فضائل القرآن و ما أنزل من القرآن بمكة و ما أنزل بالمدینة
| فضائل القرآن و ما انزل من القرآن بمکه و ما انزل بالمدینه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن ضریس بجلی، محمد بن ایوب (نویسنده) |
| ناشر | دار الفکر |
| مکان نشر | دمشق - سوریه |
| سال نشر | 1408 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - فضایل |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 86/4 /الف286 ف6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فضائل القرآن و ما أنزل من القرآن بمكة و ما أنزل بالمدینة تألیف محمد بن ایوب ابن ضریس بجلی
فضائل القرآن يكى از شعب و شاخه‌هاى علوم قرآنى است كه در آن از فضائل و منافع قرآن، سوره‌ها و آيات آن بحث مى‌شود.افرادى چون ابوعبيد قاسم بن سلام، محمد بن عثمان ابى شيبة، هشام بن عمار، أبى ابن كعب انصارى، على بن حسن فضال و ابن ضريس در باب فضائل قرآن آثارى از خود بر جاى گذاشته‌اند.
ابن ضريس، ابوعبداللّه محمد بن ايوب بن ضريس بجلى(م 294 ق) که يكى از حافظان و محدّثان اهل تسنن است كتاب خويش را بر مبناى روايات پيامبر(ص) و اصحاب آن حضرت نوشته است.
نویسنده قبل از شروع به فضائل سوره‌هاى قرآن، چندين باب به ابتداى كتاب افزوده است كه از جملۀ آنها مى‌توان به باب‌های «آنچه در مكه و آنچه در مدينه نازل شده است»،«آنچه به صاحب و حافظ قرآن گفته مى‌شود،إقراء وارق»،«چگونه و در كجا قرآن نازل شده است» و ابواب ديگر اشاره كرد.
ناگفته نماند كه در اين كتاب تنها به فضائل برخى از سوره‌هاى قرآنى پرداخته شده است نه همۀ آنها.در اين زمينه كتاب احاديث و اطلاعات بسيار ارزنده‌اى را در اختيار خواننده قرار مى‌دهد، هرچند بسيارى از روايات آن براى خوانندۀ شيعى كتاب، ضعيف و يا بدون اعتبار است.
ويژگى كتاب
قدمت كتاب و اتصال نزدیک آن به زمان وحى ارزش زيادى به كتاب بخشيده است و اين اثر را مورد توجه نويسندگانى همچون جرير طبرى و سيوطى در نوشتن کتاب‌هايشان قرار داده است.
ساختار
بنابه گفتۀ غزوة بدير محقق اين اثر اين كتاب داراى سه بخش بوده است اما متأسفانه بخش دوم آن از بين رفته است.بنابراین آنچه در دست مى‌باشد بخش اول و سوم اين كتاب است،
مؤلف در بخش اول قبل از شروع به بيان فضائل سور قرآن، ابواب ذيل را به كتاب افزوده است:باب الرجل يمرّ بآية تخويف و رحمة فيسأل أو يتعوذ، باب ما يقرأ به الأعرابي الجاهل بالقرآن، باب فيما نزل من القرآن بمكة و ما نزل بمدينة، باب ما قالوا في الماهر بالقرآن، باب الرجل اذا ختم القرآن ما يصنع، باب كيف انزل القرآن و في كم أنزل؟، باب في فضل من تعلّم القرآن و علّمه و...
سپس در جزء سوم كتاب به بيان فضايل برخى از سور قرآنى پرداخته است كه عبارتند از: فاتحة الكتاب، بقره، آية الكرسى، انعام، كهف، الم*تنزيل(سجده)، يس، دخان، واقعه، حشر، ملك، زلزال، توحيد و معوذتين.در اين بخش بابى را نيز به نقل رواياتى اختصاص داده كه در آنها از لسان پيامبر اكرم(ص) و صحابه آن حضرت فضائلى دربارۀ برخى سور قرآن بيان شده است.بعد از پايان بخش سوم سماعات جزء اول و جزء سوم كتاب آمده است.
محقق كتاب كمبود بخش دوم كتاب را با گردآورى احاديثى كه در كنز العمال برهان فورى متوفاى سال 975 هجرى و الدر المنثور سيوطى متوفاى سال 911 هجرى از ابن ضريس نقل شده است، جبران كرده و در پايان اين نسخه آورده است.در اين قسمت فضائل سوره‌هاى بقره، آل عمران، نساء، مائده، توبه، هود، ابراهيم، حجر، نحل، أحزاب، غافر، أحقاف، حديد، مزمل، زلزلة،إخلاص، فلق.
علاوه‌بر اين محقق بابى را به ذكر دو سورة به نام «خلع» و «حفد» اختصاص داده است.به عقيدۀ اهل سنت اين دو سوره در مصحف ابن عباس و أبى ابن كعب موجود بوده و مشمول نسخ در تلاوت گشته‌اند.اكثر علماى اهل سنت معتقدند كه بخشى از آيات، در قرآن ضبط نشده و از قرائت ساقط شده است و اين‌گونه آيات را نسخ شده مى‌نامند.
بنابراین تلاوت قسمتى از آيات نسخ شده است كه البته اين عقيده از ديدگاه علماى شيعه مورد پذيرش نيست چرا كه التزام بدان قول به وقوع تحريف در قرآن كريم را نتيجه مى‌دهد در حاليكه عدم تحريف قرآن مورد اتفاق و اتحاد علماى شيعه مى‌باشد.
نسخه‌شناسى
محقق در مقدمه به معرفى مؤلف و نيز ناسخ كتاب و غيره پرداخته است. اين كتاب توسط «غزوة بدير» مورد تحقيق و تتبّع قرار گرفته است.وى به ضبط و تخريج آيات، احاديث و اخبار كتاب و نيز شرح واژگان پيچيدۀ آن و همچنين ضبط اسامى كسانى كه در سلسله سند روايات و اخبار قرار دارند و شرح حال بعضى از آنان پرداخته است.
محقق در انتهاى كتاب فهرستهاى مفيدى در اختيار خواننده قرار مى‌دهد: فهرست آيات، احاديث، آثار موقوفه بر صحابه، اخبار و آنچه تابعين دربارۀ تفسير آيات گفته‌اند، اصحاب اخبار و فهرست موضوعات. نسخه‌اى كه محقق از آن بهره برده است نسخه‌اى است كه توسط عبدالرحمن بن ابراهيم بن احمد مقدسى نگاشته شده است.مقدسى اين كتاب را از دو تن از اساتيد خويش، يكى عبدالحق بن عبدالحق بن احمد يوسفى(متوفاى 575 هجرى) و ديگرى ابوبكر احمد بن على بن ناعم فراگرفته است.
اين كتاب به زبان عربى در قطع وزيرى با جلد شوميز در 184 صفحه توسط «دار الفكر» سوريه براى اولين‌بار در سال 1408 ه 1988م به چاپ رسيده است.
منابع مقاله
- مقدمه محقق و متن كتاب
- بهاءالدين خرمشاهى، دانشنامۀ قرآن كريم، ج 2، ص 1587 و 1588
- سيد ابوالقاسم خويى، بيان، ص 256-261