فرهنگ‌نامه علوم قرآن (علوم و تألیفات): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ش‌ه' به 'ش‌ه') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز (جایگزینی متن - '<references />' به '<references/>') |
||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
نسخهٔ ۲۵ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۱۴
| فرهنگ‌نامه علوم قرآن (علوم و تألیفات) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اقبال، ابراهيم (نويسنده) |
| ناشر | مؤسسه انتشارات امير کبير. شرکت چاپ و نشر بين الملل |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1385ش, |
| شابک | 964-304-225-1 |
| موضوع | قرآن - تحقيق
قرآن - علوم قرآنی قرآن - علوم قرآنی - کتاب شناسي |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | Z 7835 /الف5الف7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فرهنگ‌نامه علوم قرآن (علوم و تألیفات) ، اثر ابراهیم اقبال، رساله دکتری ایشان با نام «سیر تطور علوم قرآن» است که در دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، با راهنمایی و نظارت اساتید برجسته علوم قرآن، آقایان سید محمدباقر حجتی، محمدعلی مهدوی راد، منصور پهلوان و مجید معارف در مهرماه 1384، با رتبه عالی دفاع گردید و در سیزدهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم به‌عنوان یکی از رساله‌های برگزیده سال، انتخاب شد.
دلیل نام‌گذاری
محتوای این اثر، تعریف، تقسیم، پیدایش، سیر، پیشرفت و فهرست تألیفات بهعملآمده در علوم قرآن است و ازآن‌رو که تعریف اصطلاحات مهم و فهرست تألیفات هر علم را در خود دارد، «فرهنگ‌نامه علوم قرآن» نام گرفت[۱].
اهمیت اثر
این بررسی و پژوهش، سابقه و تاریخ هر علم را نشان می‌دهد و مسیر تحقیق را هموارتر می‌کند و دستیابی به منابع را آسانتر می‌سازد و امکان تحقیقات جدید را فراهم می‌کند و از تحقیقات تکراری، مانع می‌شود و از سویی به همگان این شناخت را می‌دهد که با در نظر گرفتن این آثار و افزودن کتاب‌های تفسیر و ترجمه قرآن و تألیفات انبوه علوم اسلامی و علوم ادبی و علوم نظری انسانی که سخت از قرآن اثر پذیرفته است، به عظمت و منزلت قرآن مجید، آگاه شوند[۲].
ساختار
این اثر شامل یک مقدمه و متن در سه فصل است.
گزارش محتوا
مطالب مقدمه بعد از حمد و ثنای الهی در پنج بخشِ طرح مسئله، فرضیه، پیشینه، چکیده و یادآوری آمده است.
این نگاشته، فرهنگ و فهرست چندین تألیف را در خود دارد و افزون بر آن‌ها، صدها اثر از آثار معاصران و ایرانیان را شامل می‌شود. آمار ارائه‌شده در هر فصل و بخش، تنها بر اساس آثار فهرست شده است. در ترجمه آیات قرآن، از ترجمه محمدمهدی فولادوند استفاده شده. اسامی ناشران غالباً ً با نام عربی ذکر گردیده است. ملاک گردآوری تألیفات در تقسیم علوم قرآن، شامل آثاری در موضوع احکام قرآن، قصص و تفسیر نمی‌شود[۳].
فصل اول با عنوان «تعریف و تقسیم علوم قرآن» در دو بخش است. در بخش اول تعریف علوم، قرآن و علوم قرآن در لغت و اصطلاح و موضوع و فایده آن مطرح شده است و در بخش دوم، تقسیم علوم قرآن با سیر تاریخی، سپس بر اساس تألیفات بهعملآمده مورد بحث قرار گرفته است[۴].
نویسنده، تعریف علوم قرآن را چنین بیان کرده است: علوم قرآن، دانش‌هایی است که ابزار شناخت و بیان درست قرآن مجید را فراهم می‌آورد؛ خواه آن دانش‌ها، شناخت از کل قرآن باشد، مانند وحی، اعجاز و حدوث و قدم و خواه از بخش‌ها و جزئیات آن؛ این شناخت (جزئی) خواه بیشتر ناظر به الفاظ باشد، مانند قرائت، تجوید، رسم‌الخط و خواه ناظر به معانی الفاظ باشد، به‌سان واژه‌شناسی قرآن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، تنزیل و تأویل، ظاهر و باطن و... خواه ارتباط اجزاء و کلمات باشد، مثل اعراب قرآن و اسلوب‌های بلاغی و گفتاری... و خواه بخش‌های بزرگتر مورد نظر باشد، مثل شماره و ترتیب آیات و سور، تناسب آن‌ها، فضائل قرآن و سوره‌ها و آیه‌های آن و اسباب نزول. با داشتن این دانش‌ها، گذشته از ادا کردن درست قرآن، امکان شناخت صحیح از مراد خداوند در قرآن مجید و یا تفسیر آن فراهم می‌آید[۵].
فصل دوم، با نام «تک علمها و تکنگاریهای علوم قرآن»، طولانی‌ترین فصل کتاب است. این نوشته در نه بخش به شرح ذیل مرتب شده است: نزول قرآن، قرائات، جمع و کتابت و تقسیمات قرآن، اعراب قرآن، فضائل قرآن، واژه‌شناسی قرآن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، اعجاز و بلاغت.
نحوه تنظیم مطالب در بخش‌های مذکور (بخش اول و دوم) بهاینترتیب است: تعریف علم در لغت با استناد به کتاب‌های لغت کهن؛ تعریف اصطلاحی علم و عنوان قسمتهای مرتبط با آن؛ یادکرد منابع آن علم به‌ترتیب تاریخی و الفبایی معاصران خصوصاً مباحث البرهان زرکشی و الإتقان سیوطی و دیگر آثار معروف و معاصر علوم قرآن در پاورقی‌ها؛ نحوه پیدایش هر علم و روش ساختن تأثیر مستقیم یا غیر مستقیم قرآن مجید در شکلگیری آن علم و کاربرد آن در قرآن؛ پیشگامان نگارش در هر علم و سیر وضعیت آثار و آمار تألیفات به‌ترتیب قرون و اشاره به آثار و دانشمندان مشهور هر قرن؛ ارائه فهرست تألیفات هر علم و در برخی بخش‌ها، آمار جداگانه هریک از قسمتهای وابسته در دو بخش فهرست تاریخ تألیفات از آغاز تا پایان قرن سیزدهم قمری به‌ترتیب سال وفات مؤلفان و فهرست الفبایی تألیفات معاصران با ذکر مؤلف هر تألیف به‌ترتیب نام مشهور و دیگر مشخصات (همراه با ضبط اسامی) و سال وفات او و روشن ساختن وضعیت آن اثر درصورتی‌که در قالب نسخه خطی موجود است، ذکر نام کتابخانه و شماره ثبتی آن در صورت انتشار و چاپ، بیان محقق آن، مکان نشر، ناشر و سال انتشار و درصورتی‌که تنها ذکر نامی از آن به میان است اکتفا به معرفی نام و مؤلف و جهت اطلاع فراتر، در هریک از سه حالت مذکور، ارجاع در پاورقی به منابع ذکر آن اثر...[۶].
در فصل سوم، با اسم «مجموعه‌های علوم قرآن»، به بررسی پیدایش و پیشرفت اصطلاح علوم قرآن با استناد به مجموعه‌های آن پرداخته شده است. در این فصل گزارشی گذرا از وضعیت تألیفات به‌ترتیب قرون و تنها بر اساس آثار فهرستشده و سپس فهرست مجموعه‌های علوم قرآن در چهار بخش آمده است:
- بخش اول، فهرست تألیفات با سیر تاریخی و ذکر چهل تألیف و مجموعه با موضوع علوم قرآن و بدون این عنوان و آثاری با نام علوم قرآن و بدون این مباحث و آثاری با نام و مباحث علوم قرآن (اصطلاحی) و معرفی مختصر بیشتر آثار موجود و دربردارنده این مباحث و عنوان مطالب موجود، ویژگی‌های آن، شرح حال مؤلف، مکان و زمان نشر و جهت اطلاع بیشتر، ارجاع به پاورقی.
- بخش دوم، فهرست تاریخی حدود بیست مقدمه تفسیر و مجموعه حدیثی با موضوع علوم قرآن.
- بخش سوم، فهرست الفبایی آثار معاصران و اختصاصاً 10 مجموعه علوم قرآن و عنوان مباحث و ناشر آثار مهم.
- بخش چهارم، فهرست الفبایی سی مجموعه تاریخ قرآن مختص به معاصران به‌شیوه بخش پیشین؛ با این توضیح که هرچند عنوان «تاریخ قرآن» معاصر و جدید است، اما مباحث عمده آن مانند نزول، کتابت و رسم‌الخط و تقسیمات قرآن و قرائات، مباحث اصلی مجموعه‌های علوم قرآن و عنوان بخش انبوهی از تکنگاریهای آن از دیرباز تاکنون مطرح بوده است[۷].
وضعیت کتاب
فهارس فنی در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‌های پرشمار کتاب به ذکر مستندات مطالب اختصاص یافته است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.