قرآن و مثنوی، فرهنگوارۀ تأثیر آیات قرآن در ابیات مثنوی

قرآن و مثنوی، فرهنگوارۀ تأثیر آیات قرآن در ابیات مثنوی
پدیدآوران	خرمشاهی، بهاءالدین (نویسنده) مختاری، سیامک (نویسنده)
ناشر	نشر قطره
مکان نشر	تهران
سال نشر	1386
چاپ	سوم
شابک	‎964-341-286-5
موضوع	مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. مثنوي - قرآن مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - معلومات - قرآن مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. مثنوي - نقد و تفسير شعر فارسی - قرن 7ق. - تاريخ و نقد قرآن در ادبيات فارسی شعر فارسی -- تاثير قرآن
کد کنگره	‏4ق4خ / 5301 PIR

قرآن و مثنوی، فرهنگوارۀ تأثیر آیات قرآن در ابیات مثنوی تألیف بهاءالدین خرمشاهی و سیامک مختاری؛ این کتاب، به بررسی و تحقیق دربارۀ پیوند قرآن و مثنوی و بازتاب الفاظ و معانی آیات و عبارات قرآنی در ابیات مثنوی پرداخته و در نتیجه بیش از دو هزار مورد از انواع نفوذ و اثرگذاری عبارات و مفاهیم قرآنی را در ابیات مثنوی کشف و استخراج کرده است. ظاهرا، تحقیق و تطبیق اصلی آیه و بیت توسط مختاری، حافظ قرآن، صورت پذیرفته و استاد خرّمشاهی، مترجم قرآن، نقش تکمیلی و بازنگرانه را به عهده داشته است.

خرمشاهی در پیش گفتار کتاب، ربط و پیوندهای پیدا و پنهان قرآن و مثنوی را بر سه وجه دانسته است: نخست، اثر پذیری صوری و ساختاری مثنوی از قرآن است، به این معنی که سوره‌های قرآن، غیراز سورۀ یوسف، همه مختلف‌المضمون است و در هر سوره، آیات از موضوعی به موضوعی دیگر سرایت می‌کند. سبک و ساختار تو در توی مثنوی هم از اين جهت، متأثر از شیوه و بیان و سبک و سیاق قرآن است؛ وجه دوم، پیوند معنایی است که میان اين دو اثر، یکی آسمانی و دیگری زمینی، وجود دارد؛ وجه سوم، از ربط و پیوند قرآن و مثنوی، نفوذ الفاظ و معانی آیات و عبارات قرآنی در ابیات مثنوی است. این کتاب در حقیقت محصول تحقیق و بررسی وجه سوم از پیوند قرآن و مثنوی می‌باشد. به باور تدوین کننده، این نوع پیوند، محصور و منحصر در پنج صورت ذیل است: تضمین؛ برگرفتن(آوردن آیه‌ای با تصرف)؛ اقتباس؛ الهام گرفتن؛ و اشاره داشتن که به نظر وی دو صورت اول ارتباط لفظی و سه صورت دیگر هم لفظی است و هم معنوی، البته با ارتباط کمتر یا کمرنگ‌تر. در متن این کتاب که انواع پنج گانه ربط و پیوند بررسی می‌شود، در آغاز بررسی هر مورد، نوع این پیوند که الزاماً یکی از اشکال فوق می‌باشد، مشخص شده است.

ساختار کتاب به این ترتیب است که ابتدا ابیات مثنوی که نشانی از اثر پذیری از آیات و عبارات قرآنی دارد، با حروف سیاه درج شده و در ذیل آن شمارۀ دفتر و شمارۀ بیت آمده است. در ادامه، همچنین نص آیات قرآنی را که به نوعی با همان بیت یا ابیات پیوند دارد؛ با ذکر نوع پیوند، با حروف سیاه ذکر و اعراب گذاری و ترجمه کرده و نام سوره و شمارۀ آیه را نیز آورده است؛ دیگر اينکه کلمات مهجور و دشوار ابیات را با گذاردن یک ستاره بر روی آن؛ در پایان مطلب مربوط به هر بیت، در داخل علامت کروشه به نقل از شرح جامع کریم زمانی یا مثنوی مصحح توفیق سبحانی به ایجاز توضیح داده است. در بخش مثنوی، اساس کار، دو متن مثنوی، یکی مصحح عبدالکریم سروش و دیگری مصحح قوام‌الدین خرمشاهی قرار داشته است.

در پایان کتاب فهرست‌های دو گانه آمده است: نخست فهرست آیات و ابیات به صورت تطبیقی به ترتیب سوره‌های قرآن؛ دوم فهرست ابیات به ترتیب حروف الفبای اول بیت‌ها و منطبق با صفحات کتاب و هر دو فهرست با دقت و مهارت خاص تهیه شده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.