الفوائد الرضوية في أحوال علماء المذهب الجعفرية
الفوائد الرضوية في أحوال علماء المذهب الجعفرية، اثر شیخ عباس قمی (متوفی 1359ق)، در موضوع سرگذشت عالمان شیعه امامیه است. کتاب در دو جلد به زبان فارسی-عربی با تحقیق و مقدمه ناصر باقری بیدهندی منتشر شده است.
| الفوائد الرضوية في أحوال علماء المذهب الجعفرية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قمی، شیخ عباس (نويسنده) باقری بیدهندی، ناصر (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | سرگذشت عالمان شیعه |
| ناشر | بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم) |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1385ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-548-203-7 |
| موضوع | دانشمندان اسلامى - سرگذشت‌نامه، شيعه - سرگذشت‌نامه، مجتهدان و علما - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی، فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /ق8ف9 1385 55/2 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و شرح‌حال 1201 تن از علمای شیعه به ترتیب حروف الفباست.
گزارش محتوا
کتاب الفوائد الرضوية في أحوال علماء المذهب الجعفرية، یکی از میراث‌های ماندگار محدث قمی(ره) است که به زبان فارسی در شرح‌حال علما و بزرگان شیعه نوشته شده و برای تشنگان و پویندگان حق و حقیقت سرچشمه‌ای زلال و گواراست. این کتاب و دیگر آثاری که محدث قمی درباره زندگانی علما، شعرا، حکما و صحابه به نام‌های الكنی و الألقاب، هدية الأحباب في المعروفين بالكنی و الألقاب و تحفة الأحباب في تراجم الأصحاب به قلم شیوای خود نوشته است، به دلیل تتبع و استقصای کامل، اتقان و اعتبار مطالب، و حسن ترتیب و تبویب و کثرت اشتمال آنها بر مطالب مفید و تذکرات لازم و سودمند، از زمان تألیف تاکنون چون دری فروزان در آسمان مطبوعات می‌درخشد. به‌واسطه شهرتی که مؤلف و مؤلفات او در میان ارباب فضل و دانش دارد، از تعریف و توصیف بی‌نیاز است[۱].
محقق در ابتدای کتاب، شرح‌حال و آثار شیخ عباس قمی را به تفصیل موردمطالعه قرار داده است. دانشمندان و بزرگان علم و عمل به فراخور شناختی که از این عالم برجسته داشته‌اند، به توصیف وی پرداخته‌اند. کلام شیخ آقابزرگ تهرانی، سید محسن امین، آیت‌الله مرعشی نجفی، علامه امینی و برخی دیگر از بزرگان نیز زینت‌بخش کتاب است[۲].
نویسنده در مقدمه کتاب پس از تواضع و فروتنی که مختص علمای متخلق است، مطالعه احوالات علمای بزرگ را سبب گرایش انسان به اعمال صالح ایشان و صعود به مدارج کمال می‌داند: «و بعد چنین گوید این فقیر بی‌بضاعت و متمسک به ذیل اهل علم و روایت، عباس بن محمدرضا القمی –ختم الله لهما بالحسنی و السعادة: همانا در مطالعه تواریخ علمای اعلام و مراجعه به تراجم فضلای عالی‌مقام، لذت و ابتهاجی روی دهد از برای نفس که تشویق کند انسان را به متابعت آثار ایشان و اقتدای به صالح افعال ایشان، و باعث شود که به اندک زمانی از حضیض جهل به اوج علم و مرتبه نقصان به مدارج کمال صعود نماید»[۳].
سپس سبب نگارش کتاب را این‌گونه توضیح می‌دهد: «این احقر قلیل البضاعة را از عنفوان جوانی و ریعان زندگانی در خاطر فاتر بود که کتابی در رجال –و هم کتابی خالی از حشو و زواید- در احوال علمای اعلام و فقهای فخام بنویسم، تا در چند سال قبل که به اعانت الهی کتاب تحفة الأحباب في نوادر آثار الأصحاب [را] –که در ترجمه جمله‌ای از مشاهیر از صحابه رسول خدا(ص) و معروفین از اصحاب ائمه هدی(ع) و علمای زمان غیبت صغری بود –نگاشتم و همّ آن را از خاطر خود برداشتم. لکن شواغل روزگار و عوایق دهر غدار و تراکم آلام و محن و تهاجم هموم و فتن مرا مانع بود از آن که این خدمت را به پایان رسانم و احوال علمای اعلام را نگارش دهم و مع‌هذا از وصول به مأمول مأیوس نمی‌شدم و به نیل مسئول، خود را تمنی و تسلی می‌دادم تا در سنه 1332 –که به جهت شدت ابتلا و گرفتاری و کثرت هموم و غموم که بر این داعی روی داد و شرح آن طولانی است- به خاطرم رسید که پناه برم به امام اتقیا و زبده اصفیا و پناه غربا و شهید زهر جفا، حضرت ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا(ع)... پس اسباب سفر مهیا کردم و از دار الایمان قم به صوب ارض اقدس توجه نموده و چون به تقبیل آن سده سنیه و عتبه عالیه فایز گشتم چندان مراحم و الطاف و نعمت نامتنهاهی در خود مشاهده کردم که هوس مجاورت آن آستانه مقدسه را نمودم... و بالجمله: چون به برکت مجاورت ارض اقدس، فراغتی در خود دیدم، اسباب اشتغال خود را مهیا ساختم و به نگارش این کتاب مستطاب –که در تراجم علمای امامیه است- پرداختم»[۴].
وی منابع خود در نگارش کتاب را معرفی می‌کند: در اکثر مطالب آن استعانت جستم به کتاب «أمل الآمل» و «خاتمه مستدرک» شیخ خود، ثقة‌الاسلام جناب حاجی میرزا حسین محدث نوری و «تکمله» جناب العالم الماهر آقا سید حسن کاظمی و «سلافة العصر من محاسن أعیان العصر»، تصنیف سید نجیب و جوهر عجیب، صدرالدین سید علیخان شیرازی مدنی و «روضات الجنات» عالم فاضل ماهر جناب آقا سید محمدباقر اصفهانی[۵].
شیخ عباس در ضمن شرح‌حال علما، فراوان حکایت‌های شنیدنی نقل کرده است: «گویند: شخصی خدمت ایشان [ابراهیم بن محمد کرباسی اصفهانی] برای مهمی شهادت داد. آن‌جناب پرسید که پیشه تو چیست؟ عرض کرد: من غسالم. پس شرایط غسل دادن را یک‌یک از او سئوال فرمود. آن مرد بیان کرد. پس آن مرد گفت که، ما بعد از آن که مرده را دفن می‌کنیم یک‌چیزی در زیر گوش او می‌گوییم. فرمود که، آن چیست؟ گفت: می‌گوییم خوشا به سعادت تو که وفات کردی و برای ادای شهادت خدمت حاجی کلباسی نرفتی!»[۶]. شرح‌حال ملا صالح مازندرانی شارح اصول کافی نیز که بسیار به قضیه جویبر فقیر از اصحاب صفه از اصحاب رسول خدا(ص) شباهت دارد و در منابع متعددی ذکر شده بسیار آموزنده است![۷].
محقق اثر در ضمن توضیحات، گاه مطالب نویسنده را اصلاح کرده است؛ به‌عنوان‌مثال نویسنده تاریخ وفات محمدباقر موسوی شیرازی را 1240ق ذکر کرده است که محقق اثر جمله «غائب الدر» که 1242ق می‌باشد و بر سنگ قبر او نیز حک شده را تاریخ فوت او دانسته است[۸].
ویژگی‌های تحقیقی کتاب:
- سعی در ارائه صحیح‌ترین و کامل‌ترین متن بر مبنای منابع اصلی کتاب؛
- تغییر رسم‌الخط قدیمی کتاب و تطبیق با رسم‌الخط جدید؛
- نقطه‌گذاری و اعراب‌گذاری در موارد لازم، اضافه کردن کلمه یا کلماتی با علامت [ ] تا خواندن متن بر خواننده آسان‌تر شود؛
- یادداشت‌های سید مهدی لاجوردی با نام ایشان بر کتاب افزوده شده است. حواشی مؤلف با لفظ «منه» و حواشی فرزند ایشان تحت عنوان «علی بن المؤلف» ارائه شده است. باقی پانوشت‌ها به قلم محقق اثر است[۹].
وضعیت کتاب
نمایه آیات، روایات، معصومان، اعلام و اشعار در انتهای اثر ذکر شده است.
محقق کتاب منابع شرح‌حال‌ها را در پاورقی، ذیل نام آنان ذکر کرده تا چنانچه پژوهنده‌ای بخواهد آگاهی بیشتری درباره شخص موردنظر خود به‌دست آورد از آنها بهره‌مند گردد.
پانویس
منابع مقاله
یادداشت محقق و مقدمه و متن کتاب.
وابسته‌ها
الدرجات الرفيعة في طبقات الشيعة
یادنامه مفسر کبیر استاد علامه طباطبایی
پیشگامان تشیع در ایران، همراه با رویکردی تفصیلی به رجال اشعریان
حياة الشيخ محمد بن يعقوب الكليني
مصفی المقال في مصنفي علم الرجال
أكذوبتان ... حول الشريف الرضي التقي الزاهد
تراجم الرجال: مجموعه تراجم لأعلام اکثرهم مغمورون تنشر موادها التاریخیة لاول مرة
همرهی خضر: بیست‌و‌پنج سال همراه علامه امینی، گوشه‌هایی از زندگی علامه امینی
طبقات أعلام الشيعة و هو نقباء البشر في القرن الرابع عشر (دار المرتضی)
زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی علامه میرزا ابوالحسن شعرانی
فهرست آل بابويه و علماء البحرين
مهر تابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه عالم ربانی علامه سید محمدحسین طباطبائی تبریزی (طبع جدید)
مهر تابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه، عالم ربانی علامه سید محمدحسین طباطبائی تبریزی (طبع قدیم)
میر محمدمؤمن استرآبادی مروج تشیع در جنوب هند
مطلع انوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند
رياض العلماء و حياض الفضلاء (مطبعة الخيام)
الشمس الساطعة؛ رسالة في ذكری العالم الرباني العلامة السيد محمدحسين الطباطبائي التبريزي