گلپایگانی، سید محمدرضا

گلپایگانی، محمدرضا

نام	گلپایگانی، محمدرضا
نام های دیگر	آیت‌الله گلپایگانی موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا
نام پدر	سيد محمدباقرگلپايگانى
متولد	1277 هـ.ش یا 1899 م
محل تولد	روستای گوگد گلپایگان
رحلت	1372 هـ.ش یا 1414 هـ.ق یا 1993 م
اساتید	حاج سيد حسن موسوى برادر بزرگ آیت‌الله آقاى خوانسارى، حاج شيخ محمدباقرگلپايگانى (دايى بزرگوار آیت‌الله صافى و شوهر خواهر آیت‌الله گلپايگانى)، آیت‌الله نائینی،
برخی آثار	ارشاد السایل الدر المنضود في أحکام الحدود
کد مؤلف	AUTHORCODE11AUTHORCODE

ولادت

سید محمدرضا گلپایگانى، از مراجع تقلید شیعه، در روز دوشنبه هشتم ماه ذى‌قعده سال 1316ق، در روستاى «گوگد» که در 6 کیلومترى شهرستان گلپایگان قرار دارد، در خانواده علم و سیادت و تقوا دیده به جهان گشود. پدر ایشان مرحوم سید محمدباقر گلپایگانى از روحانیون متقى و پارساى محل بشمار مى‌رفت تا آنجا که به او لقب امام داده بودند.

گویا وی تا سن 64 سالگى فرزند ذکورى نداشت و سرانجام بعد از تشرف به آستان قدس رضوى و توسل به عنایات امام هشتم(ع) خداوند به او فرزند ذکورى لطف فرمود که نام او را محمدرضا نهاد. متأسفانه دیرى نپایید که این کودک خردسال در سه سالگى سایه مادر و در 9 سالگى سایه پدر را از دست داد و غبار یتیمى بر چهره او نشست، ولى سختی‌هاى دوران کودکى او را آبدیده ساخت تا بتواند انسان مقاومى باشد و در مقابل حوادث و رویدادها کوه‌آسا بایستد.

کسب علم و دانش

حضرت آیت‌الله گلپایگانى در زادگاه خویش (گلپایگان) پس از خواندن مقدمات به تحصیل علوم دینى پرداخت و در این میان از اساتید خود به‌ویژه دو استاد بزرگش بهره بیشترى برد:

1. حاج سید حسن موسوى، برادر بزرگ آیت‌الله‌العظمى آقاى خوانسارى؛
2. حاج شیخ محمدباقر گلپایگانى (دایى بزرگوار آیت‌الله صافى و شوهر خواهر آیت‌الله گلپایگانى).

هجرت به اراک

شرایط تحصیلى آیت‌الله گلپایگانى به مرحله‌اى رسید که ناگزیر گشت از زادگاه خویش به مرکز علمى بزرگ‌تری هجرت نماید و در آنجا تحصیل کند. در آن ایام مرحوم آیت‌الله‌ حائرى یزدى حوزه‌اى را در اراک از سال 1332ق، تأسیس کرده و آوازه آن در منطقه پیچیده بود. از این جهت آیت‌الله گلپایگانى در سال 1336ق، در 20 سالگى وارد حوزه اراک گردید و علاوه بر استفاده از محضر درس مرحوم ملا محمدتقى گوگدى از دروس آیت‌الله حایرى بهره گرفته و تا سال 1340ق، در آن شهر اقامت گزید.

هجرت به قم

در سال 1340ق، برابر با فروردین‌ماه 1301ش، آیت‌الله حایرى به جهت زیارت آرامگاه دخت گرامى موسى بن جعفر(ع) به قم مشرف شدند. علما و بزرگان قم از ایشان درخواست کردند که در قم اقامت گزیده و حوزه را به اینجا منتقل سازد. آیت‌الله حایرى بنا گذاشت که در این مورد استخاره‌اى کند. وقتى قرآن را گشود، این آیه آمد: «و ائتونی بأهلکم أجمعین» (یوسف: 93).

آیه مزبور حامل پیام یوسف به پدر و مادر است که همگى از کنعان به‌سوى مصر حرکت کنید. مرحوم حایرى با دیدن این آیه تصمیم بر اقامت گرفت و به‌تدریج فضلا و طلاب از اراک به شهر مقدس قم مهاجرت کردند. آیت‌الله گلپایگانى نیز پس از چهار ماه بنا به دعوت مؤسس حوزه علمیه قم وارد این شهر شده و تا پایان عمر، یعنى قریب 74 سال در این شهر مقدس باقى ماند.

اساتید

1. آیت‌الله حایرى مؤسّس حوزه؛
2. آیت‌الله بروجردى؛
3. آیت‌الله نائینى؛
4. آیت‌الله اصفهانى.

مرجعیت

در جلسه‌اى که پس از درگذشت آیت‌الله بروجردى در بیت ایشان تشکیل گردید، آیت‌الله گلپایگانى نیز شرکت داشت و قرار شد زعامت حوزه را با همکارى سایر بزرگان مشترکا برعهده گیرند.

آثار و خدمات

حضرت آیت‌الله گلپایگانى در مدت زعامت خود کارهاى ارزشمند فراوانى را انجام داده است. از جمله آثار و خدمات اجتماعى ایشان مى‌توان به این موارد اشاره کرد:

1. تأسیس بیمارستان گلپایگانى؛
2. تأسیس مدارس علمى تحت برنامه؛
3. تأسیس دار القرآن؛
4. انتشار مجله رسالة القرآن؛
5. برنامه معجم فقهى؛

و...

برنامه زندگى

آیت‌الله گلپایگانى در زندگى خود بسیار منظم بوده و از تمام لحظات عمر خویش بهره مى‌بردند.

ایشان همواره قبل از طلوع فجر از خواب بیدار مى‌شدند و نماز شب مى‌خواندند و پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب، آیات مبارک قرآن را تلاوت مى‌نمودند. سپس مقدار کمى استراحت کرده و پس از صرف صبحانه تا نزدیک ظهر به تدریس علوم اهل‌بیت(ع) و پاسخ به استفتائات و ملاقات با مردم مى‌پرداختند.

پس از نماز ظهر و عصر و تعقیبات آن و صرف نهار، کمى مى‌خوابیدند و پس از آن به نامه‌هاى وارده پاسخ داده و تا نزدیک غروب با مردم دیدار داشتند. این برنامه تدوین‌شده تا واپسین روزهاى عمر آن مرجع ادامه داشت.

تألیفات

1. رساله‌اى در باب ولایت فقیه؛
2. الدر المنضود فی أحكام الحدود؛
3. نتايج الأفكار؛
4. تعلیقه‌اى بر عروة الوثقى؛
5. إفاضة العوائد (حاشیه بر درر الفوائد)؛
6. تقریرات درس آیت‌الله حایرى
7. هداية العباد؛
8. رساله‌اى در امر به معروف و نهى از منکر؛
9. بغية الطالب في التعليق على بيع المكاسب؛

و...

ارتباط با امام خمینى

حضرت آیت‌الله گلپایگانى با رهبر کبیر انقلاب امام خمینى - قدس‌سره - از دیرباز ارتباطى صمیمى و بسیار نزدیک داشتند. سابقه این روابط به هفتاد سال پیش و محفل درس استاد بزرگوارشان مرحوم آیت‌الله حایرى مى‌رسد. در آنجا بود که این دو بزرگوار با یکدیگر آشنا شده و این آشنایى به صمیمیت و یک‌رنگى مبدل شده و پس از هجرت مرحوم حایرى به قم در 1340ق، ادامه یافت.

در زمان آیت‌الله بروجردى هر دو با هم و در کنار هم به شور و مشورت در امور حوزه و رایزنى در امور مهم پرداختند. با وفات مرحوم آقاى بروجردى و شروع توطئه‌هاى گوناگون رژیم ستم‌شاهى براى محو مظاهر اسلامى، این دو بزرگوار در کنار هم براى ستیز با این برنامه ننگین به‌پا خاستند و جلسات مشورتى بسیار تشکیل دادند.

پس از تبعید امام خمینى به ترکیه، تلگرامى براى ایشان مخابره کردند و مراتب نگرانى خویش را اعلام نمودند. متن این تلگرام چنین بود:

«آنکارا، وسیله سفارت کبراى ایران

بعد از سلام و استفسار از سلامت وجود محترم، اقدام تبعید حضرت‌عالى و توهین به مقام شامخ روحانیت نزد ملت شیعه با نگرانى شدید مواجه گردید. آرى در کشورى که بر حسب عقیده اکثر ملّت آن، تنها مرجع صلاحیت‌دار، روحانیت است و حتى در نقض و ابرام قوانین نظر آنها قاطع است، جاى کمال تأسف است که به علماى اعلام جسارت نموده و اشخاصى که فقط با پیروى از تعالیم عالیه اسلام صلاحیت اشغال مقامات را دارند، ایشان را ستون پنجم خوانده و با تعبیرات زننده مورد تعرض قرار دهند. حقیر براى جبران این حادثه حسب الوظیفه اقدام نموده و مى‌نمایم. عزّ اسلام و مسلمین و تنبه مصادر امور و مراجعت حضرت‌عالى به حوزه علمیه را از خداوند متعال مسئلت دارم.

9 رجب 1384 محمدرضا گلپایگانى»

رحلت

این خورشید فقاهت سرانجام پس از 32 سال مرجعیت و نزدیک به 70 سال تدریس در حوزه علمیه و بعد از 98 سال زندگى پربار و بابرکت در عصر پنج‌شنبه 24 جمادى‌الثانى 1414ق، برابر با 18 آذرماه 1372ش، در بیمارستان شهید رجایى تهران دعوت حق را لبیک گفته و چهره در نقاب خاک کشید و جهانى را به سوگ خود نشانید.

فرداى آن روز پیکر پاک آن اسطوره علم و تقوا در میان اندوه فراوان امت مسلمان در تهران و قم تشییع گردید و بعد از اجراى نماز توسط آیت‌الله صافى در جوار حرم مقدس حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.

وصیت‌نامه

حضرت آیت‌الله گلپایگانى در بخشى از وصیت‌نامه خود مى‌فرماید:

«در مورد حوزه‌هاى علمیه به حضرات آیات و اساتید محترم و طلاب عزیز تذکرا عرض مى‌نمایم، عظمتى که هم‌اکنون براى حوزه‌هاى علمیه به‌ویژه درخشش چشمگیر جهانى حوزه علمیه قم پس از انقلاب اسلامى ایران حاصل شده و موفقیت‌هایى به دست آمده است که از شرق و غرب، دست نیاز به این مرکز شیعه دراز شده است، نتیجه ارشادات و تبلیغات و زحمات و فداکاری‌ها و تحمل صدمات و مشقات علماى سلف و فقهاى بزرگوارى است که به دست شما سپرده شده است».

ایشان در بخش دیگرى از وصیت‌نامه خود مى‌فرماید:

«حفظ اصل جمهورى اسلامى را لازم مى‌دانم و بر مسئولین محترم است که از خط مستقیم اسلام منحرف نشوند و سعى کنند روز به روز نظام با اسلام تطبیق بیشتر پیدا کند و دور از هر اختلاف، با اتحاد از این عطیه الهى پاسدارى نمایند و خیر و صلاح و رسیدگى به حال مستمندان را وجهه همت قرار دهند و بر مردم است که در حفظ دستاوردهاى انقلاب اسلامى کوتاهى نکنند و سعى و کوشش خود را در پشتیبانى حاکمیت اهداف قرآن مجید و اعلاى کلمه اسلامى به کار گیرند و رضاى حضرت بقيةالله روحي و أرواح العالمين له الفداء را در اعمال و کردار خود منظور دارند».

پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌اى به مناسبت رحلت ایشان

بسم الله الرحمن الرحیم

إنا لله و إنا إلیه راجعون

با تأسف و اندوه فراوان، خبر مصیبت‌بار فقدانى بزرگ و جبران‌ناپذیر را دریافت کردم. عالم بزرگ، فقیه نام‌آور، مرجع تقلید عظیم‌الشأن، عبدصالح و تقى نقى زکى، آیت‌الله‌العظمى آقاى حاج سید محمدرضا گلپایگانى - قدس الله نفسه و أعلى الله مقامه - دار فانى را وداع کردند و پس از عمرى مشحون از حسنات با نامه عملى سرشار از خیرات و مبرات، دعوت معبود را لبیک گفته، به پیشگاه محاسبه الهى شتافتند.

این‌جانب با قلبى متألم و با تضرع و ابتهال از حضرت حق جلت عظمته مسئلت مى‌کنم که این میهمان نیکوکار و مطیع را با «سلامٌ قولاً من ربّ رحیم» استقبال و ضیافت فرموده، به مرتبه والاى لقاء الله نایل فرماید و بهترین پاداش صالحان را به وى ارزانى دارد. این شخصیت والاى علمى کهن‌سال در میان مراجع عظام تقلید، یکى از موفق‌ترین و سعادتمندترین‌ها بودند.

سى و دو سال مرجع تقلید، حدود هفتاد سال مدرس حوزه علمیه قم و حدود هشتاد و پنج سال سرگرم فراگرفتن و آموختن فقه آل‌محمد(ع) بودند.

اولین مدرسه علوم دینى به سبک جدید را ایشان در قم تأسیس کردند. اولین مؤسّسه بزرگ قرآنى را ایشان در قم بنیان نهادند. اولین فهرست بزرگ فقهى و حدیثى با استفاده از دانش و اختراعات جدید بشرى را ایشان پدید آوردند. صدها مدرسه، مسجد و مؤسّسه تبلیغ دین را در سراسر کشور و در کشورهاى دیگر بنیاد کردند. هزاران شاگرد را از فقه پخته و عمیق خود بهره‌مند ساختند. بسیارى آرا و نظرات فقهى که حاکى از روشن‌بینى و ذهن نوگراى ایشان بود ارایه کردند و بالاتر از همه، با منش و رفتار پرهیزکارانه و با طهارت و تقوایى که مى‌توانست براى علما و فقها الگویى زنده و ملموس باشد، عمرى پربرکت را به زهد کامل گذرانیدند.

آن بزرگوار یکى از استوانه‌هاى انقلاب و نظام جمهورى اسلامى بشمار مى‌آید. در دوران اختناق و در مقابله با حوادث سهمگین سال‌هاى تبعید امام خمینى - قدس الله نفسه الزکية - مواردى پیش آمد که صداى این مرد بزرگ، تنها صداى تهدیدکننده‌اى بود که از حوزه علمیه برخاست و به نهضت شور و توان بخشید. پس از پیروزى انقلاب در قضایاى عمومى کشور، حضورى بارز و پشتیبانى صریح از نظام جمهورى اسلامى و از مقام منیع رهبرى و شخص شخیص امام راحل - قدس الله نفسه الزکية - داشت و مورد تکریم و احترام بلیغ آن حضرت بود. فقدان این بقيةالسلف اعاظم و این ملجأ و مرجع مؤمنان ثلمه‌اى بزرگ و ضایعه‌اى جبران‌ناپذیر است.

این‌جانب مصیبت این فقدان تأسف‌بار را به پیشگاه حضرت بقيةالله الأعظم أرواحنا فداه و به علماى عظام و مراجع تقلید و حوزه‌هاى علمیه و به عموم شیعیان و علاقه‌مندان و مقلدان ایشان و به‌خصوص به بیت شریف و منیع و آقازادگان محترم ایشان تسلیت مى‌گویم و در این شب جمعه رحمت، لطف و تفضل و غفران الهى را براى ایشان مسئلت مى‌نمایم.

سید على خامنه‌اى

24 جمادى‌الثانى 1414 برابر با 18 آذرماه 1372.

نامداران راحل صفحۀ 416-401

منابع مقاله

1. «نامداران راحل، زندگی‌نامه چهل تن از مشاهیر شیعه»، کریم جوانشیر، انتشارات سالار (عضو شرکت تعاونی ناشران و نویسندگان استان آذربایجان شرقی)، ص401-416، اسفندماه 1375.
2. «گلشن ابرار»، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم زیر نظر پژوهشکده باقرالعلوم(ع) وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، ج2، ص945، نشر معروف، قم، 1379.
3. «زندگی‌نامه آیت‌الله‌العظمی سید محمدرضا گلپایگانی به روایت اسناد»، محمدمهدی امامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382.

وابسته‌ها

الاحصار و الصد

ارشاد السایل

حول مسایل الحج (للگلبایگانی)

الدر المنضود في أحکام الحدود

کتاب الحج (للگلپایگانی)

کتاب الشهادات

کتاب الطهاره (للگلپایگانی)

کتاب القضاء

مجمع المسایل

مختصر الاحکام

نتایج الافکار الی نجاسه الکفار

هدایه العباد (للگلپایگانی)

وسیله النجاه (المحشی)

بلغة الطالب في التعلیق علی بیع المکاسب

العروة الوثقی مع تعلیقات (خمینی، خویی، گلپایگانی، مکارم)

افاضة العوائد: تعلیق علی درر الفوائد

القضاء و الشهادات

توضيح المسائل (گلپایگانی)

احکام و آداب حج مطابق با فتاواي... سيد محمد رضا گلپايگاني

مناسک الحج

حضرت آیت‌الله العظمي حاج سيد محمد رضا گلپايگاني

مجمع المسائل (گلپايگاني)

احکام نماز خوف و مطارده جهت آگاهی رزمندگان در جبهه

نوری از ملکوت، زندگانی آیت‌الله العظمی گلپایگانی

بدرقه آفتاب در آیینه مطبوعات

احکام بانوان

بيانات مرجع عاليقدر حضرت آیت‌الله العظمي گلپايگاني مدظله العالي خطاب به طلاب محترم حوزه علميه قم در مسجد اعظم قم

نعمة ولایة أهل البیت علیهم السلام / نوع اثر: جزوه / نقش: نويسنده

في احکام الاموات

الکلام في قاعدتي التجاوز و الفراغ

متن وصيتنامه فقيه اهل بيت آیت‌الله العظمي حاج سيد محمد رضا گلپايگاني / نوع اثر: جزوه / نقش: نويسنده

التعلیقات علی العروة الوثقی (گلپایگانی)