فضائل القرآن و ما جاء فيه من الفضل و في كم يقرأ و السنة في ذلك
| فضائل القرآن و ما جاء فيه من الفضل و في كم يقرأ و السنة في ذلك | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فریابی، جعفر بن محمد (نويسنده) جبریل، یوسف عثمان فضل‌الله (محقق و معلق) |
| ناشر | مکتبة الرشد ناشرون |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | مجلد1: 1989م , 1409ق , |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فضائل القرآن و ما جاء فيه من الفضل و في كم يقرأ و السنة في ذلك، تألیف جعفر بن محمد بن حسن فریابی (متوفی 301ق) از منابع حدیثی اهل سنت در موضوع فضیلت قرآن و مباحث مرتبط است. کتاب با مقدمه و تحقیق یوسف عثمان فضل‌الله جبریل منتشر شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه، طرح بحث و دو قسم است. قسم اول حاوی دو فصل و مباحث متعدد است. قسم دوم نیز شامل 197 حدیث در ضمن ابواب متعدد و یک خاتمه است.
گزارش محتوا
محقق درباره قرآن می‌گوید: روشن است که قرآن عظیم را خداوند متعال نازل نفرمود تا کتاب طب یا نجوم یا کشاورزی یا صناعت باشد بلکه کتاب هدایت و رشد و موجب سعادت بشر در دنیا و رستگاری در آخرت است[۱].
از خلال بسیاری از آیات قرآن کریم آشکار می‌شود که کلام الهی همگی خیر و فضل و برکت است و در سنت نیز اخبار و احادیث مختلف و متعددی در فضیلت قرآن و فضائل آن وارد شده است... البته بسیاری از مسلمانان، حق قرآن را به‌جای نیاوردند تا این‌که به‌جایی رسیدند که گرفتار پراکندگی صفوف، ستیز و دشمنی شدند و انسان‌های ضعیف بر آن‌ها مسلط گردیدند. با این وصف نباید مأیوس و ناامید شد و باید به فردایی روشن امیدوار بود[۲].
نویسنده پیش از ورود به مباحث کتاب لازم دانسته که تفاوت بین فضائل قرآن و فضل قرآن را توضیح دهد. تفاوت بین این دو کلمه روشن است. کلمه فضائل اسم فاعل و کلمه فضل مصدر است. از حیث معنا نیز فضل قرآن به معنای فضل و افضلیت قرآن بر غیر آن از کتب آسمانی به‌قدری است که قابل احصاء نیست؛ مانند اعجاز لغوی، بیانی، تشریعی، قصصی در اخبارش از ماضی و مستقبل و بین این دو. دوم این‌که قرآن ناسخ همه کتب آسمانی پیش از خود است. سوم این‌که قرآن امین و مسلط بر همه کتبی است که پیش از آن نازل شده است. چهارم این‌که قرآن به لحاظ زمانی و مکانی شرافت دارد؛ چراکه در کریمترین ماه‌ها یعنی ماه رمضان و محبوبترین سرزمین نزد خدا و رسول(ص) و مؤمنین یعنی مکه مکرمه و مدینه منوره و اطراف آن دو نازل شد. پنجم این‌که خداوند خودش حفظ قرآن را ضمانت کرده و هیچ کتاب آسمانی دیگری را ضمانت نکرده است[۳].
فضائل نیز جمع فضیلت است و به معنای روایاتی از پیامبر(ص) است که ثواب تعلیم قرآن و تعلیم عمومی را بیان کرده است یا در رابطه با ثواب اخروی تعلیم بعضی از سوره‌ها و آیات قرآن یا فواید دنیوی است که برای قاری قرآن حاصل می‌شود. نویسنده با اشاره به این‌که «فضائل» را عنوان رساله‌اش قرار داده می‌نویسد: فضائل القرآن جزئی از علوم قرآن است؛ چراکه علوم قرآن اسم جامعی است که انواع مختلف و فراوانی از مباحث قرآنی را شامل می‌شود: محکم، متشابه، اسباب نزول، جمع قرآن، عام و خاص، مطلق و مقید، علم قرائات، تجوید، ناسخ و منسوخ، تفسیر و.... بر هر شاخه از این علوم، نام یکی از علوم قرآن اطلاق می‌شود[۴].
در طرح بحث کتاب به اهمیت موضوع اشاره شده است. اهمیت موضوع به‌اندازه شرافت موضوع است و چون این موضوع متعلق به قرآن کریم است که خداوند متعال برای سعادت بشر در دنیا و آخرت نازل کرده است، لذا اهمیت موضوع نیز مشخص می‌شود[۵].
در رابطه با پیشینه تألیف در موضوع فضائل قرآن و انتساب اولویت تألیف به یکی از علما کار آسانی نیست؛ اما می‌توان را این آثار را مقدم دانست:
- فضائل القرآن: محمد بن ادریس شافعی (متوفی 204ق).
- فضائل القرآن: محمد بن عثمان بن ابی شیبه (متوفی 207ق).
- فضائل القرآن و معالمه و آدابه: ابوعبید قاسم بن سلّام (متوفی 224ق).
- فضائل القرآن: خلف بن هشام بن ثعلب (متوفی 229ق)[۶].
در ابتدای قسم اول کتاب به شرح‌حال فریابی و آثار او اشاره شده است. در این بخش لیست مفصل مشایخ فریابی با عدد 227 نفر جلبتوجه می‌کند[۷]. اشاره به آثار علمی فریابی و جایگاه علمی او از دیگر مباحث این فصل از کتاب است.
در ابتدای فصل دوم به ارزش علمی کتاب اشاره شده است. نویسنده ادله‌ای را در بررسی ارزش علمی کتاب متذکر شده است: از جمله این‌که بسیاری از علمای بزرگ چون شمس‌الدین ذهبی و بسیاری دیگر از علما این کتاب را مطالعه کرده‌اند و این دلیل بر اهتمام ایشان به این مؤلف بزرگ است. فریابی بیش از هفتاد سال عمر کرد و لذا با دانشمندان بزرگی چون علی بن عبدالله مدینی و قتیبة بن سعید ملاقات نمود و بنابراین بیشتر احادیثی که فریابی روایت کرد اسناد عالی دارند و این سبب ارزش علمی کتاب شده است. سماعات فراوانی که فریابی بر صفحات اول و آخر کتاب نوشته است و بیش از ده مورد است[۸].
نویسنده با وجود تلاش فراوان تنها به یک نسخه از کتاب دست یافته است. او اشاره کرده که با وجود فهارس مخطوطات کشورهای مختلف مانند «تاريخ الأدب العربي» بروکلمان، «تاريخ التراث» فؤاد سزگین هیچ اشاره‌ای به نسخه دیگری از کتاب نشده است[۹].
محقق، عنوان «فضائل القرآن» را عنوان صحیحی دانسته که خود نویسنده برای کتاب برگزیده است. وی بر این موضوع دو دلیل اقامه کرده و در دلیل دوم می‌نویسد: عنوان را با محتوای کتاب مقایسه کردم و پس از مقایسه، مطابقت کامل بین محتوای کتاب و عنوان برایم روشن شد[۱۰].
همچنین شرح‌حال رجال سند همه احادیث را که قریب به دویست حدیث است را ذکر کرده است. رجال این اسناد بیش از 1200 تن شده که برای هر یک اسم کامل راوی، کنیه، نسبت و جرح و تعدیل با استناد به کلام علمای مورد اعتماد فن رجال ذکر شده است[۱۱].
فریابی اولین باب را با ذکر احادیثی در فضل قرآن و قرائت آن آغاز کرده است؛ به‌عنوان‌مثال از عثمان بن عفان از رسول‌الله(ص) چنین روایت شده است: «خیرکم من تعلم القرآن و علمه»[۱۲]. این روایت به طرق مختلف روایت شده و در برخی به‌جای «خیرکم» الفاظی چون «افضلکم» و «خیارکم» آمده است[۱۳]. در برخی روایات نیز از قرآن به‌عنوان شفیع روز قیامت یاد شده است[۱۴].
فضیلت سوره بقره و آل‌عمران، ختم قرآن، وقف در قرائت قرآن، جمع سور، نگاه به مصحف، خوارج و برخورد شدید با آن‌ها از دیگر موضوعات مطرح شده در ابواب کتاب است.
وضعیت کتاب
در پاورقی‌های کتاب، معانی الفاظ و اصطلاحات، شرح‌حال رجال، منابع روایات و ارجاع به مصادر ذکر شده است.
در انتهای کتاب فهارس آیات، احادیث، اعلام، اماکن و بلدان، مصادر و مراجع و موضوعات ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.