فصل الخطاب من كتاب‌الله و حديث الرسول و كلام العلماء في مذهب ابن عبدالوهاب
| فصل الخطاب من کتاب الله، و حدیث الرسول، و کلام العلماء في مذهب ابن عبدالوهاب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | لجنه من العلماء (محقق) نجدی، سلیمان بن عبدالوهاب (نویسنده) |
| ناشر | [بی نا] |
| مکان نشر | [بی جا] - [بی جا] |
| چاپ | 4 |
| موضوع | ابن عبدالوهاب، محمد بن عبدالوهاب، 1115 - 1206ق. - نقد و تفسیر
وهابیه وهابیه - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 201/65 /الف26 الف2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فصل الخطاب من كتاب‌الله و حديث الرسول و كلام العلماء فى مذهب ابن عبدالوهاب، اثر سليمان بن عبدالوهاب، رديه‌اى بر جريان انحرافى محمد بن عبدالوهاب مؤسس وهابيت، كه داراى اهميت زيادى است، زيرا:
- در ابتداى ظهور اين مذهب نوشته شده است.
- مؤلف اين كتاب برادر مؤسس وهابيت است كه شهادت و احتجاجش در حق او پذيرفته است، زيرا با او زندگى كرده و به افكار و احوال او آشنايى كامل داشته و از صدق نيت او و توان علمى و معنوى او كاملا مطلع بوده است.
- از اتقان و استحكام خوبى برخوردار است، زيرا تأليف علامه كبير و محقق در مذهب حنبلى است كه از تحقيق عميق و دلايل محكم در اين كتاب بهره برده است.
- اثر زيادى در هدايت افراد در ابتداى تأسيس وهابيت و بخصوص در شهرهاى اوليه مورد نفوذ آن مثل عيينه و حريملاء از بلاد نجد داشته است.
مؤلف از ادله قوى و حجج مستحكم و براهين روشن و استدلال به آيات و روايات صحيح و كلام قانع كننده، بهره برده است كه عدول از آن و اعراض از آن به آسانى امكان ندارد.
انگيزه تأليف
مؤلف اين كتاب را در جواب نامه شخصى به نام حسن بن عيدان نوشته است. از شخصيت اين فرد اطلاعى در دست نيست؛ ولى با توجه به عبارات مؤلف مى‌توان فهميد او از متعصبين فرقه وهابيه بوده كه با نامه‌هاى مكرر سعى در اغواء و گمراه كردن شيخ سليمان داشته است.
شيخ نيز اين كتاب را در جواب او براى هدايت او و ردّ عقايد انحرافى او و فرقه وهابيت با ادله و براهين محكم و مبين تأليف نموده است تا به دين حق ملتزم گردند.
امتيازات كتاب
از جمله امتيازات اين كتاب مى‌توان به اين موارد اشاره كرد:
- مباحث به صورت منطقى پى گيرى شده و ريشه افكار مورد بررسى قرار گرفته و از اصول بحث آغاز شده و به تدريج به سخنان انحرافى خصم رسيده و به معالجه آن مى‌پردازد.
- از امتيازات مهم اين اثر استفاده مستقيم و بدون واسطه از آيات قرآنى و احاديث اهل سنت كه از صحيحين أخذ شده‌اند، در سرتاسر كتاب مى‌باشد، همچنين از كلمات علماء بخصوص از ابن تيميه و ابن قيم كه مورد احتجاج و اعتماد وهابيون است، بهره برده است.
- بيان مناقشات لفظى و كلامى وهابيون و اثبات عدم فهم عبارات و الفاظ كتاب و سنت و اثبات عدم شناخت ايشان از اسلوب كلام و فهم الفاظ از ويژگى‌هاى ديگر اين كتاب است.
- بيان تعارض كلمات وهابيون و التزام و اعتقادات ايشان با ساده‌ترين قواعد علم و توحيد و شريعت بخصوص در مواجهه مسلمين با مسئله تكفير و ايذاء ايشان و اكراه ايشان به عقايدى كه ندارند و... از امتيازات ديگر اين كتاب با ارزش است.
نام كتاب
در ايضاح المكنون (2/72) كتابى از شيخ سليمان به نام "الصواعق الإلهية فى مذهب الوهابية" ذكر شده است، كحالة نيز در معجم المؤلفين (2/269) به آن اشاره كرده‌اند. كتاب ديگرى از شيخ بنام "فصل الخطاب فى مذهب محمد بن عبدالوهاب" در منابع بالا ذكر شده است.
معروف آن است كه اين دو اسم براى يك كتاب از شيخ سليمان است و دو كتاب مجزا نيست، و در بعض فهارس به اسم "فصل الخطاب من كتاب رب الاباب و حديث رسول الملك الوهاب و كلام اولى الالباب فى مذهب محمد بن عبدالوهاب" آورده شده است.
زركلى وهابى در ترجمه شيخ سليمان كتاب ديگرى به نام "الردّ على من كفر المسلمين بسبب النذر لغير الله" اشاره كرده و نسخه خطى آن را در كتابخانه اوقاف بغداد به رقم (6805) آدرس داده است. به نظر ما اين كتاب نيز همان كتاب فصل الخطاب است، زيرا در مضمون با آن يكى است يا خلاصه‌اى از آن است.
ساختار
اين كتاب داراى يك مقدمه از مصنف و فصولى مى‌باشد.
گزارش محتوا
در مقدمه مصنف به اهميت اجماع امت اسلامى پرداخته است و به وجوب اتباع از اين اجماع اشاره مى‌كند، استبداد رأى در اسلام را هم در عقايد و هم در تشريع جايز نمى‌داند.
سپس به اجماع امت بر لزوم وجود شرايطى براى مجتهد و كسى كه مردم از او تقليد مى‌كنند، و احكام را از او اخذ مى‌كنند، پرداخته و كلمات صريح علماى گذشته و بزرگ را به ويژه كلمات ابن تيميه و ابن قيم را در تأييد آن مطرح مى‌كنند. سپس به دو مطلب ديگر اشاره مى‌كند، اول اين كه مردم در اين روزگار به آنچه كه به كتاب و سنت نسبت مى‌دهند و از آن دو استنباط مى‌كنند، مورد امتحان و ابتلاء هستند. ديگر اين كه از آيات و روايات بدست مى‌آيد كه دينى كه نزد خداوند مقبول مى‌باشد، اسلام است (إن‌الدين عند الله هو الإسلام) و اظهار شهادتين ورود به اسلام است كه با آن خون مسلمان حفظ مى‌شود و مال و آبروى او مورد احترام قرار مى‌گيرد.
فصل تكفير مسلمانان
در اين بخش مصنف، ادعاى وهابيون را بر كفر مسلمانان به صرف مشرك خواندن ايشان را مطرح مى‌كند و به اين مى‌پردازد كه اين ادعا مبتنى بر فهم غلط و اشتباه ايشان از كلمه شرك و تطبيق آن با افعال مسلمانان است، و اين مخالف اجماع مسلمانان است و كسى موافق آن نيست. چون ايشان صلاحيت علمى نداشته و شرايط اجتهاد را ندارند، لذا در الفاظ و كلمات و فهم صحيح آنها به خطا رفته و اشتباه كرده‌اند. در ادامه مفهوم صحيح را و قول صحيح در مسئله را بيان و اثبات مى‌نمايد. مصنف به دو مسئله نذر و سؤال از غير خدا را كه سبب كفر دانسته‌اند را مطرح مى‌كند و كج فهمى ايشان را تبيين مى‌نمايد.
مصنف در ادامه به مسأله تبرک و مسح قبور و طواف آن را مطرح مى‌كند، كه از اسباب كفر شمرده‌اند، در ابتدا اقوال فقهاء حنابله را و عدم تحريم ايشان را بيان مى‌كند و سپس به معذور بودن جاهل بإجماع اهل سنت اشاره مى‌كند كه اين اصل حتى مورد پذيرش ابن تيميه و ابن قيم است. و تكفير و خارج كردن مسلمانان از اسلام در مذهب گذشتگان تا حال از امور قبيح و مشكل بوده و حتى ابن تيميه بالذات نقل مى‌كند: تكفير مسلمين از قبيح‌ترين بدعت‌ها است. سپس اتفاق أهل سنت را در عدم تكفير مطلق مسلمين را نقل مى‌كند و اين تكفير در وهابيه ناشى از استنباط غلط ايشان شده است.
در ادامه اين بحث مصنف مطالب ديگرى را چون الحدود تدرء بالشبهات، حقيقت شرك و اقسام آن، حقيقت اسلام و صفت مسلم بودن، نجات امت اسلامى بر اساس نصوص رسول‌الله(ص) و غيره مى‌پردازد.
نسخه شناسى
در مقدمه لجنه تحقيق چاپ‌هاى متعدد اين كتاب را بيان مى‌دارد.
چاپ فعلى چاپ چهارم، است كه با تحقيق و مفهرس، توسط دار الروضة الشريفة، مدينة منوّرة در سال 1418ق چاپ شده است، تحقيق آن توسط گروه علماء صورت گرفته و در پاورقى‌ها مصادر آيات و روايات بيان شده است، مقدمه‌اى نيز توسط لجنه تحقيق به كتاب زده شده كه در آن اطلاعات مفيدى از مؤلف و كتاب و سبب تأليف و اهميت و امتيازات اين كتاب داده شده است و در خاتمه كتاب چند فهرست از جمله فهرست آيات، احاديث و بعض اقوال علماء، مصادر و محتويات كتاب، استخراج و در اين چاپ آورده شده است. كارهاى انجام گرفته توسط لجنه تحقيق در مقدمه آنها آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.