الملهوف علی قتلی الطفوف
الملهوف علی قتلی الطفوف تألیف رضی‌الدین ابی‌القاسم علی بن جعفر بن طاووس، تصحیح و مقدمه از فارس تبریزیان(حسون)، نویسندۀ کتاب (متوفای664ق)، از عالمان وعارفان بلند مرتبۀ شیعه وصاحب ده‌ها عنوان کتاب است. کتاب حاضر از منابع مهمّ تاریخى و روائى شیعه دربارۀ امام حسین(ع) است و از آن بدین عنوان‌ها یاد شده است: ١. الملهوف على قتلى الطّفوف، ٢. الملهوف على قتل الطّفوف، 3. الملهوف على اهل الطّفوف، 4. اللهوف فى قتلى الطّفوف، ٥. اللهوف على قتلى الطّفوف. مشهورترین عنوان‌ها، عنوان اخیر است.
| الملهوف علي قتلي الطفوف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن طاووس، علی بن موسی (نویسنده) تبریزیان، فارس (تصحیح و مقدمه) |
| ناشر | منظمة الاوقاف و الشؤون الخيرية. دار الأسوة للطباعة و النشر |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1422ق. = 2001م. = 1380ش. |
| چاپ | اول |
| کد کنگره | /الف2ل9 / 41/5 BP |
شیخ آقا بزرگ تهرانى در الذّریعة (ج١٨، ص٣٨٩ و ٢٢، ص٢٢٣)، اشاره کرده که اللهوف على قتلى الطّفوف از همه مشهورتر است. اما مصحّح کتاب حاضر عنوان الملهوف على قتلى الطّفوف را براى آن برگزیده ودر توضیح آن گفته است: اوّلاً در نسخۀ مورد اعتماد ما این عنوان آمده است؛ ثانیا سیّد بن طاووس در کتابهای دیگرش از کتاب حاضر با این عنوان یاد کرده است. (ص67).
ابن طاووس این کتاب را پس از کتاب مصباح الزائر و جناح المسافر نوشته و به آن ضمیمه کرده است. وی از آن رو به تألیف این کتاب پرداخت که زائران امام حسین از آن استفاده کنند و لذا آن را مناسب با تنگى وقت زائران ساخت واز اطناب رخ بر تافت. (ص٨٧). به نظر وی «هر کس از ترتیب و نگارش این کتاب آگاه شود، با اختصار و حجم اندکی که دارد، می‌داند که با دیگر کتابها تفاوت دارد و دارای مزیّتی است.» (ص ٢٣٢، عبارت پایان کتاب). همچنین وى در کتاب الاجازات لکشف طرق المفازات دربارۀ این کتاب می‌گوید:«کسی رانمی‌شناسم که در نگارش کتابی مانند این بر من پیشى گرفته باشد». (ص65، همین کتاب).
الملهوف کتابى است تاریخى و روائى دربارۀ قیام امام حسین. روایات کتاب بدون سند ذکر شده و، باوجود این، فى‌الجمله مورد اعتماد شیعه است. نزدیک به همۀ مطالب کتاب در بارۀ قیام و شهادت امام و رخدادهاى بعد از آن است و، از این رو، کتاب حاضر مقتل قلمداد می‌شود و نه اثری جامع در بارۀ زندگی آن حضرت.
این کتاب با بحث دربارۀ گریستن و خود را به گریه زدن بر مصیبتهای اهل‌بیت آغاز مى‌شود. آنگاه متن کتاب در سه بخش (مسلک) مرتّب شده است. مسلک اوّل «در امور پیش از جنگ» است و شامل روایات تا پیش از ورود امام به کربلا. در این مسلک، نخست از ولادت امام و روایات رسول خدا -ص -در بارۀ شهادت او باختصار سخن رفته و در ادامه بدین مسائل پرداخته شده است: رفتن امام به مکّه برای خودداری از بیعت با یزید، نامه‌های اهل کوفه به امام، رفتن مسلم بن عقیل به کوفه و رخدادهای در آنجا، رفتن امام حسین به سوی کوفه، برخورد امام با حُر، رفتن امام به کربلا و.... یک مطلب قابل توجّه در این مسلک ملاحظه مى‌شود: نویسنده گفته است امام حسین مى‌دانست که در این سفر به شهادت مى‌رسد و متعبَد به آن بود. (ص٩٩-١٠٠). البتّه این مطلب در نسخه‌ای که کتاب حاضر بر پایۀ آن چاپ شده است وجود ندارد، بلکه در نسخه‌های دیگر موجود است. از این رو مصحّح، آن رادر پاورقى آورده و احتمال داده است که حاشیۀ مؤلف بر کتاب باشد.
مسلک دوم، «در وصف جنگ و مقدّمات آن» است و رخدادهای در کربلا و شهادت امام و اصحاب او. و سرانجام مسلک سوم «در امور پس از کشته شدن امام» است و در آن به روانه کردن اسیران به نزد ابن زیاد، دفن پیکر شهیدان، روانه کردن اسیران به شام و از آنجا به مدینه و... پرداخته شده‌است. در مسلک سوم نیز یک مطلب قابل توجه ملاحظه می‌شود: نویسنده گفته است اسیران اهل‌بیت یس از برگشت از شام به کربلا رفتند و در آنجا جابر بن عبدالله انصاری و دیگران را دیدند که برای قبر امام حسین آمدند. پس همگی چند روز در آنجا به عزاداری پرداختند.(ص ٢٢۵).
البتّه سیّد بن طاووس در کتاب الاقبال بالاعمال الحسنة (ج٣، ص ١٠١، باب سوم، فصل پنجم)، که آن را بعد از این کتاب نوشته، از این مطلب عدول کرده و آن را بعید دانسته است.
به این کتاب دو انتقاد عمده شده است: انتقاد اول از حاجى نورى در کتاب لؤلؤ و مرجان است. وی می‌گوید: «رسیدن اهل‌بیت در اربعین به کربلای مُعلّی به نحوی که سیّد در لهوف ذکر نموده منافى است با امور بسیار و جمله‌اى از اخبار و تصریح جمعی از علماء اخیار.» (ص١۴۵). آنگاه دلایل متعددی در ردّ این مطلب سید بن طاووس آورده است. البتّه حاجی نوری گفته است که سیّد بن طاووس این کتاب را در اوایل سنّ تکلیف نوشته است و لذا انتقاد به آن منافات با مقام بلند وی ندارد.(ص 144 - 145).
انتقاد دوم از مؤلف کتاب شهید جاوید است که گفته نظر سیّد بن طاووس در بارۀ علم امام به شهادت خود در این قیام، نادرست و خلاف نظر شیخ مفید و سیّد مرتضى و شیخ طوسى است. (شهید جاوید، ص٢٥٥).
انتقاد اوّل مورد قبول برخى از عالمان شیعه نیست. از جمله شهید آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبانی این انتقاد را نپذیرفته و به آن انتقاد کرده و یک کتاب مستقل در این موضوع نوشته که عنوان آن تحقیق دربارۀ اول اربعین حضرت سیدالشّهداء(ع) است. همچنین در این باره به کتاب ثارالله: خون حسین علیه‌السّلام در رگهای اسلام، از حسین عندلیب همدانی، رجوع شود که در آن گفته شده است اگر هم سید بن طاووس این کتاب را در اوایل جوانی نوشته باشد، تا پایان عمر درستى آن را تأیید مى‌کرد. (ص٩٣ - ٩٢).
انتقاد دوم نیز مورد قبول برخى یا بسیارى از عالمان فعلى شیعه نیست و در کتابهای متعدّدی که در ردّ کتاب شهید جاوید نوشته شده، به ردّ این انتقاد پرداخته شده است.
ترجمه و چاپ‌ها
الملهوف بارها در تھران و قم و نجف و دیگر شھرها چاپ شدہ که این چاپ آن، تصحیح شده و برتر از همۀ چاپهاست. در چاپ حاضر متن کتاب از صفحة ٧٩ آغاز می‌شود و در صفحۀ ٢٣۴ به پایان می‌رسد. پیش و پس از این صفحات، مقدّمۀ مصحّح و فهرستهای کتاب است. همچنین این کتاب بارها به فارسى ترجمه شده که دو ترجمۀ آن مشهور است. نخستین ترجمه به قلم سید محمد صحفى و با عنوان زندگانى اباعبدالله الحسین(ع) است که در سال ١٣٣١ شمسى در قم منتشر شد. (مشخصات چاپ جدید آن: قم، انتشارات اهل‌بیت، ١٣٧٠). ترجمۀ دیگر آن به قلم سید احمد فھری زنجانی و با عنوان آهى سوزان بر مزار شهیدان است. (تهران، انتشارات جهان. تاریخ پایان کتاب ١٣٢٨).
برای آشنایی با این کتاب رجوع شود به: إتان گلبرک. کتابخانۀ ابن طاووس و احوال و آثار او. ترجمۀ سیّد على قرائى و رسول جعفریان. (قم، کتابخانۀ آیت‌اللُه مرعشى.١٣٧١). ص ٧٤ - ٨١ [۱]
پانویس
- ↑ اسفندیاری، محمد، ص79-82
منابع مقاله
اسفندیاری، محمد؛ کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع) به ضمیمه امام حسین(ع) در الذریعه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، زمستان 1380