جریان‌شناسی تفاسیر فقهی؛ تاریخ، تطور و نمونه‌ها

جریان شناسی تفاسیر فقهی تاریخ، تطور و نمونه‌ها
پدیدآوران	ناصحیان، علی اصغر (نويسنده) مهدوی‌راد، محمدعلی (نویسنده) نورایی، محسن (نویسنده) راد، علی (نویسنده) فیض آبادی، جهانگیر (نویسنده) جلائیان اکبرنیا، علی (گردآورنده) علیزاده، میرزا (نویسنده) خرقانی، حسن (نویسنده) بزدی ثانی، هادی (ویراستار)
ناشر	دانشگاه علوم اسلامی رضوی
مکان نشر	ایران - مشهد مقدس
سال نشر	1391ش
چاپ	2
شابک	‎978-964-7673-81-5
موضوع	تفاسیر - تاریخ و نقد - تفاسیر فقهی - نقد و تفسیر
زبان	فارسی
تعداد جلد	2
کد کنگره	4ج 92 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جریان‌شناسی تفاسیر فقهی؛ تاریخ، تطور و نمونه‌ها، نوشته گروه پژوهشی علوم قرآن و حدیث (علی‌اصغر ناصحیان، محمدعلی مهدوی‌راد، میرزا علیزاده و حسن خرقانی) است.

موضوع کتاب

این کتاب به معرفی رویکرد تفسیر فقهی که به استنباط احکام شریعت در پرتو قرآن می‌پردازد و در مواردی نیز با توجه به میراث فقهی برگرفته از سنت و دیگر منابع، آیات احکام را شرح داده، اختصاص یافته است.

انگیزه نگارش

هدف اثر حاضر، شناختن و شناساندن جریان‌های تفسیرنگاری در حوزه تفاسیر فقهی با نگاهی تحلیلی و انتقادی است.

ساختار

کتاب در سه جلد تنظیم شده و مشتمل است بر:

1. مقدمه مرکز پژوهش دانشگاه (درباره کتاب و شیوه کار و ساختار پژوهش حاضر).
2. درآمدی کوتاه بر جریان‌شناسی تفاسیر فقهی.
3. معرفی تفصیلی تفاسیر فقهی که با معرفی أحكام القرآن محمد بن سائب کلبی در جلد اول آغاز می‌شود و با معرفی روائع البيان صابونی در جلد دوم، به پایان می‌رسد (البته برای حفظ سیر تاریخی آثار معرفی‌شده، چند تفسیر که به‌صورت اجمالی معرفی شده‌اند نیز در این میان ذکر شده است).
4. معرفی اجمالی و شناسنامه‌ای بیش از سیصد اثر از تفاسیر آیات‌الاحکام‌ها در جلد سوم.

محتوا

مطالب کتاب، در ضمن سه بخش مطرح شده است:

• معرفی تفصیلی مهم‌ترین تفاسیر فقهی: در این مرحله برخی از تفاسیر موجود که اهمیتی بیشتر داشته‌اند، گزینش شده و به‌صورت تفصیلی معرفی گردیده‌اند؛ مانند تفسير الخمس‌مائة من القرآن، مقاتل بن سلیمان (م 150ق)، زیدی‌مذهب؛ أحكام القرآن شافعی (م 458ق)؛ أحكام القرآن، احمد بن علی جصاص رازی (م 370ق) حنفی‌مذهب و....

در معرفی تفاسیر یاد‌شده چند نکته مورد توجه قرار گرفته است:

1. معرفی نویسنده، شامل:
   1. زادروز، زادگاه، بالندگی و رشد، استادان، شاگردان و سال مرگ مؤلف؛
   2. تبیین فضای فکری، فرهنگی و سیاسی حاکم بر زمان و مکان مؤلف و تأثیر آن بر شخصیت و افکار و آرای وی؛
   3. آرا و عقاید مذهبی مؤلف؛
   4. بیان مهم‌ترین آثار مؤلف با نگاهی کلی به آن؛
   5. معرفی شخصیت‌های یادشده در متن مقاله به‌طور کوتاه.
2. معرفی اثر، شامل:
   1. بیان ساختار کلی کتاب و ذکر اطلاعات شناسنامه‌ای آن، مانند سال تألیف، تعداد مجلدات، تنظیم صوری از قبیل مقدمه و ابواب و نگرش کلی به کتاب از حیث اهمیت و کاربرد؛
   2. نظر مؤلف در تعریف و بیان قلمرو آیات الاحکام از حیث شمول آن نسبت به قصص انبیا و امت‌های گذشته؛
   3. مبانی استنباط نویسنده از جهت استناد به عقل، نقل، اجماع، قیاس و...؛
   4. روش تفسیری مؤلف از جهت گرایش به عقل، نقل، استناد به لغت، سیاق و بیان وجه غالب آن؛
   5. مذهب فقهی نویسنده با نمونه‌ای از آرای فقهی وی؛
   6. آرای علوم قرآنی او که در میان مباحث تفسیری آمده و حدود تأثیرگذاری آن در استنباط وی؛
   7. منابع نویسنده، اعم از منابع تفسیری، لغوی، حدیثی... و حدود تأثیرپذیری او از پیشینیان و معاصران خود؛
   8. ارزیابی کتاب از جهت تأثیرگذاری بر عالمان پس از خود و نقاط قوت و ضعف آن.

• معرفی اجمالی برخی از تفاسیر موجود: از میان تفاسیر فقهی و آیات‌الاحکام‌های موجود که بیشتر از معاصران می‌باشد، شانزده کتاب به‌صورت اجمالی معرفی گردیده است؛ مانند: آيات الأحكام، نوشته محمد بن سائب کلبی؛ الإكليل في استنباط التنزيل، نوشته جلال‌الدین سیوطی؛ مشرق الشمسين، اثر شیخ بهایی؛ أحكام القرآن، اثر خزائلی؛ آيات الأحكام، اثر میرخانی؛ أحكام القرآن، اثر شانه‌چی و... در معرفی اجمالی نیز تلاش شده تا سرفصل‌های یادشده در معرفی تفصیلی به‌صورت مختصر مد نظر قرار گیرد.

• معرفی شناسنامه‌ای دیگر تفاسیر: در این بخش، در مورد دیگر تفاسیر فقهی که از بیشتر آنها اثری باقی نمانده و یا اگر موجود است در دسترس نبوده، در حد اطلاعاتی که به‌دست آمده، توضیحاتی ارائه شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.