلی|آقا سید علی طباطبایی صاحب ریاض]] و دو فرزند او:[[طباطبایی، سید محمد بن علی|آقا سید محمد مجاهد]] (صاحب [[المناهل|مناهل]] و [[مفاتيح الأصول|مفاتیح]]) و آقا سید مهدی طباطبایی، خاندان بزرگ شهرستانی که دانشمندان بزرگی همانند سید محمد حسین شهرستانی(داماد آقا محمد علی صاحب مقامع الفضل فرزند وحید بهبهانی) و فرزندش آقا سید محمد جعفر(م 1260 ق) و همچنین آقا سید محمد مهدی بحرالعلوم طباطبایی و مرحوم آیت‌الله بروجردی از ثمرات این درخت پربار و تناور علم و تقوی بوده‌اند<ref>مهریزی، مهدی، ص 69-71</ref> | |||
== مقام علمی == | == مقام علمی == | ||
محمدباقرمجلسی علاوه بر تدوین دایرة المعارف بزرگ حدیثی، به تعمیق و شرح نویسی بر کتب حدیث و همچنین تعمیم و ترجمه احادیث به زبان فارسی پرداخت. | |||
کتاب [[بحارالانوار| | کتاب [[بحارالانوار|بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام]] محمدباقرمجلسی گسترده‌ترین کتاب حدیثی شیعه است که علاوه بر جامع بودن، معارف جنبی دیگر مانند مباحث لغوی (که یک دوره سه جلدی غریب الحدیث از آن استخراج شده) و مباحث تفسیری (که دو راهنما برای آن تدوین شده است) و مباحث فراوان کلامی و.... را در بر دارد. | ||
علامه مجلسی [[بحارالانوار| | علامه مجلسی [[بحارالانوار|بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام]] را با کمک گروهی از یاران و شاگردانش و در مدت چهل سال تدوین کرد. | ||
علامه در کنار تدوین [[بحارالانوار| | علامه در کنار تدوین [[بحارالانوار|بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام]] و با استفاده از آن احاطه علمی به تبیین دشواریهای احادیث و اسرار و رموز آن رو کرد، چنانکه از ارزیابیاسناد و اثبات صدور نیز فروگذار نکرد. | ||
وی به جز توضیح و تبیینهایی که در جای جای [[بحارالانوار| | وی به جز توضیح و تبیینهایی که در جای جای [[بحارالانوار|بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام]] دارد به ترویج سنت حسنه‌ای همت گماشت که پیش از آن تا اندازه‌ای نضج داشت. وی شرح کافی شریف را به نام مرآةالعقول در بیست و شش جلد و شرح تهذیب الاحکام را به نام ملاذ الاخیار در شانزده جلد تحریر کرد. به جز آن از شرح صحیفه‌ی سجادیه و اربعین حدیث نیز می‌توان یاد کرد<ref>همان، ج1، ص6</ref> | ||
سومین عرصه‌ای که مجلسی در آن پیشتاز و نامور است، برگردان احادیث و معارف روایی به فارسی ساده و عوام فهم است.آثار فارسی علامه مجلسی به زبان فارسی بیش از شصت کتاب و رساله است که اینها یا مستقیما ترجمه حدیث است و یا تبیین معارف حدیثی. | سومین عرصه‌ای که مجلسی در آن پیشتاز و نامور است، برگردان احادیث و معارف روایی به فارسی ساده و عوام فهم است.آثار فارسی علامه مجلسی به زبان فارسی بیش از شصت کتاب و رساله است که اینها یا مستقیما ترجمه حدیث است و یا تبیین معارف حدیثی. | ||
توحید امام رضا (ع)، توحید مفضل، دعای جوشن صغیر، دعای سمات، دعای کمیل، دعای مباهله، زیارت جامعه، نامه امام | توحید امام رضا(ع)، توحید مفضل، دعای جوشن صغیر، دعای سمات، دعای کمیل، دعای مباهله، زیارت جامعه، نامه [[امام على(ع)]] به مالک اشتر و.... از این گونه کتابهای او می‌باشد<ref>همان</ref> | ||
بر این اساس بحق می‌توان مجلسی را پرکارترین عالم شیعی به حساب آورد که با تأليف بیش از هفتاد اثر در بیش از دویست جلد توانست قریب یک میلیون و دویست و دو هزار و هفتصد سطر بنگارد که اگر بر عمر هفتاد و سه | بر این اساس بحق می‌توان مجلسی را پرکارترین عالم شیعی به حساب آورد که با تأليف بیش از هفتاد اثر در بیش از دویست جلد توانست قریب یک میلیون و دویست و دو هزار و هفتصد سطر بنگارد که اگر بر عمر هفتاد و سه ساله‌اش تقسیم شود، در هر سال 19125 سطر نگاشته است<ref>همان، ص 9</ref> | ||
==اساتيد و مشایخ اجازه== | ==اساتيد و مشایخ اجازه== | ||
# پدرش ملا[[مجلسی، محمدتقی| | # پدرش ملا[[مجلسی، محمدتقی|محمدتقى مجلسى]] (متوفاى 1070 ق) كه استاد علامه در علوم نقلى بوده است<ref>قمی، شیخ عباس، ص 439-446</ref> | ||
# [[محقق خوانساری، حسین بن محمد|آقا حسين خوانسارى]] (متوفاى 1098 ق)، فرزند آقا جمال كه استاد علامه در علوم عقلى بوده است. | # [[محقق خوانساری، حسین بن محمد|آقا حسين خوانسارى]] (متوفاى 1098 ق)، فرزند آقا جمال كه استاد علامه در علوم عقلى بوده است. | ||
# حسنعلی شوشتری(متوفای 1029)،<ref>ر.ک.نوری، میرزاحسین، ص 139</ref> | # حسنعلی شوشتری(متوفای 1029)،<ref>ر.ک.نوری، میرزاحسین، ص 139</ref> | ||
# | # امیررفیع‌الدین محمد بن حیدر حسینی حسنی طباطبایی نائینی(متوفای 1099 ق) | ||
# امیر محمد قاسم قهپایی<ref>ر.ک.همان، ص141</ref> | # امیر محمد قاسم قهپایی<ref>ر.ک.همان، ص141</ref> | ||
اما مشايخ نقل او: | اما مشايخ نقل او: | ||
# مولا محمد صالح مازندرانى (متوفاى 1080 هجرى) شوهر خواهر علامه و شارح کافی و من لایحضره الفقیه و معالم الاصول. | # مولا محمد صالح مازندرانى (متوفاى 1080 هجرى) شوهر خواهر علامه و شارح کافی و من لایحضره الفقیه و معالم الاصول. | ||
# [[فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی|ملا محسن فيض كاشانى]] (متوفاى 1091 هجرى) | # [[فیض کاشانی، محمد بن شاه‌مرتضی|ملا محسن فيض كاشانى]] (متوفاى 1091 هجرى) | ||
# [[سيد على خان مدنى]] صاحب شرح معروف بر صحيفۀ | # [[سيد على خان مدنى]] صاحب شرح معروف بر صحيفۀ سجاديه عليه‌السلام (متوفاى 1120 هجرى) | ||
# [[حر عاملی، محمد بن حسن|شيخ حرّ عاملى]] مؤلف كتاب وسائل الشيعه (متوفاى 1104 هجرى)<ref>قمی، شیخ عباس، ص110</ref> | # [[حر عاملی، محمد بن حسن|شيخ حرّ عاملى]] مؤلف كتاب [[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشيعه]] (متوفاى 1104 هجرى)<ref>قمی، شیخ عباس، ص110</ref> | ||
لازم به ذكر است كه اين دو تن علاوه بر اجازه‌هايى كه به علامه داده‌اند از ايشان اجازه هم گرفته‌اند بنا بر اين جزء شاگردان علامه نيز محسوب مى‌گردند. | لازم به ذكر است كه اين دو تن علاوه بر اجازه‌هايى كه به علامه داده‌اند از ايشان اجازه هم گرفته‌اند بنا بر اين جزء شاگردان علامه نيز محسوب مى‌گردند. | ||
== شاگردان == | == شاگردان == | ||
بيش از يكهزار نفر از طلاب و دانش پژوهان از محضر پر فيض علامۀ مجلسى استفاده نموده‌اند.(فیض | بيش از يكهزار نفر از طلاب و دانش پژوهان از محضر پر فيض علامۀ مجلسى استفاده نموده‌اند.(فیض قدسی، ص 147) علامۀ اجازهاى فراوانى نيز به شاگردان خويش داده است. | ||
از جمله شاگردان علامه‌اند: | از جمله شاگردان علامه‌اند: | ||
# [[جزایری، نعمت‌الله|سيد | # [[جزایری، سید نعمت‌الله|سيد نعمت‌اللّه جزائرى]] | ||
# محمد صالح خاتون آبادی(وفات1116) داماد علامه مجلسی. | # محمد صالح خاتون آبادی(وفات1116) داماد علامه مجلسی. | ||
# امیر محمد حسین فرزند امیر محمد صالح خاتون آبادی ونیز دختر زاده علامه مجلسی. | # امیر محمد حسین فرزند امیر محمد صالح خاتون آبادی ونیز دختر زاده علامه مجلسی. | ||
| خط ۱۲۰: | خط ۱۱۸: | ||
# میرزا عبدالله فرزند عیسی بن محمد صالح جیزانی تبریزی اصفهانی مشهور به «افندی». | # میرزا عبدالله فرزند عیسی بن محمد صالح جیزانی تبریزی اصفهانی مشهور به «افندی». | ||
# ابوالحسن بن محمد طاهر بن عبدالحمید بن موسی بن علی بن معتوق بن عبدالحمید فتونی نباطی عاملی اصفهانی غروی. | # ابوالحسن بن محمد طاهر بن عبدالحمید بن موسی بن علی بن معتوق بن عبدالحمید فتونی نباطی عاملی اصفهانی غروی. | ||
# میرزا | # [[گلستانه، سید علاءالدین محمد|میرزا علاءالدین محمد گلستانه]] شارح نهج‌البلاغة. | ||
# حاج محمد طاهر فرزند حاج مقصود علی اصفهانی. | # حاج محمد طاهر فرزند حاج مقصود علی اصفهانی. | ||
# محمد قاسم بن | # محمد قاسم بن محمدرضا هزار جریبی. | ||
# شیخ محمد اکمل. | # شیخ محمد اکمل. | ||
# محمد رفیع بن فرج گیلانی معروف به ملا رفیعا. | # محمد رفیع بن فرج گیلانی معروف به ملا رفیعا. | ||
# | # [[حر عاملی، محمد بن حسن|شیخ محمدحسن حر عاملی]] مؤلف کتاب [[تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة|وسائل الشیعه]] | ||
# | # [[مدنی، سید علیخان|صدرالدین سید علیخان شیرازی هندی]] شارح کتاب [[رياض السالكين في شرح صحيفة سيد الساجدين (صلوات‌الله‌عليه)|صحیفه کامله]]<ref>ر.ک.همان، از ص147 الی ص157</ref> | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
شهرت علّامه مجلسى گذشته از مقام علمى و جامعیت و مرجعیتى که در دولت صفویه داشته است، اصولا مرهون تألیفات بسیار اوست که همه مفید و قابل استفاده عموم و در نهایت سلاست (= روانی) نوشته است. | شهرت علّامه مجلسى گذشته از مقام علمى و جامعیت و مرجعیتى که در دولت صفویه داشته است، اصولا مرهون تألیفات بسیار اوست که همه مفید و قابل استفاده عموم و در نهایت سلاست (= روانی) نوشته است. مخصوصاًً کتابهاى فارسى آن مرد بزرگ همه سودمند و از زمان تألیف و در عصر حیات مؤلّف تاکنون مورد استفاده تمام شیعیان فارسىدان بوده و می‌باشد. | ||
علّامه مجلسى و پدرش [[مجلسی، محمدتقی|مجلسى اول]] | علّامه مجلسى و پدرش [[مجلسی، محمدتقی|مجلسى اول]] نخستین دانشمندانى هستند که احادیث شیعه را بفارسى قابل استفاده و سلیس و ساده ترجمه کردند. چه، پیش از آنها هر چند کتبى از طرف علماى دینى بفارسى ترجمه می‌شد، ولى قلم آنها روانى قلم این دو بزرگوار را نداشت و اغلب هم موضوعات غیر اخبار و روایات بود... | ||
محدّث نورى در الفیض القدسى می‌نویسد: «یکى از اساتید بزرگ ما بیک واسطه از علّامه بحر العلوم نقل می‌کرد که وى آرزو داشت تمام تصنیفات او را در نامه عمل مجلسى بنویسند، و در عوض یکى از کتب فارسى مجلسى که ترجمه متون اخبار، و مانند قرآن مجید، در تمام اقطار شایع است در نامه عمل او نوشته شود!» سپس محدّث عالیقدر مزبور می‌گوید: «چرا علّامه بحرالعلوم این آرزو را نداشته باشد، با اینکه روزى و ساعتى از اوقات شبانه روزى | [[نوری، حسین بن محمدتقی|محدّث نورى]] در الفیض القدسى می‌نویسد: «یکى از اساتید بزرگ ما بیک واسطه از علّامه بحر العلوم نقل می‌کرد که وى آرزو داشت تمام تصنیفات او را در نامه عمل مجلسى بنویسند، و در عوض یکى از کتب فارسى مجلسى که ترجمه متون اخبار، و مانند قرآن مجید، در تمام اقطار شایع است در نامه عمل او نوشته شود!» سپس محدّث عالیقدر مزبور می‌گوید: «چرا علّامه بحرالعلوم این آرزو را نداشته باشد، با اینکه روزى و ساعتى از اوقات شبانه روزى مخصوصاًً در ایام متبرّکه و اماکن مشرّفه نمی‌گذرد مگر اینکه هزاران نفر از عبّاد و صلحا و زهّاد چنگ بریسمان تألیفات وى زده و متوسّل به تصنیفات او می‌گردند؛ یکى از روى کتاب او دعا می‌خواند، و دیگرى با نوشتههاى وى مناجات می‌کند، سومى زیارت می‌نماید، و چهارمى ناله و گریه سر می‌دهد...». | ||
همچنین | همچنین [[آقااحمد کرمانشاهی]] - نواده [[وحید بهبهانی، محمدباقر|وحید بهبهانى]] - در تاریخ "[[مرآت الأحوال جهان نما]]" که سفرنامه اوست، در ضمن شرح حال دائى (اعلای) خود علّامه مجلسى می‌نویسد: | ||
«مصنفات آن عالى درجات بحدى مقبول طباع شده و به درجه اشتهار رسیده که از بلاد کفر و اسلام جایى نخواهد بود که از آنها خالى باشد». | |||
===آثار فارسى === | ===آثار فارسى === | ||
اینک (برخی از) تألیفات و تصنیفات فارسى و عربى او را مطابق نقل "الفیض القدسى" علّامه محدّث نورى و مقدّمه آقاى ربّانى شیرازى در اول بحار طبع جدید، به نقل از | اینک (برخی از) تألیفات و تصنیفات فارسى و عربى او را مطابق نقل "الفیض القدسى" [[نوری، حسین بن محمدتقی|علّامه محدّث نورى]] و مقدّمه آقاى ربّانى شیرازى در اول بحار طبع جدید، به نقل از «[[الذريعة إلی أصول الشريعة|الذریعه]]» شیخ [[آقا بزرگ تهرانى]] در زیر از لحاظ خوانندگان محترم می‌گذرانیم...: | ||
خوشبختانه اغلب آثار قلمى مجلسى از دست فنا محفوظ مانده و آنها که چاپ نشده نیز نسخ خطى آن یافت میشود. | خوشبختانه اغلب آثار قلمى مجلسى از دست فنا محفوظ مانده و آنها که چاپ نشده نیز نسخ خطى آن یافت میشود. | ||
| خط ۱۴۸: | خط ۱۴۷: | ||
#حلیة المتّقین (در آداب و سنن)؛ | #حلیة المتّقین (در آداب و سنن)؛ | ||
#عین الحیات (در اخلاق و عقاید)؛ | #عین الحیات (در اخلاق و عقاید)؛ | ||
#مشکاة الأنوار، که خلاصۀ عین | #مشکاة الأنوار، که خلاصۀ عین الحياة است (با کتاب دیگری از وی، بهمین نام، در شمارۀ 48 اشتباه نشود)؛ | ||
#تحفة الزّائر (در زیارت و آداب آن)؛ | #تحفة الزّائر (در زیارت و آداب آن)؛ | ||
#حقّ الیقین (در اعتقادات) که آخرین تصنیف او بوده است؛ | #حقّ الیقین (در اعتقادات) که آخرین تصنیف او بوده است؛ | ||
| خط ۱۵۴: | خط ۱۵۳: | ||
#ربیع الاسابیع (در اعمال و ادعیۀ هفتگی)؛ | #ربیع الاسابیع (در اعمال و ادعیۀ هفتگی)؛ | ||
#مقباس المصابیح (در تعقیبات نماز)؛ | #مقباس المصابیح (در تعقیبات نماز)؛ | ||
#رساله اختیارات (در متفرّقات اعمال و جغرافیا و... که در متن تحریف نشدۀ آن، نجوم گالیله و کوپرنیک را پذیرفته است؛ ولی آنچه امروزه چاپ و منتشر شده، "اختیارات" تحریف شده است که کلّی خرافه نیز داخل آن | #رساله اختیارات (در متفرّقات اعمال و جغرافیا و... که در متن تحریف نشدۀ آن، نجوم گالیله و کوپرنیک را پذیرفته است؛ ولی آنچه امروزه چاپ و منتشر شده، "اختیارات" تحریف شده است که کلّی خرافه نیز داخل آن کرده‌اند)؛ | ||
#رساله (حقوقی حدود و قصاص و) دیات؛ | #رساله (حقوقی حدود و قصاص و) دیات؛ | ||
#رساله در اوقات (نماز، و روش تشخیص آنها)؛ | #رساله در اوقات (نماز، و روش تشخیص آنها)؛ | ||
#رساله در رجعت (= زنده شدن نیکان بسیار نیک و بدان بسیار بد، پس از ظهور امام زمان عج و زنده شدن امامان دیگر پس از | #رساله در رجعت (= زنده شدن نیکان بسیار نیک و بدان بسیار بد، پس از ظهور امام زمان عج و زنده شدن امامان دیگر پس از آن حضرت)؛ | ||
#رساله در شکوک (= شکیّات نماز)؛ | #رساله در شکوک (= شکیّات نماز)؛ | ||
#رساله در خصوص مال ناصبى؛ | #رساله در خصوص مال ناصبى؛ | ||
#رساله در آداب | #رساله در آداب ماههاى رومى؛ | ||
#رساله در نماز شب؛ | #رساله در نماز شب؛ | ||
#رساله در فرق بین صفات ذاتى و فعلى (متعلق به فعل و خارج) خداوند؛ | #رساله در فرق بین صفات ذاتى و فعلى (متعلق به فعل و خارج) خداوند؛ | ||
| خط ۱۷۳: | خط ۱۷۲: | ||
#شرح دعاى جوشن کبیر؛ | #شرح دعاى جوشن کبیر؛ | ||
#رساله مختصرى در تعقیب نماز؛ | #رساله مختصرى در تعقیب نماز؛ | ||
#ترجمه فرمان (عهدنامه) امیرالمؤمنین | #ترجمه فرمان (عهدنامه) امیرالمؤمنین علیه‌السّلام به مالک اشتر؛ | ||
#رساله السّابقون السّابقون؛ | #رساله السّابقون السّابقون؛ | ||
#مفاتیح الغیب، در استخاره؛ | #مفاتیح الغیب، در استخاره؛ | ||
| خط ۱۸۳: | خط ۱۸۲: | ||
#مناجات نامه؛ | #مناجات نامه؛ | ||
#رساله در زیارت اهل قبور؛ | #رساله در زیارت اهل قبور؛ | ||
#ترجمه توحید امام رضا | #ترجمه توحید امام رضا علیه‌السّلام؛ | ||
#ترجمه دعاى مباهله؛ | #ترجمه دعاى مباهله؛ | ||
#ترجمه حدیث عبداللّه بن جندب؛ | #ترجمه حدیث عبداللّه بن جندب؛ | ||
| خط ۲۰۸: | خط ۲۰۷: | ||
===آثار عربى === | ===آثار عربى === | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||
#کتاب بزرگ و | #کتاب بزرگ و دائرةالمعارف «بحار الأنوار» در بیست و پنج جلد (قدیم؛ در قطع رحلی بزرگ؛ برابر با صد و ده جلد جدید، در قطع وزیری)؛ | ||
#کتاب «مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرّسول» در دوازده جلد، شرح کتاب «کافى» | #کتاب «مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرّسول» در دوازده جلد، شرح کتاب «کافى» ثقةالاسلام کلینى است؛ | ||
#ملاذ الاخیار، شرح تهذیب الاخبار [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ | #ملاذ الاخیار، شرح تهذیب الاخبار [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]]، از اول تا کتاب صوم (روزه) و از کتاب طلاق تا آخر آن در 16 جلد؛ | ||
#شرح اربعین (چهل حدیث)؛ | #شرح اربعین (چهل حدیث)؛ | ||
#الفوائد الطریفة در شرح صحیفه سجادیه(ع)، تا آخر دعاى چهارم؛ | #الفوائد الطریفة در شرح صحیفه سجادیه(ع)، تا آخر دعاى چهارم؛ | ||
| خط ۲۱۸: | خط ۲۱۷: | ||
#رساله در اذان، که شیخ یوسف بحرانی در لؤلؤة البحرین از آن نام برده است؛ | #رساله در اذان، که شیخ یوسف بحرانی در لؤلؤة البحرین از آن نام برده است؛ | ||
#رساله در بعضى از دعاهائى که از صحیفه کامله سجادیه افتاده است؛ | #رساله در بعضى از دعاهائى که از صحیفه کامله سجادیه افتاده است؛ | ||
#حواشى متفرّقه بر کتب اربعه: کافى، تهذیب، من لا یحضره الفقیه و | #حواشى متفرّقه بر کتب اربعه: کافى، تهذیب، من لا یحضره الفقیه و [[الاستبصار في ما اختلف من الأخبار|استبصار]]؛ | ||
#المسائل الهندیه، مسائلى است که برادرش ملا عبداللّه از هند از وى پرسیده بود؛ | #المسائل الهندیه، مسائلى است که برادرش ملا عبداللّه از هند از وى پرسیده بود؛ | ||
#رساله در اوزان (و مقادیر)، که نخستین تألیف اوست<ref>ر.ک: دوانی، علی، از صفحه 59 تا 138</ref> | #رساله در اوزان (و مقادیر)، که نخستین تألیف اوست<ref>ر.ک: دوانی، علی، از صفحه 59 تا 138</ref> | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==رحلت == | |||
[[پرونده:NUR00367....jpg|بندانگشتی|مرقد محمدباقرمجلسی و پدرش در مسجد جامع اصفهان|250px]] | |||
علّامه مجلسى بعد از یک عمر گرانبها و تعلیم و تربیت صدها شاگرد دانشمند، و تألیف و تصنیف و ترجمه دهها کتاب سودمند و مؤثّر دینى بعربى و فارسى، و آن همه آثار خیرى که از خود بیادگار گذارد، مطابق نقل «روضات الجنّات»... در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان سال 1110 هجرى، اوائل سلطنت شاه سلطان حسین صفوى در سنّ هفتاد و سه سالگى چشم از این جهان فانى فرو بست و روح پر فتوحش بآشیان جنان پرواز نمود، و در مسجد جامع اصفهان پهلوى پدر علّامهاش ملّا [[مجلسی، محمدتقی|محمدتقى مجلسى]] مدفون گردید. آرامگاه مجلسى از زمان درگذشتش تاکنون همواره مزار مجاورین و مسافرین از زن و مرد مسلمان بوده است. | |||
==پانویس== | |||
<references/> | |||
== منابع مقاله == | |||
# ابن طاوس، عبدالکریم، فرحة الغرى، پژوهش جویا جهانبخش، میراث مکتوب، تهران، 1379ش | |||
# دوانی، علی، مهدی موعود، دارالکتب الاسلاميه، تهران، 1375ش | |||
# قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویه، تحقیق:[[باقری بیدهندی، ناصر|ناصر باقری بیدهندی]]، مؤسسه بوستان کتاب، 1385ش | |||
# نوری، میرزاحسین، الفیض القدسی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول،1374ش | |||
# مجلسی، محمدباقر، مقدمه بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، انتشارات اسلامیه، بی تا | |||
# مهریزی، مهدی، شناخت نامه علامه مجلسی، ناصرالدین انصاری قمی، انتشارات چاپ و انتشارات، 1378ش | |||
{{سرور زنان جهان}} | |||
{{امام سجاد علیه‌السلام}} | |||
{{امام باقر علیه‌السلام}} | |||
{{امام رضا علیه‌السلام}} | |||
{{علامتین مجلسی}} | |||
{{مجلسی، محمدباقر}} | |||
{{جوامع روایی شیعه}} | |||
{{محدثان شیعه}} | |||
== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[حدود و قصاص و دیات]] | |||
[[بیست و پنج رساله فارسی]] | |||
[[رهبر جاودان: زندگی امام زمان(عج)]] | |||
[[زاد المعاد]] | |||
[[حلية المتقين]] | |||
[[مقباس المصابيح در تعقيبات نماز و آثار آن]] | |||
[[الإهليلجة]] | |||
[[ملهمه]] | |||
[[ | |||
[[ | [[زندگانی پیامبر ما صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم]] | ||
[[ | [[گزیده حلیه المتقین در آداب و احکام]] | ||
[[ | [[معجم اشعار المعصومين علیهم‌السلام الواردة في بحارالانوار ما نظموه و ما انشدوه]] | ||
[[ | [[المعجم المفهرس لألفاظ أحادیث بحارالأنوار]] | ||
المعجم المفهرس لألفاظ أحادیث بحارالأنوار (زیر نظر برازش) | |||
[[ | [[کلمات المحققین]] | ||
[[ | [[ربيع الأسابيع]] | ||
[[ | [[الفرائد الطریفة في شرح الصحیفة الشریفة]] | ||
[[ | [[ترجمه جلد شانزدهم بحار الأنوار: آداب معاشرت]] | ||
[[ترجمه جلد | [[ترجمه جلد شانزدهم بحار الأنوار: در آداب و سنن]] | ||
[[ | [[آسمان و جهان]] | ||
[[ترجمه | [[ترجمه جلد چهارم بحار الانوار]] | ||
[[ | [[اخلاق اسلامی]] | ||
[[ترجمه جلد | [[ترجمه جلد هفتم بحار الانوار: بخش امامت]] | ||
[[ | [[بنادر البحار]] | ||
[[ترجمه جلد | [[ترجمه بحارالأنوار، قسمت سوم از جلد پانزدهم]] | ||
[[ترجمه جلد | [[ترجمه جلد هفدهم بحارالأنوار: کتاب الروضه در مبانی اخلاق از طریق آیات و روایات]] | ||
[[ترجمه جلد | [[ترجمه جلد هفدهم بحار الانوار: در مواعظ امامان علیهم‌السلام]] | ||
[[ | [[ترجمه جلد دوازدهم بحار الانوار]] | ||
[[ | [[ترجمه جلد یازدهم بحار الانوار (مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی)]] | ||
[[ | [[ترجمه جلد یازدهم بحار الانوار]] | ||
[[ | [[ترجمه جلد دوازدهم بحار الانوار (مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی)]] | ||
[[ | [[زندگانی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها؛ ترجمه و تحقیق از جلد ۴۳ بحار الانوار (ترجمۀ روحانی)]] | ||
[[ | [[ترجمۀ جلد دهم بحار الانوار]] | ||
[[ | [[شیعه در پیشگاه قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام]] | ||
[[ | [[مهدی موعود]] | ||
[[ | [[توحيد مفضل]] | ||
[[ | [[توحيد مفضل (تصحیح فربودی)]] | ||
[[ | [[توحید مفضل (ترجمه علامه مجلسی)]] | ||
[[ | [[ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار]] | ||
[[نظم اللئالي]] | |||
[[ | [[ترجمه فرحة الغری]] | ||
[[ | [[حیوة القلوب]] | ||
[[ | [[جلاء العیون: تاریخ چهارده معصوم علیهم‌السلام]] | ||
[[ | [[شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسي]] | ||
[[ | [[حق اليقين (ویرایش جدید)]] | ||
[[ | [[مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول]] | ||
[[کتاب | [[ایمان و کفر از کتاب بحار الانوار]] | ||
[[ | [[بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام]] | ||
[[ | [[مسکن الفؤاد عند فقد الأحبة و الأولاد]] | ||
[[ | [[الوجیزة في الرجال]] | ||
[[ | [[ترجمۀ جلد دهم بحار الانوار]] | ||
[[ | [[المنتخب من التفسیر الموضوعي في بحار الأنوار]] | ||
[[ | [[رساله تشویق السالکین؛ اجوبه، لوایح، لوامع]] | ||
[[ | [[کتاب رجعت]] | ||
[[ | [[الإهليلجة]] | ||
[[ | [[حلية المتقين في الآداب و السنن و الأخلاق]] | ||
[[ | [[مهدی موعود (ولی ارومیه ای)]] | ||
[[ | [[اعتقادات دين اسلام]] | ||
[[ | [[بلوهر و بوذاسف]] | ||
[[ | [[بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار]] | ||
[[ | [[گزیده حیاه القلوب در تاریخ پیامبران]] | ||
[[ | [[گزیده جلاء العیون در تاریخ معصومین(ع)]] | ||
[[ | [[اختیارات]] | ||
[[ | [[کتاب الأربعین (مجلسی)]] | ||
[[ | [[اخلاق و آداب]] | ||
[[ | [[رسالة الأوزان و المقادير]] | ||
[[ | [[غریب الحدیث فی بحار الانوار (چهار جلدی)]] | ||
[[ | [[اعتقادات دین اسلام و طریق تقرب به خداوند]] | ||
[[ | [[الاربعون حدیثا]] | ||
[[ | [[عین الحياة]] | ||
[[ | [[محن الابرار: مقتل علامه مجلسی: ترجمه و شرح مقتل بحار الانوار]] | ||
[[ | [[زاد المعاد]] | ||
[[ | [[حقیقه عالم الموت من وقت البعث و النشور الی المحشر و احوال القیامه]] | ||
[[ | [[آئین زندگی مومنین: حلية المتقين. برگزیده: مختصر حلیه المتقین علامه مجلسی]] | ||
[[ | [[مفاتح الغيب؛ به ضميمه آداب نماز شب]] | ||
[[ | [[فهارس بحار الانوار للعلامة المجلسي «قده»]] | ||
[[ | [[مجموعه رسائل اعتقادی]] | ||
[[ | [[خزانة البحار في الشفاء بالقرآن و الدعاء و الأذکار]] | ||
[[ | [[گزيده عين الحياة در اخلاق]] | ||
[[توحيد | [[توحيد مفضل، يا، عجايب عالم هستي و شگفتي‌های آفرينش از ديدگاه امام جعفر بن محمد الصادق(ع) در روايتي معتبر از مفضل بن عمر جعفي کوفي]] | ||
[[ | [[المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث بحار الأنوار]] | ||
[[ زاد المعاد]] | [[زاد المعاد و مفتاح الجنان]] | ||
[[ | [[سفينة البحار و مدينة الحکم و الآثار]] | ||
[[ | [[توحيد مفضل: فلسفه آفرينش و خلقت در بيان حضرت امام جعفر صادق(ع) به روايت مفضل بن عمر جعفي]] | ||
[[ | [[حلية المتقين]] | ||
[[ | [[زاد المعاد]] | ||
[[ | [[دليل الأيات المفسرة و أسماء السور في احاديث بحار الانوار]] | ||
[[ | [[گزیده حق الیقین در عقاید]] | ||
[[ | [[مجموعه پنج رساله علمي طبي]] | ||
[[ | [[تحفة الزائر]] | ||
[[ | [[حیاة القلوب]] | ||
[[ | [[Hayat al-Qulub Stories of The Prophets]] | ||
[[ | [[بحار الانوار]] | ||
[[ | [[حق الیقین در اصول و فروع اعتقادات]] | ||
[[برگزیده | [[برگزیده حلية المتقين]] | ||
[[رجعت]] | [[رجعت]] | ||
[[رده:زندگینامه]] | [[رده:زندگینامه]] | ||
[[رده:مترجمان]] | |||
[[رده:مهدویت‌پژوهان]] | |||
[[رده:شارحان صحیفه سجادیه]] | |||
[[رده:محدثان شیعه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۴۶
| نام | مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | علامه مجلسی
مجلسی اصفهانی مجلسی ث‍ان‍ی ملا محمدباقر مجلسی |
| نام پدر | محمدتقی |
| متولد | ۱۰۳۷ق |
| محل تولد | اصفهان |
| رحلت | 1078 ش یا 1110 ق یا 1700 م |
| اساتید | محمدتقی مجلسی • ملا صالح مازندرانی • فیض کاشانی • سید علی خان مدنی • ملا خلیل قزوینی و... |
| برخی آثار | بحار الانوار.حلية المتقين.زاد المعاد |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00367AUTHORCODE |
برای دیگر کاربردها، مجلسی (ابهام زدایی) را ببینید.
محمدباقر بن محمدتقى بن مقصودعلى مجلسى (1037/1038- 1110-111 ق)، مشهور به علامه مجلسى و مجلسى ثانى، فقیه، محدث، متکلم و شاعر متخلص به مشتاق، شیخ‌الاسلام اصفهان و از دانشمندان بزرگ اواخر حکومت صفوی است.
ولادت
ولادت او بنابر آنچه در مقدمه کتاب بحارالانوار از مرآةالاحوال نقل شده است، سال 1038 هق در شهر اصفهان بوده است[۱]
ولی مرحوم نوری ولادت او را در 27 رمضان المبارک سال 1037 ه.ق دانسته است[۲]او در آخرین سال سلطنت شاه عباس و در عصر مرجعیت میرداماد در اصفهان به دنیا آمد.او دوره چهار تن از سلاطین صفوی: شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین را درک کرد.
پدر او مولی محمدتقی (مجلسی بزرگ) یکی از مفاخر و بزرگان و اعلام شیعه بود، که در زمینه‌های مختلف علوم سر آمد بود[۳]
شخصیت و ویژگی علمی ایشان
محمدباقردر چهار سالگی به درس و بحث روی آورد و در چهارده سالگی از ملاصدرا اجازه روایت دریافت کرد. گذشته از این در مکتب دانشمندانی چون شیخ حر عاملی، ملامحسن استر آبادی، ملامحسن فیض کاشانی، ملاصالح مازندرانی تلمّذ کرده است، طوريکه گفته‌اند شمار اساتید وی به بیست و یک استاد می‌رسد.
علامه مجلسی در اندک زمانی بر دانش‌های صرف و نحو، معانی و بیان، لغت و ریاضی، تاریخ و فلسفه، حدیث و رجال، درایه و اصول، فقه و کلام مسلط شد و پس از فوت پدر به زعامت مسجد و مدرسه جامع اصفهان پرداخت. در درس او بیش از هزار طلبه حاضر می‌شدند. در مکتب این علامه عصر صفوی شخصیت‌های بزرگی از دانشمندان دانش آموخته‌اند که می‌توان از مولی ابراهیم جیلانی، ملامحمدباقرلاهیجی، ملا حسین تفرشی، عبدالحسین مازندرانی، سید عزیز الله جزایری، ملامحمدکاظم شوشتری و سید نعمت‌الله جزایری نام برد. سید مصلح‌الدین مهدوی در کتاب زندگینامه علامه مجلسی به نام 181 نفر از شاگردان وی اشاره کرده است. علامه علاوه بر علم و دانش در عرصه سیاست نیز فعال بود و پس از فوت مرحوم ملا محمدباقرسبزواری در سال 1090 به منصب شیخ‌الاسلامي دست یافت.
او با احراز این منصب، قدرت مهمی به هم زد و از آن فرصت حداکثر استفاده را نمود و تا سرحد امکان در رونق و رواج علم و حدیث شیعه، و حمایت از اهل علم و مردم بی پناه و امر به معروف و نهی از منکر و محدودیت بیگانگان اسلام و مبارزه با ظلم و رورگویی که پیش از وی کسی قدرت جلوگیری آن را نداشت کوشید[۴]
خاندان مجلسی
نياى محمّدباقر (پدر محمّد تقى)، موسوم به ملّا محمّد مقصود على اصفهانى، داماد ملّا كمال‌الدّين درويش محمّد نطنزى، نخستين كس از اين خاندان بود كه به نام «مجلسى» شهرت يافت و فرزندانش از آن پس بدين شهرت خوانده شدند. نوشتهاند وى مردى صاحب كمال و با ورع بوده و در مجلسآرايى ثانى نداشته «و تخلّص به مجلسى مىفرموده است و لهذا اين سلسله به مجلسى مشهور شدهاند».[۵]
جد اعلای مجلسی از طرف پدر به احمد بن عبدالله بن احمد بن اسحاق(335 یا 336-430) معروف به حافظ ابونعیم اصفهانی که یکی از حفاظ و بزرگان محدثین بوده است می‌رسد.
برادران علامه مجلسی هر کدام از دانشمندان به نام عصر خود به شمار می‌رفتند که عبارتنداز:
- میرزا عزیزالله (1025-1074ق)
- مولی عبدالله که در سال 1084 در هندوستان از دنیا رفت.
خواهران او نیز هر یک از نظر علم و تقوی نادره عصر خود، بوده‌اند که عبارتند از:
- آمنه بیگم معروفترین دختر مجلسی اول و یکی از دانشمندان نامی زمان خود به شمار می‌رفتند. داستان ازدواجش با مرحوم ملاصالح مازندرانی معروف است.
- همسر ملا محمد علی استرآبادی صاحب المشترکات فی الرجال و...
- همسر ملا میرزا شیروانی صاحب انموذج العلوم و حاشیه بر معالم و شرح مختصر و شرح شرایع و شرح مطالع و رسائلی در توحید و نبوت و امامت و عصمت و......
- همسر میرزا کمال افسایی، شارح قصیده دعبل خزاعی و شافیه ابن حاجب.
وحید بهبهانی، آقا سید علی طباطبایی صاحب ریاض و دو فرزند او:آقا سید محمد مجاهد (صاحب مناهل و مفاتیح) و آقا سید مهدی طباطبایی، خاندان بزرگ شهرستانی که دانشمندان بزرگی همانند سید محمد حسین شهرستانی(داماد آقا محمد علی صاحب مقامع الفضل فرزند وحید بهبهانی) و فرزندش آقا سید محمد جعفر(م 1260 ق) و همچنین آقا سید محمد مهدی بحرالعلوم طباطبایی و مرحوم آیت‌الله بروجردی از ثمرات این درخت پربار و تناور علم و تقوی بوده‌اند[۶]
مقام علمی
محمدباقرمجلسی علاوه بر تدوین دایرة المعارف بزرگ حدیثی، به تعمیق و شرح نویسی بر کتب حدیث و همچنین تعمیم و ترجمه احادیث به زبان فارسی پرداخت.
کتاب بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام محمدباقرمجلسی گسترده‌ترین کتاب حدیثی شیعه است که علاوه بر جامع بودن، معارف جنبی دیگر مانند مباحث لغوی (که یک دوره سه جلدی غریب الحدیث از آن استخراج شده) و مباحث تفسیری (که دو راهنما برای آن تدوین شده است) و مباحث فراوان کلامی و.... را در بر دارد.
علامه مجلسی بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام را با کمک گروهی از یاران و شاگردانش و در مدت چهل سال تدوین کرد. علامه در کنار تدوین بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام و با استفاده از آن احاطه علمی به تبیین دشواریهای احادیث و اسرار و رموز آن رو کرد، چنانکه از ارزیابیاسناد و اثبات صدور نیز فروگذار نکرد.
وی به جز توضیح و تبیینهایی که در جای جای بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام دارد به ترویج سنت حسنه‌ای همت گماشت که پیش از آن تا اندازه‌ای نضج داشت. وی شرح کافی شریف را به نام مرآةالعقول در بیست و شش جلد و شرح تهذیب الاحکام را به نام ملاذ الاخیار در شانزده جلد تحریر کرد. به جز آن از شرح صحیفه‌ی سجادیه و اربعین حدیث نیز می‌توان یاد کرد[۷] سومین عرصه‌ای که مجلسی در آن پیشتاز و نامور است، برگردان احادیث و معارف روایی به فارسی ساده و عوام فهم است.آثار فارسی علامه مجلسی به زبان فارسی بیش از شصت کتاب و رساله است که اینها یا مستقیما ترجمه حدیث است و یا تبیین معارف حدیثی.
توحید امام رضا(ع)، توحید مفضل، دعای جوشن صغیر، دعای سمات، دعای کمیل، دعای مباهله، زیارت جامعه، نامه امام على(ع) به مالک اشتر و.... از این گونه کتابهای او می‌باشد[۸]
بر این اساس بحق می‌توان مجلسی را پرکارترین عالم شیعی به حساب آورد که با تأليف بیش از هفتاد اثر در بیش از دویست جلد توانست قریب یک میلیون و دویست و دو هزار و هفتصد سطر بنگارد که اگر بر عمر هفتاد و سه ساله‌اش تقسیم شود، در هر سال 19125 سطر نگاشته است[۹]
اساتيد و مشایخ اجازه
- پدرش ملامحمدتقى مجلسى (متوفاى 1070 ق) كه استاد علامه در علوم نقلى بوده است[۱۰]
- آقا حسين خوانسارى (متوفاى 1098 ق)، فرزند آقا جمال كه استاد علامه در علوم عقلى بوده است.
- حسنعلی شوشتری(متوفای 1029)،[۱۱]
- امیررفیع‌الدین محمد بن حیدر حسینی حسنی طباطبایی نائینی(متوفای 1099 ق)
- امیر محمد قاسم قهپایی[۱۲]
اما مشايخ نقل او:
- مولا محمد صالح مازندرانى (متوفاى 1080 هجرى) شوهر خواهر علامه و شارح کافی و من لایحضره الفقیه و معالم الاصول.
- ملا محسن فيض كاشانى (متوفاى 1091 هجرى)
- سيد على خان مدنى صاحب شرح معروف بر صحيفۀ سجاديه عليه‌السلام (متوفاى 1120 هجرى)
- شيخ حرّ عاملى مؤلف كتاب وسائل الشيعه (متوفاى 1104 هجرى)[۱۳]
لازم به ذكر است كه اين دو تن علاوه بر اجازه‌هايى كه به علامه داده‌اند از ايشان اجازه هم گرفته‌اند بنا بر اين جزء شاگردان علامه نيز محسوب مى‌گردند.
شاگردان
بيش از يكهزار نفر از طلاب و دانش پژوهان از محضر پر فيض علامۀ مجلسى استفاده نموده‌اند.(فیض قدسی، ص 147) علامۀ اجازهاى فراوانى نيز به شاگردان خويش داده است. از جمله شاگردان علامه‌اند:
- سيد نعمت‌اللّه جزائرى
- محمد صالح خاتون آبادی(وفات1116) داماد علامه مجلسی.
- امیر محمد حسین فرزند امیر محمد صالح خاتون آبادی ونیز دختر زاده علامه مجلسی.
- حاج محمد بن علی اردبیلی صاحب جامع الروا ة فی تمییز المشترکات.
- میرزا عبدالله فرزند عیسی بن محمد صالح جیزانی تبریزی اصفهانی مشهور به «افندی».
- ابوالحسن بن محمد طاهر بن عبدالحمید بن موسی بن علی بن معتوق بن عبدالحمید فتونی نباطی عاملی اصفهانی غروی.
- میرزا علاءالدین محمد گلستانه شارح نهج‌البلاغة.
- حاج محمد طاهر فرزند حاج مقصود علی اصفهانی.
- محمد قاسم بن محمدرضا هزار جریبی.
- شیخ محمد اکمل.
- محمد رفیع بن فرج گیلانی معروف به ملا رفیعا.
- شیخ محمدحسن حر عاملی مؤلف کتاب وسائل الشیعه
- صدرالدین سید علیخان شیرازی هندی شارح کتاب صحیفه کامله[۱۴]
آثار
شهرت علّامه مجلسى گذشته از مقام علمى و جامعیت و مرجعیتى که در دولت صفویه داشته است، اصولا مرهون تألیفات بسیار اوست که همه مفید و قابل استفاده عموم و در نهایت سلاست (= روانی) نوشته است. مخصوصاًً کتابهاى فارسى آن مرد بزرگ همه سودمند و از زمان تألیف و در عصر حیات مؤلّف تاکنون مورد استفاده تمام شیعیان فارسىدان بوده و می‌باشد.
علّامه مجلسى و پدرش مجلسى اول نخستین دانشمندانى هستند که احادیث شیعه را بفارسى قابل استفاده و سلیس و ساده ترجمه کردند. چه، پیش از آنها هر چند کتبى از طرف علماى دینى بفارسى ترجمه می‌شد، ولى قلم آنها روانى قلم این دو بزرگوار را نداشت و اغلب هم موضوعات غیر اخبار و روایات بود...
محدّث نورى در الفیض القدسى می‌نویسد: «یکى از اساتید بزرگ ما بیک واسطه از علّامه بحر العلوم نقل می‌کرد که وى آرزو داشت تمام تصنیفات او را در نامه عمل مجلسى بنویسند، و در عوض یکى از کتب فارسى مجلسى که ترجمه متون اخبار، و مانند قرآن مجید، در تمام اقطار شایع است در نامه عمل او نوشته شود!» سپس محدّث عالیقدر مزبور می‌گوید: «چرا علّامه بحرالعلوم این آرزو را نداشته باشد، با اینکه روزى و ساعتى از اوقات شبانه روزى مخصوصاًً در ایام متبرّکه و اماکن مشرّفه نمی‌گذرد مگر اینکه هزاران نفر از عبّاد و صلحا و زهّاد چنگ بریسمان تألیفات وى زده و متوسّل به تصنیفات او می‌گردند؛ یکى از روى کتاب او دعا می‌خواند، و دیگرى با نوشتههاى وى مناجات می‌کند، سومى زیارت می‌نماید، و چهارمى ناله و گریه سر می‌دهد...».
همچنین آقااحمد کرمانشاهی - نواده وحید بهبهانى - در تاریخ "مرآت الأحوال جهان نما" که سفرنامه اوست، در ضمن شرح حال دائى (اعلای) خود علّامه مجلسى می‌نویسد: «مصنفات آن عالى درجات بحدى مقبول طباع شده و به درجه اشتهار رسیده که از بلاد کفر و اسلام جایى نخواهد بود که از آنها خالى باشد».
آثار فارسى
اینک (برخی از) تألیفات و تصنیفات فارسى و عربى او را مطابق نقل "الفیض القدسى" علّامه محدّث نورى و مقدّمه آقاى ربّانى شیرازى در اول بحار طبع جدید، به نقل از «الذریعه» شیخ آقا بزرگ تهرانى در زیر از لحاظ خوانندگان محترم می‌گذرانیم...:
خوشبختانه اغلب آثار قلمى مجلسى از دست فنا محفوظ مانده و آنها که چاپ نشده نیز نسخ خطى آن یافت میشود.
- حیات القلوب (در زندگانی پیامبران ع)، سه جلد؛
- حلیة المتّقین (در آداب و سنن)؛
- عین الحیات (در اخلاق و عقاید)؛
- مشکاة الأنوار، که خلاصۀ عین الحياة است (با کتاب دیگری از وی، بهمین نام، در شمارۀ 48 اشتباه نشود)؛
- تحفة الزّائر (در زیارت و آداب آن)؛
- حقّ الیقین (در اعتقادات) که آخرین تصنیف او بوده است؛
- جلاء العیون (در شرح احوال معصومین ع)؛
- ربیع الاسابیع (در اعمال و ادعیۀ هفتگی)؛
- مقباس المصابیح (در تعقیبات نماز)؛
- رساله اختیارات (در متفرّقات اعمال و جغرافیا و... که در متن تحریف نشدۀ آن، نجوم گالیله و کوپرنیک را پذیرفته است؛ ولی آنچه امروزه چاپ و منتشر شده، "اختیارات" تحریف شده است که کلّی خرافه نیز داخل آن کرده‌اند)؛
- رساله (حقوقی حدود و قصاص و) دیات؛
- رساله در اوقات (نماز، و روش تشخیص آنها)؛
- رساله در رجعت (= زنده شدن نیکان بسیار نیک و بدان بسیار بد، پس از ظهور امام زمان عج و زنده شدن امامان دیگر پس از آن حضرت)؛
- رساله در شکوک (= شکیّات نماز)؛
- رساله در خصوص مال ناصبى؛
- رساله در آداب ماههاى رومى؛
- رساله در نماز شب؛
- رساله در فرق بین صفات ذاتى و فعلى (متعلق به فعل و خارج) خداوند؛
- رساله بهشت و دوزخ؛
- رساله در مناسک حج؛
- رساله در کفارات؛
- رساله در زکات؛
- رساله در آداب نماز؛
- ترجمه توحید مفضّل؛
- رساله در بداء (= نسخ شدن حکم یا قضائی به امر خدا و جانشین شدن حکم یا قضای دیگر بجای آن)؛
- رساله در نکاح؛
- شرح دعاى جوشن کبیر؛
- رساله مختصرى در تعقیب نماز؛
- ترجمه فرمان (عهدنامه) امیرالمؤمنین علیه‌السّلام به مالک اشتر؛
- رساله السّابقون السّابقون؛
- مفاتیح الغیب، در استخاره؛
- ترجمه «فرحة الغرىّ» (= شادمانی نجف) سید عبدالکریم ابن طاوس؛
- ترجمه حدیث رجاء بن ابى ضحّاک که در راه خراسان (در مورد اعمال و رفتار نیکوی امام رضا – ع) نوشته؛
- رساله در جبر و تفویض؛
- رساله صواعق الیهود، در جزیه (= مالیّات اسلامی از کافران اهل ذمّه) و احکام دیه؛
- رساله در سهام (ارث)؛
- مناجات نامه؛
- رساله در زیارت اهل قبور؛
- ترجمه توحید امام رضا علیه‌السّلام؛
- ترجمه دعاى مباهله؛
- ترجمه حدیث عبداللّه بن جندب؛
- ترجمه زیارت جامعه (کبیره)؛
- ترجمه دعاى کمیل؛
- ترجمه دعای جوشن صغیر؛
- ترجمه دعاى سمات؛
- ترجمه قصیده دعبل خزاعى؛
- مشکاة الانوار، در آداب قرائت قرآن و دعا و شروط آن (با شمارۀ چهار اشتباه نشود)؛
- انشائاتى که بعد از مراجعت از نجف، بواسطه شوقى که بآن سرزمین مقدّس داشت، نوشته است؛
- ترجمه حدیث: «ستة اشیاء لیس للعباد فیها صنعٌ: المعرفة و الجهل و الرّضا و الغضب و النوم و الیقظة» (از امام صادق ع: شش چیز است که برای بندگان خدا در آنها تدبیر و کارسازی نیست: شناخت، نادانی، رضایت، خشم، خواب و بیداری)؛
- ترجمه نماز؛
- جوابهاى مسائل متفرقه؛
- کتاب اختیارات، کتاب بزرگى است و غیر از آنست که (در شمارۀ 11) ذکر شد؛
- تذکرة الائمّة (که بشدّت تحریف شده است)؛
- کتاب صراط النجاة، شرح گناهان کبیره و صغیره؛
- تعبیر خواب؛
- رساله جنت و نار (بهشت و دوزخ)، غیر از آنچه (در شمارۀ 20) ذکر شد.
پنج کتاب اخیر را نسبت بوى می‌دهند و درست روشن نیست که تألیف او باشد (رجوع کنید بغیض القدسى و مقدّمه بحار طبع جدید).
آثار عربى
- کتاب بزرگ و دائرةالمعارف «بحار الأنوار» در بیست و پنج جلد (قدیم؛ در قطع رحلی بزرگ؛ برابر با صد و ده جلد جدید، در قطع وزیری)؛
- کتاب «مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرّسول» در دوازده جلد، شرح کتاب «کافى» ثقةالاسلام کلینى است؛
- ملاذ الاخیار، شرح تهذیب الاخبار شیخ طوسی، از اول تا کتاب صوم (روزه) و از کتاب طلاق تا آخر آن در 16 جلد؛
- شرح اربعین (چهل حدیث)؛
- الفوائد الطریفة در شرح صحیفه سجادیه(ع)، تا آخر دعاى چهارم؛
- الوجیزه در رجال؛
- رساله اعتقادات؛
- رساله در شکوک (شکیّات نماز)؛
- رساله در اذان، که شیخ یوسف بحرانی در لؤلؤة البحرین از آن نام برده است؛
- رساله در بعضى از دعاهائى که از صحیفه کامله سجادیه افتاده است؛
- حواشى متفرّقه بر کتب اربعه: کافى، تهذیب، من لا یحضره الفقیه و استبصار؛
- المسائل الهندیه، مسائلى است که برادرش ملا عبداللّه از هند از وى پرسیده بود؛
- رساله در اوزان (و مقادیر)، که نخستین تألیف اوست[۱۵]
رحلت
علّامه مجلسى بعد از یک عمر گرانبها و تعلیم و تربیت صدها شاگرد دانشمند، و تألیف و تصنیف و ترجمه دهها کتاب سودمند و مؤثّر دینى بعربى و فارسى، و آن همه آثار خیرى که از خود بیادگار گذارد، مطابق نقل «روضات الجنّات»... در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان سال 1110 هجرى، اوائل سلطنت شاه سلطان حسین صفوى در سنّ هفتاد و سه سالگى چشم از این جهان فانى فرو بست و روح پر فتوحش بآشیان جنان پرواز نمود، و در مسجد جامع اصفهان پهلوى پدر علّامهاش ملّا محمدتقى مجلسى مدفون گردید. آرامگاه مجلسى از زمان درگذشتش تاکنون همواره مزار مجاورین و مسافرین از زن و مرد مسلمان بوده است.
پانویس
- ↑ مجلسی، محمدباقر، مدخل، ص 62،
- ↑ نوری، میرزاحسین، 102/149
- ↑ ر. ک مهریزی، مهدی، ج1، ص 68
- ↑ همان، ص 25
- ↑ ابن طاوس، عبدالکریم، ص 24
- ↑ مهریزی، مهدی، ص 69-71
- ↑ همان، ج1، ص6
- ↑ همان
- ↑ همان، ص 9
- ↑ قمی، شیخ عباس، ص 439-446
- ↑ ر.ک.نوری، میرزاحسین، ص 139
- ↑ ر.ک.همان، ص141
- ↑ قمی، شیخ عباس، ص110
- ↑ ر.ک.همان، از ص147 الی ص157
- ↑ ر.ک: دوانی، علی، از صفحه 59 تا 138
منابع مقاله
- ابن طاوس، عبدالکریم، فرحة الغرى، پژوهش جویا جهانبخش، میراث مکتوب، تهران، 1379ش
- دوانی، علی، مهدی موعود، دارالکتب الاسلاميه، تهران، 1375ش
- قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویه، تحقیق:ناصر باقری بیدهندی، مؤسسه بوستان کتاب، 1385ش
- نوری، میرزاحسین، الفیض القدسی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول،1374ش
- مجلسی، محمدباقر، مقدمه بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، انتشارات اسلامیه، بی تا
- مهریزی، مهدی، شناخت نامه علامه مجلسی، ناصرالدین انصاری قمی، انتشارات چاپ و انتشارات، 1378ش
جوامع روایی شیعه | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| جوامع حدیثی |
|  | ||||
| محدثین | شیخ کلینی · شیخ صدوق · شیخ طوسی · علامه مجلسی · شیخ طبرسی · مقدس اردبیلی · شیخ حر عاملی · علامه امینی | |||||
وابسته‌ها
رهبر جاودان: زندگی امام زمان(عج)
مقباس المصابيح در تعقيبات نماز و آثار آن
زندگانی پیامبر ما صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم
گزیده حلیه المتقین در آداب و احکام
معجم اشعار المعصومين علیهم‌السلام الواردة في بحارالانوار ما نظموه و ما انشدوه
المعجم المفهرس لألفاظ أحادیث بحارالأنوار
المعجم المفهرس لألفاظ أحادیث بحارالأنوار (زیر نظر برازش)
الفرائد الطریفة في شرح الصحیفة الشریفة
ترجمه جلد شانزدهم بحار الأنوار: آداب معاشرت
ترجمه جلد شانزدهم بحار الأنوار: در آداب و سنن
ترجمه جلد هفتم بحار الانوار: بخش امامت
ترجمه بحارالأنوار، قسمت سوم از جلد پانزدهم
ترجمه جلد هفدهم بحارالأنوار: کتاب الروضه در مبانی اخلاق از طریق آیات و روایات
ترجمه جلد هفدهم بحار الانوار: در مواعظ امامان علیهم‌السلام
ترجمه جلد دوازدهم بحار الانوار
ترجمه جلد یازدهم بحار الانوار (مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی)
ترجمه جلد دوازدهم بحار الانوار (مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی)
زندگانی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها؛ ترجمه و تحقیق از جلد ۴۳ بحار الانوار (ترجمۀ روحانی)
شیعه در پیشگاه قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام
توحید مفضل (ترجمه علامه مجلسی)
ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار نظم اللئالي
جلاء العیون: تاریخ چهارده معصوم علیهم‌السلام
شرح نهج‌البلاغة المقتطف من بحارالأنوار للعلامة المجلسي
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول
ایمان و کفر از کتاب بحار الانوار
بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام
مسکن الفؤاد عند فقد الأحبة و الأولاد
المنتخب من التفسیر الموضوعي في بحار الأنوار
رساله تشویق السالکین؛ اجوبه، لوایح، لوامع
حلية المتقين في الآداب و السنن و الأخلاق
بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار
گزیده حیاه القلوب در تاریخ پیامبران
گزیده جلاء العیون در تاریخ معصومین(ع)
غریب الحدیث فی بحار الانوار (چهار جلدی)
اعتقادات دین اسلام و طریق تقرب به خداوند
محن الابرار: مقتل علامه مجلسی: ترجمه و شرح مقتل بحار الانوار
حقیقه عالم الموت من وقت البعث و النشور الی المحشر و احوال القیامه
آئین زندگی مومنین: حلية المتقين. برگزیده: مختصر حلیه المتقین علامه مجلسی
مفاتح الغيب؛ به ضميمه آداب نماز شب
فهارس بحار الانوار للعلامة المجلسي «قده»
خزانة البحار في الشفاء بالقرآن و الدعاء و الأذکار
المعجم المفهرس لألفاظ أحاديث بحار الأنوار
سفينة البحار و مدينة الحکم و الآثار
توحيد مفضل: فلسفه آفرينش و خلقت در بيان حضرت امام جعفر صادق(ع) به روايت مفضل بن عمر جعفي
دليل الأيات المفسرة و أسماء السور في احاديث بحار الانوار
Hayat al-Qulub Stories of The Prophets