عطار، محمد بن ابراهیم
فریدالدین محمد عطار نیشابوری (513 یا 537-627ق)، یکی از بزرگترین شعرا و عارفان نامآور ایران در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری قمری است. وی با آثاری همچون «منطقالطیر»، «تذکرةالاولیاء» و «الهینامه»، تأثیر شگرفی بر ادبیات عرفانی فارسی گذاشت و سرمشق عرفای بزرگی مانند مولوی قرار گرفت.
| فریدالدین محمد عطار نیشابوری | |
|---|---|
 مرقد عطار در نزدیکی نیشابور | |
| نام کامل | فریدالدین ابوحامد محمد بن ابوبکر ابراهیم بن اسحاق عطار نیشابوری |
| نامهای دیگر | شیخ عطار، عطار، فریدالدین محمد، عطار نیشابوری، عطار نیشابوری |
| لقب | فریدالدین |
| تخلص | عطار، فرید |
| نام پدر | ابوبکر ابراهیم عطار نیشابوری |
| ولادت | 513ق یا 537ق |
| محل تولد | روستای کدکن یا شادیاخ نیشابور، ایران |
| محل زندگی | نیشابور |
| رحلت | 627ق |
| شهادت | در حمله مغول به نیشابور |
| مدفن | نیشابور |
| دین | اسلام |
| پیشه | شاعر، عارف، داروفروش (عطار)، پزشک |
| اطلاعات علمی | |
| علایق پژوهشی | عرفان، تصوف، شعر |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
ولادت
فریدالدین ابوحامد محمد بن ابوبکر ابراهیم بن اسحاق عطار نیشابوری در سال 513 یا 537 قمری در روستای کدکن یا شادیاخ از توابع نیشابور به دنیا آمد. پدرش ابوبکر ابراهیم، به شغل عطاری (داروفروشی) اشتغال داشت و در این کار بسیار ماهر بود. دوران کودکی عطار با فاجعه طغیان غزها همراه شد که منجر به قتلعام، ویرانی و رنجهای بسیار در نیشابور گردید. این حوادث تلخ، تأثیر عمیقی بر روحیه حساس او گذاشت و بعدها در اشعارش نمود یافت.
تحصیلات
عطار از همان کودکی به مدارس علمیه نیشابور راه یافت و به تحصیل مقدمات علوم زمان خود پرداخت. او در علوم دینی از جمله تفسیر قرآن، حدیث و فقه تحصیل کرد و به تدریج به درسهای عمیقتری در زمینه حکمت، کلام، نجوم و فنون ادبی روی آورد. علاوه بر این، وی نزد پدرش حرفه عطاری و طبابت را فراگرفت و در این زمینهها نیز مهارت یافت. گفته شده که وی از محضر مشایخ بزرگی همچون مجدالدین بغدادی و نجمالدین کبری بهره برده است.
فعالیتها
عطار در ابتدا به شغل پدرش، عطاری و طبابت، مشغول بود. اما بر اساس داستان مشهوری، دیدار با درویشی که در برابر چشمانش جان سپرد، موجب دگرگونی روحی او شد و وی را به سوی عرفان و تصوف سوق داد. پس از این واقعه، او دکان عطاری را رها کرد و به خدمت عارف معروف زمان، رکنالدین اکاف، رفت و به ریاضت و مجاهدت با نفس پرداخت. عطار سپس سفرهای گستردهای به مناطق مختلف از جمله مکه، هند، عراق، شام و مصر انجام داد و در این سفرها با بسیاری از مشایخ و عرفای زمان خود دیدار کرد. پس از بازگشت به نیشابور، به گوشهگیری پرداخت و تمام وقت خود را به سرودن اشعار و تألیف آثار منظوم و منثور عرفانی اختصاص داد. اشعار او که سرشار از مفاهیم بلند عرفانی است، به زبانی ساده و گیرا سروده شده و تأثیر عمیقی بر شاعران پس از او، به ویژه مولوی، گذاشته است.
وفات
فریدالدین عطار نیشابوری در سال 627 قمری (در قولی 632 یا 616ق)و در جریان حمله مغولان به نیشابور، به شهادت رسید. نقل شده است که سربازی مغول ضربهای شمشیر بر دوش او وارد کرد و وی در پی همین جراحت جان سپرد. شیخ بهاءالدین در کتاب معروف خود کشکول، این واقعه را چنین تعریف مىکند که وقتى لشکر تاتار به نیشابور رسید، اهالى نیشابور را قتل عام کردند و ضربت شمشیرى توسط یکى از مغولان بر دوش شیخ خورد که شیخ با همان ضربت از دنیا رفت و نقل کردهاند که چون خون از زخمش جارى شد، شیخ دانست که مرگش نزدیک است.[۱]
آرامگاه او در نزدیکی شهر نیشابور واقع شده و در طول تاریخ، به ویژه در دوره تیموریان به دستور امیر علیشیر نوایی، وزیر سلطان حسین بایقرا، مرمت و تعمیر شد.
بزرگداشت
روز 25 فروردین در تقویم ایران به عنوان روز ملی عطار نامگذاری شده است. هر ساله در این روز در نیشابور و آرامگاه وی مراسم بزرگداشتی همراه با برنامههای عطارشناسی شامل گلباران آرامگاه، ارائه پژوهشها، نمایشگاه کتاب و خوشنویسی و شب شعر برگزار میشود.
آثار
آثار عطار نیشابوری به دو دسته منظوم و منثور تقسیم میشود:
آثار منظوم
- دیوان اشعار (شامل غزلیات، قصاید و رباعیات)
- منطقالطیر (مقامات الطیور)
- الهینامه (خسرونامه)
- اسرارنامه
- مصیبتنامه
- مختارنامه (مجموعه رباعیات)
آثار منثور
تذکرةالاولیا (شرح حال و سرگذشت نود و هفت تن از اولیا و مشایخ تصوف)
پانويس
- ↑ پایگاه مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی
منابع مقاله
وابستهها
تذكرة الأولياء (رینولد الن نیکلسون)
تذكرة الأولياء (عطار نیشابوری)
دیوان غزلیات شیخ فریدالدین نیشابوری
مختارنامه (مجموعه رباعیات عطار)
منطقالطیر (مقدمه سلماسی زاده)
راز پرواز: شرح منطقالطیر عطار
پند نامه (مجموعهای از آثار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری)
خسرو نامه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری
اندیشههای عطار در لسان الغيب، وصلتنامه و مفتاح الإرادة
الهی نامه شيخ فريدالدين عطار نيشابوری؛ با مراجعه به بيست و يک نسخه خطی از کتابخانههای ايران و اروپا
الهی نامه، پند نامه و اسرارنامه
مختار نامه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری
منظومه (مصيبت نامه) أو کتاب (الألم)
پير نيشابور، گزيدهای از مثنویهای عطار
منطق الطیر (بر اساس نسخه پاریس)
تذکرة الأولیاء: بر اساس نسخه رینولد آلن نیکلسون
تذکرة الاولياء عطار نيشابوري از روي نسخه نيکلسون
بی سر نامه (مجموعه آثار عطار نیشابورى)
نزهة الأحباب (مجموعه آثار عطار نیشابورى)
بلبل نامه (مجموعه آثار عطار نیشابورى)
فرهنگ نوادر و لغات و ترکیبات آثار عطار نیشابوری
سعدالدّین حموی (زندگی، سلوک و اندیشه)
تأویلات باطنی در شهود معنوی رنگ و نور
مکاتبات عرفانی بین سید احمد حائری و شیخ محمدحسین غروی در شرح دو بیت عطار