آینه دانشوران
آيينه‌ى دانشوران اثر سيد عليرضا ريحان يزدى، دايرةالمعارف گونه‌اى است به زبان فارسی، حاوى بيوگرافى علماى يزد و معاصران نویسنده در قم و تاريخ تاسيس حوزه.
| آینه دانشوران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ریحان، سید علیرضا (نویسنده) باقری بیدهندی، ناصر (مقدمه و تعلیق) |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1372 ش |
| چاپ | 3 |
| موضوع | سرگذشت نامه و کتاب‌شناسی مجتهدان و علما - سرگذشت نامه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 55/2 /ر9آ9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نویسنده از نگارش این اثر، ارائه شرح حالى مختصر از مدرسين و محصلين حوزه علمیه بوده تا بدين وسيله نام و ياد ايشان ثبت گرديده و از آفت به فراموشى سپرده‌شدن مصون بماند. مؤلف همچنين به جهت نقصى که در آثار نگاشته شده توسط تاريخ‌نگاران مى‌ديده، دست به کار نگارش این اثر شده است. وى این نقص را طفره رفتن مورخان از نقل حقايق تاريخى‌اى مى‌داند که به نفع و صلاح آنان نبوده است.
نگارش کتاب از سال1350ق آغاز و در سال 1354ق پایان يافته است. هرچند مؤلف به مرور آن را تکمیل نموده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم نویسنده [۱]و پنج چهره (فصل) و هر چهره داراى تذييل‌هایى است که برخى کوتاه و برخى بسيار بلند است. از این رو تذييل‌هاى بلند کتاب که برخى بيش از صد صفحه است در انتهاى کتاب آمده و تذييل‌هاى کوتاه ذيل متن کتاب درج گرديده است.
کتاب حاوى ذيل‌هاى متعدد و متضمن اطلاعات وسيعى درباره دانشمندان و بزرگان يزد است.
گزارش محتوا
اين کتاب به خصوص در باب علماى روحانى شهر يزد و نواحى اطراف آن حاوى اطلاعات گرانبهایى است که در منابع ديگر کمتر به چشم مى‌خورد. مؤلف مقارن با تاسيس مدرسه فيضيه به همت شيخ عبدالکريم حائرى يزدى به قم رفت و در آنجا سکنا گزيد و ضمن استفاده از محضر آن عالم بزرگ، به تدوین زندگى‌نامه و گزارش احوال و اشعار علماى يزدى و غير يزدى ساکن قم و ديگر طلبه‌هاى فاضل آنجا پرداخت.
کتاب در چاپ اول (209صفحه) مشتمل است بر پنج چهره (فصل). مؤلف در چاپ دوم به شرح و بسط سه چهره اول پرداخته و تکمیل چهره چهارم و پنجم را به چاپ سوم، که توفيق نشر آن را نيافت محول کرده است. چند سال پس از درگذشت مؤلف، چاپ سوم آن با تلفيق مطالب چاپ اول و دوم و اطلاعات و تصحيحات جديد به کوشش ناصر باقرى بيدهندى در 950 صفحه انتشار يافت.
چهره اول کتاب با شرح حال مؤسس حوزه قم، آيت‌الله شيخ عبدالکريم حائرى يزدى[۲] آغاز شده است. در این فصل، درباره اقدامات خيريه ايشان در قم، اصول تعليم و تعلم محصلين قديم در دوران معاصر، تعطيلات مدارس علمیه، ممرّ معاش طلاب، مباشرين شهريه طلاب، معرفى اساتيد فقه و اصول معروف قم و توصيف جلسات درس ايشان، معرفى اساتيد و مجالس تدريس تفسير و معقول در حوزه قم مطالبى نوشته شده است.
از جمله عالمانى که در چهره دوم به بيان شرح حال آن‌ها پرداخته شده، مى‌توان از آقا میر سيد على مدرس بزرگ[۳]، آقا سيد يحيى[۴]، شيخ فضل‌الله نورى[۵]، میر سيد محمد اصفهانى فشارکى[۶] و... نام برد.
در چهره سوم، به بيان شرح حال دانشمندانى که پيش از ورود مؤسس حوزه علمیه قم، از ساير شهرها به شهر قم وارد شده و يا زادگاه ايشان همین شهر بوده، پرداخته شده و از شخصيت‌هایى چون حاج میرزا جواد ملکى تبريزى[۷]، شيخ ابوالقاسم قمى[۸]، میرزا محمد فيض قمى[۹]، آقا محمد کبير[۱۰]، سيد فخرالدين قمى[۱۱] و سيد على شبّر[۱۲] سخن به میان آمده است.
چهره چهارم به يادکرد عالمان و اساتيدى چون سيد صدرالدين محمدعلى الموسوى[۱۳]، سيد محمدتقى خوانسارى[۱۴]، سيد محمد حجت تبريزى[۱۵]، سيد احمد خوانسارى[۱۶]، شيخ محمدعلى عراقى (اراکى)[۱۷]، سيد شهاب‌الدين مرعشى نجفى[۱۸]، سيد ابوالحسن قزوینى[۱۹]، میرزا محمدعلى شاه آبادى[۲۰]، سيد روح‌الله خمینى[۲۱]، سيد محمدرضا گلپايگانى[۲۲]، سيد احمد زنجانى[۲۳] و... اختصاص يافته است.
چهره پنجم به يادکرد برخى از دانشجویان (طلاب) و نيز برخى ديگر از اساتيد و دانشمندان حوزه علمیه قم اختصاص يافته و از کسانى چون سيد على‌رضا مدرسى[۲۴]، آقا على گلپايگانى صفا[۲۵]، شيخ محمد صدوقى[۲۶]، شيخ غلام‌رضا يزدى[۲۷]، آقا سيد حسين بدلاء[۲۸]، آقا سيد رضا بهاءالدينى[۲۹] و... ياد شده است.
چهره پنجم داراى چهار تذييل است که در تذييل نخست[۳۰]، مؤلف به بيان شرح حال خود مى‌پردازد و طى آن، خلاصه‌اى از کتاب «شيعه در هند» را که خود نگاشته، ارائه مى‌کند. همچنين در این تذييل، مقدمه‌هایى که مؤلف بر سه کتاب خویش؛ يعنى: «درس انشاء يا علم بيان»، «ترجمه فارسی کتاب بلوهر» و «بازرگانى محمد»، نگاشته، درج گرديده است.
در تذييل شماره دو[۳۱]، به بيان شرح حال مرحوم آيت‌الله بروجردى پرداخته شده و از توجه ویژه ايشان به نشر تعاليم اسلامى در مغرب زمین سخن به میان آمده است.
در تذييل شماره سه[۳۲]، مؤلف به جريان سفر خود از قم به تهران در 23 دى ماه1314ش اشاره کرده و از عالمانى چون سيد احمد خوانسارى[۳۳]، میرزا خليل کمره‌اى[۳۴]، شيخ اسماعيل چاپلقى[۳۵]، سيد حسين رسولى محلاتى[۳۶]، سيد محمود طالقانى[۳۷] و...ياد مى‌کند.
نویسنده در تذييل شماره چهار، ابتدا درباره يزد و اطراف آن سخن گفته[۳۸] و سپس به معرفى کتاب «تذکره میکده[۳۹]»، نوشته میرزا محمدعلى وامق که حاوى شرح حال و آثار بيش از پنجاه شاعر معاصر که در يزد می‌زيسته‌اند، مى‌باشد، پرداخته و يادداشت‌هایى را که خود ضمن مطالعه این کتاب نوشته درج کرده است. این تذکره در آن زمان هنوز به چاپ نرسيده بود، بنابراین نقل مندرجات آن به محققان تاريخ و ادب شهر يزد کمک موثرى بوده است. مؤلف قريب به شصت زندگى‌نامه را از تذکره میکده و احوال پنجاه و پنج سراينده قديم يزد را از بخش دانشمندان جامع مفيدى، که پس از سال‌ها به همت ايرج افشار تصحيح و منتشر شد و در زمان نگارش آيينه دانشوران کمتر شناخته بود، نقل کرده است.
در آخرين بخش کتاب، با عنوان «ياد بعضى از دانشمندان يزد» شرح احوال عده‌اى ديگر از يزديان دانشمند درج گرديده است[۴۰]. در همین بخش، اطلاعات پراکنده مفيدى درباه تاريخ قرن اخير يزد گردآمده است که از آن جمله، اطلاعاتى در باب فرمانداران يزد، انعقاد اولین انجمن نظارت در این شهر، احوال فرخى يزدى و... مى‌باشد.
از جمله ویژگى‌هاى این کتاب، می‌توان به این نکته اشاره کرد که این اثر، نخستين دائرةالمعارف گونه‌اى است که پس از تاسيس حوزه علمیه قم نگاشته شده و بدين لحاظ مرجع آثار بعدى در این زمینه است.
همچنين این کتاب حاوى شرح حال علماى يزد و معاصران نویسنده است و گاه اطلاعات مفيد مربوط به کتاب‌شناسى در اختيار خواننده قرار مى‌دهد و نيز خلاصه برخى از کتاب‌هاى مخطوطه که توسط مؤلف مورد مطالعه قرار گرفته در آن درج شده است.
وضعيت کتاب
کتاب با مقدمه و تعليقات و اضافات آقاى ناصر باقرى بيدهندى به همراه فهرست‌هاى ذيل منتشر شده است: فهرست کسان، جاى‌ها، کتاب‌ها، نشريات، منابع و مآخذ، پاورقى‌ها و اضافات، تصاویر کتاب و فهرست مطالب.
کتاب همچنين داراى تصاویر متعددى از شخصيت‌هایى است که در این اثر از آن‌ها نام برده شده است. این تصاویر توسط آقاى بيدهندى به کتاب افزوده شده است.
پانويس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص14
- ↑ ر.ک: همان، ص19
- ↑ ر.ک: همان، ص99
- ↑ ر.ک: همان، ص105
- ↑ ر.ک: همان، ص134
- ↑ ر.ک: همان، ص136
- ↑ ر.ک: همان، ص141
- ↑ ر.ک: همان، ص144
- ↑ ر.ک: همان، ص146
- ↑ ر.ک: همان، ص148
- ↑ ر.ک: همان، ص150
- ↑ ر.ک: همان، ص154
- ↑ ر.ک: همان، ص165
- ↑ ر.ک: همان، ص 168
- ↑ ر.ک: همان، ص169
- ↑ ر.ک: همان، ص169
- ↑ ر.ک: همان، ص172
- ↑ ر.ک: همان، ص177
- ↑ ر.ک: همان، ص182
- ↑ ر.ک: همان، ص184
- ↑ ر.ک: همان، ص185
- ↑ ر.ک: همان، ص197
- ↑ ر.ک: همان، ص199
- ↑ ر.ک: همان، ص 252
- ↑ ر.ک: همان، ص 255
- ↑ ر.ک: همان، ص265
- ↑ ر.ک: همان، ص266
- ↑ ر.ک: همان، ص270
- ↑ ر.ک: همان، ص314
- ↑ ر.ک: همان، ص429
- ↑ ر.ک: همان، ص473
- ↑ ر.ک: همان، ص473
- ↑ ر.ک: همان، ص489
- ↑ ر.ک: همان، ص491
- ↑ ر.ک: همان، ص494
- ↑ ر.ک: همان، ص504
- ↑ ر.ک: همان، ص513
- ↑ ر.ک: همان، ص525
- ↑ ر.ک: همان، ص526
- ↑ ر.ک: همان، ص651
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- سايت راسخون،1388/9/8.
- آل داود، سيد على، فرهنگ آثار ایرانى- اسلامى، ج1، ص110.
وابسته‌ها
الدرجات الرفيعة في طبقات الشيعة
یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبایی
پیشگامان تشیع در ایران، همراه با رویکردی تفصیلی به رجال اشعریان
حياة الشيخ محمد بن يعقوب الكليني
مصفی المقال في مصنفي علم الرجال
أكذوبتان ... حول الشريف الرضي التقي الزاهد
تراجم الرجال: مجموعه تراجم لأعلام اکثرهم مغمورون تنشر موادها التاریخیة لاول مرة
همرهی خضر: بیست‌و‌پنج سال همراه علامه امینی، گوشه‌هایی از زندگی علامه امینی
طبقات أعلام الشيعة و هو نقباء البشر في القرن الرابع عشر (دار المرتضی)
الفوائد الرضوية في أحوال علماء المذهب الجعفرية
فهرست آل بابويه و علماء البحرين
مهر تابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه عالم ربانی علامه سید محمدحسین طباطبائی تبریزی (طبع جدید)
مهر تابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه، عالم ربانی علامه سید محمدحسین طباطبائی تبریزی (طبع قدیم)
میر محمدمؤمن استرآبادی مروج تشیع در جنوب هند
مطلع انوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند
رياض العلماء و حياض الفضلاء (مطبعة الخيام)
زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی علامه میرزا ابوالحسن شعرانی
الشمس الساطعة؛ رسالة في ذكری العالم الرباني العلامة السيد محمدحسين الطباطبائي التبريزي