طالقانی، سید محمود

طالقانی، محمود

نام	طالقانی، محمود
نام های دیگر	آیت الله طالقانی محمود بن ابو الحسن طالقانی
نام پدر
متولد	1289 هـ.ش یا 1911 م
محل تولد
رحلت	1358 هـ.ش یا 1399 هـ.ق یا 1979 م
اساتید
برخی آثار	‏ارمغان رسالت برای انسان‏ها / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏از تاریخ بیاموزیم / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏اشراق من القرآن الکریم / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏به‌ سوی خدا می‌رویم / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کد مولف	2947

ولادت

«سید محمود طالقانی»، فرزند سید ابوالحسن طالقانى در روز شنبه، چهارم ربیع‌الاول 1329ق، دیده به جهان گشود. سید محمود، دوران کودکى را تا ده سالگى در روستاى «گلیرد» طالقان سپرى نمود و همان جا خواندن، نوشتن و مقدمات علوم اسلامى را فراگرفت و در مکتب پدر - که عالمى سیاستمدار بود - مبارزه با استبداد در ذهن او نقش بست.

او سپس همراه خانواده به تهران رفت که همزمان بود با دوران دیکتاتورى رضاخان و مبارزه روحانیون علیه وى و این نقشى بسزا در شکل‌گیرى فکر سیاسى‌اش داشت و از همان هنگام او را وارد میدان مبارزه با ستم کرد.

فرزند حوزه

دانش‌پژوه جوان در نوزده سالگى براى فراگیرى بیشتر و دقیق‌تر علوم اسلامى به قم رفت و از درس استادانى بزرگ چون آیت‌اللّه حجت و آیت‌اللّه خوانسارى بهره فراوان برد. مدتى نیز براى بهره‌گیرى از درس علماى برجسته نجف، راهى آن مرکز بزرگ علمى شد؛ اما دوباره به قم و مدرسه فیضیه برگشت.

پرداختن به دانش هیچ‌گاه او را از توجه به مسائل سیاسى - اجتماعى دور نکرد.آرى فضاى پر از معنویت فیضیه به او درس‌ها آموخت و از وى، اندیشمندى مبارز و خستگى‌ناپذیر ساخت.

سیر به‌سوى خلق

آیت‌اللّه طالقانى پس از سال‌ها تحصیل در قم، از آیت‌اللّه حائرى یزدى، بنیان‌گذار حوزه علمیه قم، اجازه اجتهاد گرفت و با عزمى راسخ و گامى استوار، راهى تهران شد و در مدرسه عالى شهید مطهرى (سپهسالار سابق) به آموزش علوم اسلامى پرداخت. او که از مدت‌ها پیش درد جامعه و مردم را حس کرده بود و تنها راه نجات را در بازگشت به اسلام و قرآن مى‌دانست، با برقرارى جلسات تفسیر قرآن در راه گام نهاد.

مجاهدى نستوه

روزى در چهار راه «گلوبندک» تهران، بین زنى مسلمان و مأمورى مزدور درگیرى به وجود آمد که مأمور فرومایه سعى داشت چادر را از سر زن مسلمان برگیرد، ولى او مقاومت مى‌کرد. آیت‌اللّه طالقانى که از آنجا در حال عبور بود با صحنه کشمکش آنان روبه‌رو گشت؛ ازاین‌رو با مأمور گلاویز شد و آن زن را از چنگش رها ساخت. به دنبال این درگیرى، بیگانه‌پرستان، آقاى طالقانى را به جرم اهانت به مقامات بلندپایه کشورى بازداشت و به شش ماه زندان محکوم کردند.

با سقوط رضاخان و بر سر کار آمدن شاه جوان و بى‌تجربه، فضاى فعالیت‌هاى فرهنگى و سیاسى تا اندازه‌اى باز شد، در این هنگام آیت‌اللّه طالقانى براى آشنایى هرچه بیشتر نوجوانان و جوانان با معارف اسلامى، به تشکیل «کانون اسلام» دست زد و براى فراگیر کردن فعالیت زیربنایى‌اش به انتشار مجله «دانش‌آموز» از طرف کانون، همت گماشت.

به دنبال پایه‌گذارى نهضت ملى نفت به رهبرى آیت‌اللّه کاشانى و حرکت یکپارچه مردم در پشت سر او، براى ستاندن حق خویش از انگلیس غارتگر، آیت‌اللّه طالقانى همگام با قهرمان مبارزه، علیه استعمار به قیام پیوست و یکى از یاران نزدیک آقاى کاشانى در این راه شد و با زبان گویا و برنده خود به افشاگرى و روشنگرى پرداخت.

پس از کودتاى ننگین 28 مرداد 1332، آنگاه که رژیم کودتایى جاى پایش را محکم کرد و به انتقام‌جویى از فدائیان اسلام پرداخت، در چنین زمان حساسى، آیت‌اللّه طالقانى آنها را در خانه‌اش پناه داد؛ ولى با مشکوک شدن مأموران به منزل وى، شهید نواب و یارانش، آنجا را ترک کردند.از این رو وقتى ساواک به آن خانه هجوم برد، کسى از فدائیان را در آن نیافت. با این حال آقاى طالقانى را دستگیر و بازداشت کرد.اما چون مدرکى علیه وى بدست نیاورد، پس از مدتى آزادش نمود.

او در سالهاى 1324 و 1325 ش.نیز وقتى که شهید نواب، مورد تعقیب قرار گرفت، وى را در روستاهاى اطراف طالقان پناه داد.

در محیط خفقان ستم شاهى، مسجد هدایت، سنگر مبارزه آیة اللّه طالقانى علیه رژیم پلیسى پهلوى بود و حدود سى سال سخنان آتشین مجاهد نستوه، به اجتماع این مسجد شور و گرمى مى‌بخشید و تشنگان حقیقت را سیراب مى‌کرد.

پس از روى کار آمدن دوباره محمد رضا پهلوى با کودتاى 28 مرداد و به کمک سازمان جاسوسى آمریکا، عده‌اى از مبارزان از جمله آیة اللّه طالقانى با انگیزه مذهبى و ملى، براى ادامه دادن مبارزه، با نهضت مقاومت ملى را بنیان نهادند.

نهضت، فعالیتهاى پى‌گیرى داشت تا این که در سال 1336 ش.ساواک با یورشى سنگین، عده‌اى زیادى از اعضایش را دستگیر و زندانى کرد و به این ترتیب آقاى طالقانى نیز دستگیر و روانه زندان گردید و بیش از یک سال در زندان بسر برد.او پس از آزادى به منظور ایجاد یک کانون مبارزه با هدف مذهبى و براى مخالفت آشکار با شاه و نزدیک کردن دو قشر دانشگاهى و حوزوى به یکدیگر، با همکارى عده‌اى «نهضت آزادى» را تأسیس کرد.

در تابستان 1339 ش.رژیم کودتایى براى قانونى جلوه دادن حکومت و سلطۀ خویش در صدد برگزارى انتخابات دورۀ بیستم مجلس شوراى ملى به صورت فرمایشى بود که مجاهد نستوه در سنگر مسجد هدایت براى رو کردن دست بازیگران صحنه سیاسى کشور به سخنرانى پرداخت.

رژیم براى جلوگیرى از رسوایى بیشتر درب مسجد هدایت را بست؛ از این رو محل سخنرانیها از مسجد به منزلى منتقل شد و ده روز آخر ماه صفر، آیة اللّه طالقانى و شهید مطهرى به بررسى مسائل سیاسى-اجتماعى و افشاگرى علیه حکومت پرداختند.

سى‌ام تیر ماه 1331 یادآور حماسۀ کم نظیر ملت ایران علیه دولت چهار روزۀ قوام بود که او را مجبور به استعفا کرد.به همین دلیل، پس از کودتاى 28 مرداد، رژیم براى محو آن روز از یادها تلاش بسیار کرد.

نه سال از آن حرکت حماسى آیة اللّه کاشانى و ملت گذشته بود و آقاى طالقانى در نظر داشت، آن شجاعت و فداکارى را در یادها زنده گرداند و سالگردى براى شهداى سى‌ام تیر بر پا کند. حکومت پهلوى، نخست با خارجى خواندن برگزار کنندگان آن، قصد جلوگیرى از اجتماع مردم را داشت و چون از این ترفند سودى نبرد، در شب برگزارى مراسم در حرم حضرت عبد العظیم علیه السّلام، نیروهاى امنیتى به شرکت کنندگان حمله برده، عده‌اى را دستگیر کردند و آیة اللّه طالقانى در اعتراض به این حمله، همراه دستگیر شدگان به شهربانى رفت و در آنجا نیز بر خلاف نظر رئیس شهربانى، با دیگران وارد زندان شد که پس از دو روز، پلیس با حیله‌اى او را از زندان خارج کرد.

همگام با امام

در سال 1341 ش.به دنبال حرکت امام خمینى(ره) علیه انقلاب سفید شاه، آیة اللّه طالقانى(ره)نیز براى برداشتن نقاب از چهرۀ نوکران استعمار به افشاگرى دست زد. رژیم سرسپرده که مصمم به اجراى برنامۀ دیکته شده از سوى آمریکا بود، آقاى طالقانى را دستگیر و روانه زندان کرد.

چند ماهى از دستگیرى مجاهد نستوه گذشت، اما رژیم پهلوى در پى دستاویزى بود تا او را مدت طولانى‌ترى در زندان نگه دارد.از این رو پیش از فرارسیدن ماه محرم 1342 ش.وى را آزاد کرد تا با توطئه‌اى جدید، دوباره او را راهى زندان کند؛ نقشه این بود که مقدارى مواد منفجره را در خانه‌اش پنهان نماید، آنگاه او را به جرم تهیه و نگه‌دارى مواد منفجره، به عنوان یک شورشى تروریست دستگیر نموده، به پاى میز محاکمه بکشاند.

اگر چه آیة اللّه طالقانى پى برده بود که این عمل رژیم باید در راستاى توطئه‌اى باشد، اما با این حال تصمیم گرفت در ماه محرم، یزیدیان زمان را رسوا کند. او در مسجد هدایت به بیان واقعیتهاى جارى کشور و آنچه در زندان مى‌گذشت، پرداخت و شاه را با انقلاب سفیدش مورد شدیدترین حملات قرار داد و با استفاده از سخنان سرور شهیدان کربلا، مردم را به قیام علیه حکومت پهلوى فرا خواند. سخنرانى او یازده شب ادامه یافت و چون آگاه شد که ساواک، فردا شب تصمیم به دستگیرى‌اش دارد، به لواسانات رفت.

به دنبال دستگیرى امام در شب 15 خرداد 1342(شب دوازدهم محرم)و قتل عام مردم در روز پانزده خرداد، اعلامیه‌اى با عنوان «دیکتاتور خون مى‌ریزد» در سرتاسر ایران منتشر شد که شاه را بیش از پیش رسوا کرد. ساواک، آیة طالقانى را سبب انتشار اعلامیه دانست و در تعقیب او به لواسانات هجوم برد و مجاهد نستوه براى در امان ماندن مردم از اعمال جنون آمیز ساواک، از اختفا بیرون آمد و خودش را تسلیم کرد و به این ترتیب دوباره در 23 خرداد 1342 دستگیر شد و بعد از چهار ماه بازداشت، در 1342/7/30 در بیدادگاه نظامى محاکمه گردید و پس از بارها محاکمه در 1342/10/16 به ده سال زندان محکوم شد.

او در زندان با وجود شکنجه‌هاى بى‌رحمانه، به برقرارى جلسات تفسیر قرآن، نهج البلاغه و تاریخ اسلام براى زندانیان مسلمان همت گماشت و براى ایجاد وحدت بین مبارزیان مسلمان نخستین نماز جماعت را در زندان بر پا نمود و استقامت وصف ناپذیرش در برابر شکنجه‌هاى خون آشامان ساواک، مایۀ قوت قلب دیگر زندانیان بود. سرانجام رژیم پلیس پهلوى بر اثر فشار افکار عمومى و واکنشهاى بین المللى به ناچار او را در سال 1346 ش آزاد کرد.

وى در سال 1350 نیز دستگیر و به مدت سه سال در شهر زابل تبعید شد و سپس به بافت اعزام و پس از مدتى آزاد شد.

آرزوى دیرینه

آیة اللّه طالقانى از زمرۀ متفکرانى بود که گامهایى براى اتحاد جهان اسلام برداشت.او در کنفرانسهاى متعددى، گاه به عنوان نماینده شخصیتهاى بزرگى چون آیة اللّه کاشانى و بروجردى و گاه به طور مستقل، شرکت نمود.

وى در حمایت از تأسیس «دار التقریب بین المذاهب الاسلامیه» که توسط آیة اللّه بروجردى با همکارى اندیشمندان «الازهر» مصر بود بویژه «شیخ محمد شلتوت» ایجاد شده بود، نوشت:

«راه تقریب، که جمعى از علماى بیدار و مجاهد پیش گرفته‌اند همین است که با نور تفکر، محیط ارتباط اسلامى را روشن سازند و با نوک قلم، باقیمانده ابرهاى تاریک را از افق فکرى مسلمانان زایل گردانند تا وحدت واقعى پایه گیرد، نه اتحاد صورى و قراردادى.» 

خنجرى در قلب جهان اسلام

در 1327/2/25 ش.همزمان با خروج آخرین سرباز انگلیس از خاک فلسطین، «بن گورین» رئیس یکى از سازمانهاى صهیونیستى، خبر شوم تأسیس دولت اشغالگر اسرائیل را اعلام کرد. از آن تاریخ به بعد، تلاشهاى گسترده‌اى در ابعاد مختلف براى حمایت از حقوق مردم فلسطین صورت گرفته است.

آیة اللّه طالقانى نیز از مبارزانى بود که هرگز در برابر این تجاوز، سکوت نکرد و در کنفرانسهاى متعدد از حق ملت فلسطین دفاع کرد. وى در خطبۀ نماز عید فطر سال 1348 ش.به مسأله فلسطین پرداخت و ضمن آگاه کردن مردم از وضعیت مسلمانان فلسطین یادآورى مسؤولیت آنان در این مبارزه، از آنها خواست تا فطریه خود را براى کمک به مبارزان مسلمان هدیه کنند.

با گسترش این حرکت نو، در سال بعد همگام با نمازگزاران مسجد هدایت، نماز گزاران حسینیه ارشاد و تعدادى از مساجد با راهنماییهاى آیة اللّه مطهرى و عده‌اى دیگر، فطریه خود را به مبارزان فلسطینى هدیه کردند.

در آستانه پیروزى

نفسهاى رژیم به شمارش افتاده بود و خزان عمرش فرا مى‌رسید؛ دستگاه حاکم از هیچ جنایتى شرم نداشت، از این رو آیة اللّه طالقانى را در پاییز 1354 براى انتقامى سخت، بار دیگر دستگیر کرد.

آقاى طالقانى دو سال بدون محاکمه، سخت‌ترین شکنجه‌هاى روحى و جسمى را در زندان تحمل نمود و در سال 1356 ش.رژیم براى جلوگیرى از فشارهاى بین المللى، به جهت مشخص نبودن جرم و مدت محکومیت او، وى را با وجود کهولت سن و ضعف جسمانى به ده سال زندان محکوم کرد.

او سه سال را با بدترین شرایط در زندان گذراند.سلولش یک سلول کوچک و نمور بود که حتى پنجرۀ کوچک آن با رنگ سیاه آغشته بودند و در طول شبانه روز، فقط یک ساعت براى انجام نظافت وى را به حیاط کوچک پشت زندان مى‌بردند.

به دنبال عقب نشینى رژیم در مقابل موج اعتراضات مردم مسلمان، در پاییز 1357 ه ش بسیارى از زندانیان سیاسى آزاد گردیدند که از آن جمله آیة اللّه طالقانى بود.

او در هشتم آبان 1357 آزاد شد و در جمع انقلابیون پر شور مسلمان قرار گرفت و در نخستین پیامش مردم را به وحدت و پیروى از رهبرى یگانه امام فراخواند.

محرم سال 1357 ش.(آذر ماه)براى انقلاب لحظه حساس و سرنوشت سازى بود.آیة اللّه طالقانى همگام با امام، براى شدّت بخشیدن به قیام مردم، در اول محرم با بهره گیرى از سخن آغازین امام حسین علیه السّلام در نهضتش، پیامى حماسى براى ملت ایران فرستاد که منجر به راهپیماییها و اعتصابات گسترده‌اى گردید.

او براى وارد کردن ضربات نهایى بر پیکر رو به زوال حکومت پهلوى، تصمیم گرفت همراه امام، پیامى دیگر به مناسبت روز تاسوعا(نهم محرم) صادر کند و از این رو، بدون توجه به اخطارهاى پى در پى مقامات دولتى و حکومت نظامى مبنى بر منصرف شدن از فرستادن پیامهاى انقلابى، در روز چهارم محرم پیامى دیگر براى ملت ایران فرستاد و اعلام کرد که خود نیز در راهپیمایى روز تاسوعا شرکت خواهد نمود.

این اعلامیه همراه پیام امام و تأکید دیگر رهبران روحانى، غوغایى بپا کرد به طورى که در تهران حدود چهار میلیون نفر به خیابانها ریختند و حمایت خود را از رهبرى امام خمینى(ره)و برقرارى حکومت اسلامى اعلان نمودند.

تا آخرین نفس

پس از ورود امام به ایران و به پیروزى رسیدن انقلاب اسلامى، آیة اللّه طالقانى پشت سر ایشان قرار گرفت و بازویى توانا براى آن رهبر الهى گردید و اطاعت از حضرتش را بر همه واجب مى‌دانست، بالاتر از اینها پیر مجاهد، امام را نعمتى عظیم از جانب خداوند براى ملت ایران مى‌شمرد و قدردانى نکردن از آن را سبب دچار شدن به عذاب الهى مى‌دانست و در مقابل بدخواهان و گروههاى تفرقه افکن-که تلاش مى‌کردند تا وانمود سازند که او نظر مثبتى درباره رهبرى امام ندارد-قاطعانه ایستاد و مى‌فرمود:این مخلصى که نسبت به رهبرى ایشان بارها و بارها نظر داده‌ام و رهبرى قاطع ایشان را براى خودم پذیرفته‌ام و همیشه سعى کردم که از مشى این شخصیت بزرگ و افتخار قرن با اسلام، مشى من خارج نباشد.

به دستور امام پیش نویس قانون اساسى جدید فراهم گردید و انتخابات مجلس خبرگان به منظور بررسى نهایى آن برگزار شد و آیة اللّه طالقانى به عنوان نماینده اول مردم تهران در مجلس خبرگان تعیین گردید. او با وجود تمام مشکلات و بیمارى، این مسئولیت سنگین را پذیرفت و در سنگر مجلس به پاسدارى از ارزشهاى انقلاب و خون شهیدان پرداخت.

با برپایى حکومت جمهورى اسلامى، او به واسطه یکى از شخصیتها، برگزارى نماز جمعه در سر تا سر ایران را به امام پیشنهاد کرد که با موافقت وى، این مراسم وحدت بخش در سرتاسر میهن اسلامى برگزار گردید.

به این ترتیب نخستین نماز جمعه تهران به امامت آیة اللّه طالقانى در پنجم مرداد 1358 در دانشگاه تهران بر پا شد و بیش از یک میلیون نفر در آن شرکت کردند. او هفت نماز جمعه را اقامه کرد که آخرین آن در بهشت زهرا، در شانزدهم شهریور سال 1358 بود.

چکیده‌هاى قلم

اگر چه زندگانى آیة اللّه طالقانى سراسر مبارزه بود و بارها زندانى و تبعید گردید، اما با این حال آثار ارزشمندى از خود بجا گذاشت:

1. «پرتوى از قرآن» که شامل تفسیر سوره‌هاى فاتحه، بقره، آل عمران، 22 آیۀ ابتداى سورۀ نساء و تمامى سوره‌هاى جزء سى‌ام قرآن است و در شش جلد منتشر گردید.

2.مقدمه، توضیح و تعلیق بر کتاب «تنبیه الأمة و تنزیه الملة» آیة اللّه نائینى.

3.اسلام و مالکیت.

4.ترجمۀ جلد اول کتاب «امام على بن ابى طالب» نوشتۀ عبد الفتاح عبد المقصود.

5. «به سوى خدا مى‌رویم» که سفرنامه حج است.

6.پرتوى از نهج البلاغه.

7.آینده بشریت از نظر مکتب ما.

8.آزادى و استبداد.

9.آیۀ حجاب.

10.مرجعیت و فتوا.

11.درسى از قرآن.

12.درس وحدت.

وفات

او پس از سالها مبارزه، در ساعت 1/45 بامداد روز دوشنبه 1358/6/19 به سوى حق شتافت و ملتى در غم فراقش غرق ماتم شدند.

انبوه جمعیت پیکرش را براى خاک سپارى به بهشت زهرا بردند و صبح سه شنبه در میان شیون و نالۀ مردم، آن پیکر عزیز در خاک پنهان گشت و دولت یک روز تعطیل و سه روز عزادارى عمومى اعلام کرد.

منابع مقاله

گلشن ابرار، تهیه و تدوین: جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، زیر نظر: پژوهشکده باقرالعلوم(ع) وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، ج2، ص806-812، قم، نشر معروف، 1379.

وابسته‌ها

پرتوی از نهج البلاغه (با نقل منابع و تطبیق با روایات مآخذ دیگر) / نوع اثر: کتاب / نقش: مترجم

پرتوی از قرآن / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

به سوی خدا می رویم / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

امام علی ابن ابیطالب علیه السلام تاریخ تحلیلی نیم قرن اول اسلام / نوع اثر: کتاب / نقش: محقق

ترجمه و شرح نهج البلاغه / نوع اثر: کتاب / نقش: مترجم و شارح

إشراق من القرآن الکريم / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

اسلام و مالکيت / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

توحید از نظر اسلام / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

ارمغان رسالت براي انسان ها / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

از تاريخ بياموزيم / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

پرتوی از نهج البلاغه (با نقل منابع و تطبیق با روایات مآخذ دیگر) / نوع اثر: کتاب / نقش: مترجم