حکیم ترمذی، محمد بن علی: تفاوت میان نسخه‌ها
Wikinoor.ir (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '↵↵↵\{\{کاربردهای\sدیگر\|(.*)\s\(ابهام\sزدایی\)\}\}' به ' {{کاربردهای دیگر|$1 (ابهام زدایی)}}') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۱۱۰: | خط ۱۱۰: | ||
[[ختم الاولیاء]] | [[ختم الاولیاء]] | ||
[[بيان الفرق بين الصدر و القلب و الفؤاد و اللب]] | |||
[[آداب المريدين و بيان الكسب]] | [[آداب المريدين و بيان الكسب]] | ||
نسخهٔ ۷ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۵۹
| نام | حکیم ترمذی، محمد بن علی |
|---|---|
| نامهای دیگر | ترمذی، محمد بن علی
حکیم ترمذی، ابوعبدالله محمد بن علی |
| نام پدر | على‌بن حسن يا على‌بن حسين |
| متولد | بين سال‌هاى 205 و 215ق |
| محل تولد | ترمذ |
| رحلت | بين 295 و 300ق |
| اساتید | پدرش
قتیبه بن سعید صالح بن عبد اللہ ترمذی علی بن حجر سعدی یعقوب دورقی |
| برخی آثار | كيفية السلوك إلی رب العالمين و یلیه بیان الفرق بین الصدر و القلب و الفؤاد و اللب منازل القربة. إثبات العلل الشرعیة
غور الأمور |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03483AUTHORCODE |
ابوعبداللّه محمدبن على بن حسن (حسین) بن بشر تِرمِذى (متوفای بین سالهای 295 و 300ق یا 320)، ملقب به حكيم ترمذی، محدّث، مؤلف و از عرفاى بزرگ قرن سوم است. غير از آنچه وى در شرح حال خود نوشته است، اطلاعات كمى درباره او در كتب صوفيه وجود دارد.
ولادت
وى به احتمال بسيار، بين سال‌هاى 205 و 215ق در خانواده‌اى اهل علم، در ترمذ به دنيا آمد. پدرش على‌بن حسن يا على‌بن حسين، محدّث بود.
تحصیلات
احتمالاً اولين معلمِ او پدرش بود. ترمذى نيز مانند او به سرزمين‌هاى شرق اسلامى سفر كرد و در شهرهایى چون بغداد حديث شنيد. در بيست و هشت سالگى به حج رفت. در زمان اقامتش در مكه حالى روحانى به او دست داد كه خود آن را سرآغاز سلوك عارفانه‌اش خوانده است. بر اثر اين حال، وى ميل شديدى به كناره‌گيرى از دنيا يافت و شروع به حفظ قرآن كرد.
ترمذى پس از بازگشت به موطنش، به رياضت‌هاى شديد پرداخت و پس از چندى گروهى گرد او جمع شدند. ظاهراً ديدگاه‌هاى او سبب بدنامى‌اش شد و سرانجام نزد مقامات حكومتى متهم به ارتداد گرديد. ترمذى براى دفاع از خود، به اقامت‌گاه حاكم در بلخ رفت و گويا توانست اين اتهام را رفع كند.
بخشى از شرح حالى كه ترمذى از خود به جا گذاشته، شرح رؤياهاى او و همسرش است كه با مضامين رمزى، از وصول وى به مقامات عرفانى خبر مى‌دهد.
ترمذى براى نگارش آثارش از منابع مختلفى بهره برده است؛ وى بى اين‌كه شيعه باشد، از شيعه و حتى از جريان‌هاى افراطى آن (غاليان)، مطالبى اخذ كرد، از افكار و آراى گنوسى و نوافلاطونى استفاده كرد و مدتى نيز به خواندن علوم طبيعى پرداخت. او همه اين عناصر فكرى را با تجربه‌هاى عرفانى خود درآميخت. وى نخستين مؤلفى است كه نوشته‌هايش تركيبى از تجارب عرفانى، انسان‌شناسى، جهان‌شناسى و الاهيات اسلامى است. به طور كلى، نظام فكرى ترمذى نماينده حكمت قديم اسلامى است كه هنوز عناصر سنّت فلسفى ارسطويى و نوافلاطونى را نپذيرفته است.
ترمذى تا حد متكلمان و فقيهان تحصيل كرد و بر كل معارف اسلامى زمان خود احاطه داشت. او از تصوف زمان خود، به ويژه مكتب بغداد، فاصله گرفت و در آثارش كلمه صوفى را به كار نبرد. وى را به جهت طلب حكمت و معرفت عرفانى درباره آدم و عالم، بايد حكيم دانست.
وفات
ترمذى به احتمال بسيار، بين 295 و 300ق درگذشت. بسيارى از صوفيه را از مريدان و پيروان او دانسته‌اند، از جمله احمد بن محمد بن عيسى از مشايخ عراق، حسن بن على جوزجانى، و ابوبكرِ وراق ترمذى. علما و عرفايى مانند امام محمد غزالى و ابن عربى نيز از آثار و افكار او بهره برده‌اند.
نفوذ ترمذى عمدتاًً از طريق تأليفاتش پايدار ماند. آثار او را به دو دسته مى‌توان تقسيم كرد: آثارى كه با عناوين مختلف از آن‌ها ياد شده است و گزيده‌هايى از آثار پرحجم او.
آثار
مهم‌ترين آثار ترمذى عبارتند از:
- رساله سيرة الاولياء، كه شهرت آن بيشتر به سبب موضوع ختم ولايت است كه يكى از بخش‌هاى فرعى كتاب محسوب مى‌شود، ولى عنوان ختم الولاية چنان شهرت يافت كه كتاب به نام ختم الاولياء يا ختم الولاية معروف و دو بار هم به همين نام چاپ شد.
- نوادر الاصول، كه در آن ضمن شرح و تفسير 291 حديث نبوى، درباره عبادات، معاملات، سلوك و اخلاق سخن گفته است. اين كتاب حجيم‌ترين اثر ترمذى است. این کتاب چندین بار به چاپ رسیده است که بهترین چاپ آن توسط دارالنوادر در دمشق در هفت جلد منتشر شده است.
- علل الشريعة، كه در آن تكاليف شرعى به شيوه‌اى عرفانى تأويل شده است. ظاهراً ترمذى به سبب برخى مطالب اين كتاب از زادگاهش بيرون رانده شد.
- كتاب الصلوة، درباره نماز و آثار آن به شيوه باطنى.
- المَنهيّات، كه تأويل باطنى منهيّات شرعى است.
- كتاب الحقوق، درباره تكاليف متقابل و واجب گروه‌هاى اجتماعى، كه هر كدام منافع خاصى براى جامعه دارند.
- كتاب الامثال، مجموعه‌اى نسبتاً بزرگ از مثل‌هايى كه در قرآن و سنّت پيامبر(ص) و كلام مشايخ آمده است و مقصود از نگارش آن، تبيين ماهيت تجربه‌هاى عرفانى و طريقت صوفيانه است.
- كتاب الفُروق، كه در آن مؤلف كوشيده است به كمك 164 جفت كلمه هم معنا، نشان دهد كه كلمات مترادف وجود ندارند.
- كتاب الاَكياس و المُغتَرّين، درباره اعمال صحيح و ناصحيح در اداى واجبات و مستحبات دينى.
- كتاب رياضة النفس، در مسائل انسان‌شناسى و طريقت عرفانى.
- كتاب ادب النفس، شامل پرسش‌هايى درباره عرفان و مخصوصاًً درباره معناى يقين.
- منازل القاصدين، اثرى كم حجم درباره هفت مقام يا منزل سير و سلوك. اين كتاب با عنوان منازلُ العِباد نيز شناخته شده است.
- علم الاولياء، درباره علم اولياى الهى و برخى موضوعات عرفانى ديگر.
- الفَرقُ بين الآيات و الكرامات، كه تكمله سيره الاولياء به شمار مى‌آيد و در آن موضوع امكان كرامات اوليا بررسى شده است.
ليست كتبى كه به اشتباه به ترمذى نسبت داده شده است:
كتاب الحج و اسراره، غور الامور، الفرق بين الصدر و القلب و الفؤاد و اللُّب، و معرفه الاسرار[۱].
پانویس
- ↑ راتکه، برند، ج7، ص236-237
منابع مقاله
راتکه، برند، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل،تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1382.