شرح كتاب سيبويه
| شرح کتاب سیبویه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سیرافی، حسن بن عبدالله (نویسنده)
علی، علی سید (محقق) مهدلی، احمد حسن (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب سیبویه. شرح |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1429 ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-2-7451-5251-0 |
| موضوع | زبان عربی - نحو سیبویه، عمرو بن عثمان، ۱۴۸ - ۱۸۰؟ق. الکتاب سیبویه - نقد و تفسیر |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | PJ 6151 /س9 ک2025 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شرح کتاب سیبویه، اثر ابوسعید حسن بن عبدالله مرزبان سیرافى (متوفى 385ق)، مشهور به قاضى ابوسعید سیرافى، قدیمى‌ترین شرح بر «الکتاب» سیبویه است که به زبان عربى، با تحقیق احمد حسن مهدلى و على سید على در پنج جلد منتشر شده است.
کتاب سیبویه، اولین کتاب جامع مسائل علم نحو است که از طریق شاگردش اخفش به دست ما رسیده است[۱]سیبویه با نگارش «الکتاب»، نقشى حیاتى و مهم در رشد و شکوفایى فرهنگ و تمدن اسلامى ایفا کرد. کتاب وى، نه‌تنها نخستین و ماندگارترین اثر موجود در زمینه دستور زبان عربى است، بلکه دانش‌هاى دیگرى چون زبان‌شناسى، لغت، تفسیر، قرائت، بلاغت، حدیث و حتى فقه نیز از آن بهره‌هاى فراوانى برده‌اند و پایه‌هاى نخستین خویش را بر این کتاب استوار ساخته‌اند. آراى سیبویه در «الکتاب» چنان ارزشمند و مهم است که زبان‌شناسان و دستوریان غرب و شرق جهان درباره این آرا، پژوهش‌ها و تحقیقات گسترده‌اى داشته و دیدگاه‌هاى مختلفى را دراین باره بیان کرده‌اند؛ به‌طورى‌که نزدیک به یک‌صد شرح و حاشیه و تعلیقه بر آن در طول بیش از دوازده سده نوشته شده و براى تبیین دیدگاه‌هاى سیبویه و بیان ارزش‌هاى نهفته در «الکتاب» نیز بیش از یک‌صد و پنجاه کتاب و بیش از دویست مقاله به زبان‌هاى مختلف به نگارش درآمده است[۲]
سمعانى در «الأنساب» گروهى از دانشمندان و پرهیزکاران منسوب به «سیراف» و از جمله هفت تن را به نام و نشان ذکر مى‌کند و مشهورترین آنان را ابوسعید سیرافى مؤلف کتاب حاضر مى‌داند[۳]که کسى شرحى بهتر از آن بر این کتاب ننوشته است. حتى کسانى چون ابوعلى فارسى که معاصر سیرافى بود، بر وى حسادت مى‌ورزیدند[۴]ابن الانبارى درباره شرح سیرافى بر «الکتاب» سیبویه مى‌گوید: «اگر تنها همین یک کتاب را مى‌داشت بر فضیلت او کافى بود»[۵]
سیرافى شرحش را بدون تمهید و مقدمه‌اى که شیوه او را توضیح دهد آغاز کرده است، اما با توجه به کتاب مى‌توان به شیوه او در این شرح دست یافت. وى ابتدا تکه‌اى از کلام سیبویه را ذکر مى‌کند و به دنبال آن به شرح آن عبارت مى‌پردازد. البته او همیشه به این روش ملتزم نیست؛ چنان‌که در «باب الهمزة»[۶]توضیحات خود را بر کلام سیبویه مقدم مى‌کند. سیرافى عبارات را به‌گونه‌اى توضیح مى‌دهد که براى خواننده قابل فهم باشد؛ لذا یاقوت در «معجم الأدباء» مى‌نویسد: «نحویون زمان ما سه گروهند: آن‌که کلامش فهم نمى‌شود که «رمانى» است؛ آن‌که بخشى از کلامش فهمیده مى‌شود که «ابوعلى فارسى» است و آن‌که تمامى کلام او فهمیده مى‌شود که «سیرافى» است»[۷]
وى در شرح مطالب تنها به عبارات سیبویه بسنده نکرده، بلکه مسائل فراوانى و به‌ویژه آراء نحویون پیش از سیبویه را متعرض شده است؛ به‌عنوان مثال اقوالى از مبرد را که سیبویه با آنها مخالف بوده، متعرض شده و همین اقوال، مشهور شده و نحویون بر آنها تعلیقه زده‌اند. گاه نیز اقوالى از مبرد را که سیبویه متذکر شده، رد کرده است[۸]
مذهب نحوى سیرافى عموماً بصرى بوده و وقتى نظریه‌اى از آنها را متذکر مى‌شود با لفظ «أصحابنا» مى‌آورد و لذا وى مؤید بصریون بوده و آراء کوفیون را رد مى‌کند[۹]
در ابتداى کتاب، مقدمه مختصرى از محققین اثر در شرح حال، اساتید، شاگردان و آثار سیرافى آمده است.
فهرست محتویات هر جلد در انتهاى آن ذکر شده است. پاورقى‌هاى کتاب نیز به آدرس آیات، روایات، اشعار و اختلاف نسخ اختصاص دارد.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- ماهر عباس جلال، «نظرات فی کتاب سیبویه»، التراث العربی، جمادی‌الآخرة 1422، العدد 83 و 84.
- السامرایی، إبراهیم، «أبوسعید السیرافی و کتاب سیبویه»، الدراسات الأدبیة، پاییز و زمستان 1343، شماره 3 و 4.
- مهدوى دامغانى، احمد، «مقدمه‌اى در باب أخبار النحویین قاضى سیرافى»، گزارش میراث، دوره دوم، سال ششم، شماره سوم و چهارم، مرداد - آبان‌ماه 1391.
وابسته‌ها
البهجة المرضية علی ألفية ابن مالك
تحفة الأديب في نحاة مغني اللبيب
النحو الوافي مع ربطه بالأساليب الرفيعة و الحياة اللغوية المتجددة
معجم القواعد العربية في النحو و التصريف
مبادئ العربية في الصرف و النحو
النحو المستطاب: سؤال و جواب و إعراب
أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق
الإنصاف في مسائل الخلاف بين النحو البصريين و الكوفيين
همع الهوامع شرح جمع الجوامع في النحو
شرح ملاجامي علی متن الكافية في النحو
أوضح المسالك إلی ألفية ابن مالك
النحو الواضح في قواعد اللغة العربية (المرحلة الابتدائية)
شرح الشواهد الشعرية في أمات الكتب النحوية لأربعة آلاف شاهد شعري
شرح المكودي علی الألفية في علمي الصرف و النحو
شرح الدرة البهية، «نظم الآجرومية»، في أصول علم اللغة العربية
النحو التطبيقي وفقا لمقررات النحو العربي في المعاهد و الجامعات العربية
شرح تسهيل الفوائد و تكميل المقاصد
كتاب سيبويه و يليه تحصيل عين الذهب من معدن جوهر الأدب في علم مجازات العرب