شافعی، محمد بن ادریس
ابوعبدالله محمد بن ادریس شافعی (150-204ق)، معروف به امام شافعی، سومین امام از ائمه چهارگانه اهل سنت، بنیانگذار مذهب شافعی، فقیه، محدث، ادیب و شاعر عرب است. وی از طبقه چهارم فقیهان تابعی مکه به شمار میرود و به دلیل عشق و ارادت فراوان به اهلبیت پیامبر(ص) و امام علی(ع) و سرودن اشعار فراوان در مدح آنان شهرت دارد. مهمترین استاد او مالک بن انس و مهمترین شاگردش احمد بن حنبل بوده است. کتاب «الام» مهمترین اثر فقهی و «الرسالة» مهمترین اثر اصولی او به شمار میرود.
| محمد بن ادریس شافعی | |
|---|---|
 مرقد امام شافعی | |
| نام کامل | محمد بن ادریس بن عباس بن عثمان بن شافع |
| نامهای دیگر | شافعی، ابوعبدالله محمد، ابو عبدالله محمد بن ادریس الشافعی، امام شافعی، محمد، محمد بن ادریس، امام الشافعی، مطلبی، محمد بن ادریس، امام محمد بن ادریس شافعی، قرشی مطلبی، محمد بن ادریس |
| لقب | امام شافعی، ناصرالحدیث |
| نسب | قرشی مطلبی |
| نام پدر | ادریس |
| ولادت | 150ق |
| محل تولد | غزه |
| محل زندگی | مکه، مدینه، بغداد، مصر |
| رحلت | 204ق |
| مدفن | فسطاط (قاهره)، مصر |
| طول عمر | 54 سال |
| خویشاوندان | مادر: فاطمه دختر عبیدالله بن حسن بن حسین بن علی بن ابیطالب(ع) |
| دین | اسلام |
| مذهب | اهل سنت (بنیانگذار مذهب شافعی) |
| پیشه | فقیه، محدث، ادیب، شاعر، قاضی |
| منصب | قاضی نجران |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | امام و مجتهد مطلق |
| علایق پژوهشی | فقه، اصول فقه، حدیث، تفسیر، ادبیات عرب |
| اساتید | |
| شاگردان | |
| برخی آثار | |
ولادت
ابوعبدالله محمد بن ادریس بن عباس بن عثمان بن شافع بن سائب بن عبید بن عبدیزید بن هاشم بن عبدالمطلب بن عبدمناف قرشی مطلبی، در سال 150ق (مصادف با سال وفات ابوحنیفه) در غزه از شهرهای فلسطین به دنیا آمد. برخی نیز محل تولد او را یمن ذکر کردهاند، اما قول اول از شهرت بیشتری برخوردار است. پدرش ادریس از بنی هاشم و مادرش فاطمه دختر عبیدالله بن حسن بن حسین بن علی بن ابیطالب(ع) از طایفه اَزْد بود. شافعی در همان ایام کودکی و قبل از دو سالگی، پدرش را از دست داد. مادرش پس از درگذشت پدر، وی را در حالی که دو سال داشت به مکه برد و در آنجا بزرگ شد.
تحصیلات
شافعی تحصیلات خود را از کودکی در مکه آغاز کرد. وی قرآن را در هفت سالگی حفظ نمود و در ده سالگی کتاب «الموطّا» اثر مالک بن انس را به طور کامل به خاطر سپرد. او برای فراگیری فقه و حدیث به مدینه رفت و نزد مالک بن انس به تحصیل پرداخت و تا زمان وفات مالک در سال 179ق در مدینه ماند. شافعی همچنین نزد استادان دیگری همچون مسلم بن خالد الزنجی در مکه، سفیان بن عیینه و محمد بن حسن شیبانی در بغداد دانش آموخت. وی هفده سال را در میان قبیله هذیلیان، از فصیحترین قبائل عرب، سپری کرد تا ادبیات عرب، شعر و لغت را به طور کامل فراگیرد. سفرهای علمی متعددی به یمن، بغداد و مکه داشت و سرانجام در سال 199ق به مصر رفت و تا پایان عمر در آنجا اقامت گزید.
فعالیتها
شافعی سالهای بسیاری را در میان اعراب بادیهنشین سپری کرد و در علم عربیّت به شهرت رسید. مدتی در نجران از شهرهای یمن به منصب قضاوت نشست. او مناظرات علمی متعددی با دانشمندان همعصر خود از جمله محمد بن حسن شیبانی و اسحاق بن راهویه داشت. شافعی در مصر مجلس درسی برپا کرد و به تربیت شاگردان بسیاری پرداخت که از جمله آنان میتوان به احمد بن حنبل، اسماعیل بن یحیی مزنی و ربیع بن سلیمان مرادی اشاره کرد. وی علاوه بر فقه و حدیث، در شعر و ادبیات عرب نیز تبحر داشت و اشعار فراوانی در موضوعات اخلاقی، شرعی و مدح اهلبیت(ع) سرود. در زمان خلافت هارون عباسی، به اتهام تشیع به بغداد فراخوانده شد، اما از این اتهام تبرئه گردید.
وفات
امام شافعی سرانجام در روز آخر ماه رجب سال 204ق در 54 سالگی در فسطاط (قاهره) مصر چشم از جهان فروبست و در قبرستان قرافة الصغری به خاک سپرده شد. در دوران ایوبیان (540-613ق) بارگاه با شکوهی بر روی قبر او بنا شد.
آثار
- الامّ در 7 جزء مهمترین کتاب شافعى است.و به احکام عملى و فقهى مىپردازد.
- الرسالة مهمترین کتاب شافعى در اصول فقه است.این اثر به بیان خاص و عام، ناسخ و منسوخ، مجمل و مبیّن قرآن مىپردازد.
- احکام القرآن(کتابى مستقل غیر از کتاب مورد بحث) در این اثر گونهاى از معنا شناسى آیات احکام را ارائه مىدهد.آراء مهم شافعى در باب قرآن بیشتر در «الرساله»آمده است.
- جامعى المزنى
- الکبیر و الصغیر
- مختصر آنها
- مختصر الربیع
- مختصر البویطى
- حرمله
- الحجة
- الامالى
- الاملاء
در مجموع 103 اثر در تفسیر، فقه، اصول فقه، و ادب براى او بر شمردهاند.