تفسیر نور علی نور؛ تعلیقات علامه شعرانی بر روض الجنان و روح الجنان
| تفسیر نور علی نور؛ تعلیقات علامه شعرانی بر روض الجنان و روح الجنان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شعرانی، ابوالحسن (محشي)
صادقي، محسن (تهيه و تنظيم) مردي، عباسعلي (تهيه و تنظيم) |
| ناشر | مؤسسه علمي فرهنگي دار الحديث. سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1384ش. |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-493-077-0 |
| موضوع | ابو الفتوح رازي، حسين بن علي، قرن 6ق. روض الجنان و روح الجنان - نقد و تفسير تفاسير شيعه - نقد و تفسير |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /الف2 ر9035 / 94/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تفسیر نور علی نور؛ تعلیقات علامه شعرانی بر روض الجنان و روح الجنان، عنوان کتابی است دو جلدی به زبان فارسی که به همت کنگره بزرگداشت شیخ ابوالفتوح رازی و به کوشش آقایان محسن صادقی و عباسعلی مردی به چاپ رسیده است. این اثر به قلم محسن صادقی تهیه شده و حاوی تعلیقات علامه شعرانی بر تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی است. این کتاب دو جلدی به‌منزله تکلمه‌ای بر تفسیر بیست جلدی بنیاد پژوهش‌های اسلامی و به‌منزله جلد 21 و 22 آن چاپ شد.
یکی از چاپ‌های تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی، چاپ مرحوم علامه شعرانی است. بعد از چاپ بیست جلدی بنیاد پژوهش‌های اسلامی، به جهت چاپ خوب و استفاده از نسخه‌های فراوان، چاپ علامه شعرانی چون دیگر چاپ‌های این تفسیر به مهجوریت افتاد و بیم آن می‌رفت که تعلیقات ارزشمند علامه شعرانی نیز از بین برود؛ به پیشنهاد کنگره ابوالفتوح رازی به احیای آن تعلیقات، مؤلّفان این مجموعه، حدود سه هزار مورد از تعلیقات علامه شعرانی را در دو جلد کتاب با عنوان «تفسیر نور علی نور؛ تعلیقات علامه شعرانی بر روض الجنان و روح الجنان»، جمع آوردند تا تکلمه‌ای باشد بر تفسیر بیست جلدی بنیاد پژوهش‌های اسلامی و به‌منزله جلد 21 و 22 آن چاپ شد؛ چراکه خواننده برای فهمیدن بسیاری از دشواری‌های تفسیر روض الجنان، به تعلیقات علامه شعرانی نیاز دارد[۱].
یکی از مزایای این تعلیقات آن است که آخرین اثر مرحوم علامه شعرانی است. او پس از چاپ تفسیرهایی چون تفسیر منهج الصادقين، مجمع البيان و کتاب‌های روایی از جمله: وافی، شرح ملا صالح مازندرانی بر اصول کافی و... با کوله‌باری از تجربه و علم‌اندوزی و جمع معلومات، اقدام به نشر این تفسیر کرده است که جای‌جای این تعلیقات بیانگر ژرف‌نگری و دقت اوست.
یکی از سختی‌های تصحیح تفسیر که بر علامه شعرانی رفته است، عدم دسترسی به نسخه‌های گوناگون از این کتاب بوده است. علامه شعرانی در تصحیح این تفسیر تنها دو نسخه داشته که یکی از آنها هم ناقص بوده است. خود ایشان در مقدمه «نثر طوبی»، که ابتدا در پایان تفسیر ابوالفتوح رازی و سپس مستقلا چاپ شد، در یک صفحه مطالبی را آورده که بخشی از آن مربوط به دشواری‌های تصحیح کتاب و تعلیقاتش است[۲].
شیوه کار در تفسیر نور علی نور
روال کار در تنظیم این مجموعه به این صورت بوده است که ابتدا تعلیقات علامه شعرانی ویرایش شده و منابع آیات و احادیث و نقل‌قول‌های ایشان تخریج شده است. سپس بخشی از متن تفسیر که مرتبط با تعلیقات بوده، در بالای هر تعلیقه قرار گرفته است؛ تا این مجموعه، خود مستقلاً و بدون مراجعه به اصل کتاب قابل استفاده باشد[۳].
همچنین دو مقدمه در آن آمده است: یکی مقدمه محسن صادقی است و دیگری مقدمه‌‌ای که علامه شعرانی بر چاپ 12 جلدی خود نوشته بوده و پس از ویرایش و تخریج اقوال در ابتدای کتاب قرار گرفته است[۴].
چند نکته
- مجموعه نور علی نور، به‌ترتیب سوره‌های قرآن تنظیم شده و آیات مورد بحث در هر تعلیقه آورده شده است؛
- گاهی متن مورد نظر در روض الجنان طولانی بوده یا متن تقطیع‌شده ابهام داشته است، که در این صورت متن طولانی را تلخیص کرده و داخل قلاب آورده‌اند و یا برای رفع ابهام و ارتباط متن با تعلیقات شعرانی، مطالبی را داخل قلاب افزوده‌اند؛
- به چند دلیل عبارات متن تفسیر را ازچاپ مشهد انتخاب کرده‌اند، نه از چاپ علامه شعرانی:
الف)- چون در چاپ مشهد از نسخه‌های متعددی استفاده شده، متن پاکیزه‌تر و بی‌عیب‌تری ارائه شده است.
ب)- در نتیجه بسیاری از حواشی علامه شعرانی که احیاناً مربوط به نسخ مغلوطی بوده که از آنها استفاده می‌کرده، بی‌فایده و بی‌موضوع شده و اینگونه حواشی نیامده است.
ج)- در بسیاری از موارد، مصححان محترم چاپ مشهد با توجه به چاپ علامه شعرانی و تعلیقات ایشان متن خود را تصحیح کرده‌اند، یا اینکه در پانوشت تذکر داده‌اند که در چاپ علامه شعرانی چنین است. در اینگونه موارد نیز از آوردن تعلیقات علامه شعرانی خودداری شده است. البته گاهی در مواردی اندک در متن از چاپ شعرانی استفاده شده و در پاورقی تذکر داده شده که چاپ مشهد نیز چنین است و این در جایی بوده که تعلیقه مرحوم شعرانی کمک به تصحیح متن می‌کرده است.
- در مواردی لغتی بارها ذیل آیات مختلف معنا شده است که در اینگونه موارد، سعی کرده‌اند به‌جز بار اول، بقیه موارد را حذف کنند.
- تعلیقات علامه شعرانی را شماره‌گذاری کرده‌اند تا اولاً ارجاع به آنها آسان باشد و ثانیاً در «فهرست موضوعی» از آنها استفاده شود و به‌جای شماره صفحه، به شماره تعلیقه اشاره شود.
- مبنای تجزیه این مجموعه در دو جلد، چاپ بیست جلدی مشهد بوده است؛ بدین صورت که تا پایان جلد دهم این چاپ، در جلد اول تفسیر نور علی نور و از آغاز جلد یازدهم تا پایان جلد بیستم، در جلد دوم آورده شد.
شایان ذکر است که مؤلف نیز تفسیر را در بیست جلد قرار داده است.
- در مورد شماره آیات قرآن نیز مبنای شماره‌گذاری، چاپ بیست جلدی روض الجنان است که بر مبنای قرآن‌های رایج، یعنی رسم عثمان طه مرتب شده که البته در چاپ علامه شعرانی شماره آیات اندکی با چاپ مشهد متفاوت است.
- در پایان این مجموعه چند فهرست تنظیم و گنجانده شده است:
الف)- موضوعات: فهرست موضوعی، شامل همه موضوعات تعلیقه‌های علامه شعرانی به‌ترتیب الفبایی است و شماره تعلیقه مقابل آن ذکر شده است؛ موضوعاتی از قبیل: تراجم، تاریخ، نقد حدیث، نقد تفسیر ابوالفتوح رازی، تصحیح متن تفسیر ابوالفتوح، تفسیر علمی، تفسیر قرآن، توجیه عبارات ابوالفتوح، توحید و...
ب)- لغات و ترکیبات: شامل لغات و ترکیباتی است که علامه شعرانی در تعلیقات، ترجمه نموده و توضیح داده است. بسیاری از این لغات و ترکیبات، امروزه کاربرد ندارند؛ لغاتی از قبیل: ادر، ادره، ادعیاء، ازع، اساکفه، استره، افلاختن، اقابله، اقوا، اکتراث، بجاردن، بحمبانه، تاسه، تاغ، تامور، تپنچه، خلنج، خلوق، فروختار و... ج)- کتاب‌ها: شامل کتاب‌هایی است که نامشان در متن نور علی نور آمده است. د)- معصومان و پیامبران.
ه)- کسان.
و)- جای‌ها.
ز)- منابع و مآخذ[۵].
محتوای تعلیقات
آنچه را که علامه شعرانی در تعلیقات به آن پرداخته است، می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- ترجمه و توضیح کلمات: در تفسیر ابوالفتوح لغات بسیاری به‌کار رفته که امروزه فراموش شده و کاربردی ندارند. این لغات اعم از فارسی و عربی را علامه شعرانی ترجمه کرده است. فهرستی از این لغات و ترکیبات در جلد دوم تفسیر نور علی نور آمده است.
- ترجمه و توضیح اشعار عربی: تمام اشعار عربی ترجمه شده‌اند و افزون بر ترجمه، فواید تاریخی و نکته‌های ادبی در این ترجمه‌ها آمده است.
- نقد ترجمه آیات قرآن در تفسیر روض الجنان: علامه شعرانی در مورد ترجمه ذیل آیات در تفسیر ابوالفتوح می‌گوید: ترجمه‌های فارسی تحت‌اللفظ آیات البته از مؤلف نیست و آن صحت و جزالت که در عبارت وی دیده می‌شود در ترجمه‌ها نیست. گاه نیز غلط فاحش دارد؛ نه از ناسخ و کاتب، بلکه از خود مترجم هرکه بوده است. برای رعایت امانت تغییر ندادیم و چون خوانندگان آن را با ترجمه‌های خود مؤلف در عبارت تفسیر مقابله کنند اختلاف آنها از همه جهت ظاهر شود و نسخه قدیمی از قسمتی از این تفسیر که ترجمه داشت با نسخه مطبوع بسیار مخالف بود و از این جهت خوانندگان بر مؤلف یا بر ما خرده نگیرند.
- نقد تفسیر روض الجنان: علامه شعرانی بسیاری از روایات و اقوالی را که شیخ ابوالفتوح نقل کرده، شرح می‌دهد و عبارات عربی آنها را ترجمه می‌کند و در بسیاری موارد با نگاه عالمانه و نقادانه آنها را جرح و تعدیل نموده است.
- تصحیح انتقادی: بعضی‌ها تصور می‌کنند هر آنچه که در نسخه خطی آمده است، نمی‌توان به‌هیچ‌وجه آن را تغییر داد؛ غافل از آنکه نساخ یا کاتب نیز می‌تواند دچار سهو شود و ناخواسته به تحریف دست زده باشد. در اینگونه موارد آنچه که ما از شیوه مصححان برجسته سراغ داریم این است که غلط بیّن را در متن درست کرده و در پاورقی تذکر می‌دهند که متن چنین بوده است و صورت غلط را از متن در پاورقی می‌آورند. مرحوم علامه شعرانی نیز چنین نموده است و بارها به غلط بودن نسخه اشارت کرده و صورت صحیح را نگاشته و موارد تصحیفی را ذکر کرده است[۶].
پانویس
منابع مقاله
وابسته‌ها
روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن
الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل
تفسیر جوامع الجامع (محقق، جامعه مدرسین)
الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي
المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز
البلاغة القرآنية في تفسير الزمخشري و اثرها في الدراسات البلاغية
المنتخب من تفسير القرآن و النكت المستخرجة من كتاب التبيان
تفسير جوامع الجامع (مصحح، گرجي)