جذوة المقتبس في تاريخ علماء الأندلس
| جذوة المقتبس في تاريخ علماء الأندلس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حمیدی، محمد بن فتوح (نویسنده)
معروف، بشار عواد (محقق و معلق) عواد، محمد بشار (محقق و معلق) |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | تونس - |
| سال نشر | 1429 ق یا 2008 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اندلس - تاریخ
اندلس - سرگذشت‌نامه مجتهدان و علما - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DP 58 /ح8ج4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
جذوة المقتبس في تاريخ علماء الأندلس، تأليف محمد بن فتوح حميدى (متوفى 488ق)، حافظ، محدّث، اديب و مورخ اندلسى قرن پنجم، از جمله فرهنگ‌نامه‌هاى محلى عربى در موضوع علماى اندلس است. بشار عوّاد معروف و محمد بشار عواد تحقيق كتاب را برعهده داشته و بر آن تعليقه زده‌اند.
ساختار
كتاب مشتمل بر مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و متن كتاب است. در متن اثر در فصل اول حاكمان و در فصل دوم علماى اندلس معرفى شده‌اند. در اين دو فصل 988 تن به ترتيب حروف الفبا به اسم، كنيه، لقب و يا صفت معرفى شده و اطلاعات به‌دست‌آمده درباره آنها ارائه شده است.
گزارش محتوا
حميدى اين كتاب را در بغداد به درخواست شخصى كه به گفته خودش به او بسيار محبت كرده و تشكر از او واجب بوده نوشته است.[۱]محقق كتاب اين شخص را مظفر بن رئيس‌الرؤساء دانسته كه حميدى در خانه‌اش اقامت داشته است. او از حميدى خواسته كه شرح حال راويان حديث و اهل فقه و شعر و ادب اندلس را گردآورى كند[۲]
وى در اين كتاب، به فتح اندلس و ذكر صحابه و تابعينى كه در فتح اندلس نقش داشته يا به اندلس رفته‌اند، اشاره‌اى كوتاه كرده است. در ادامه، به ذكر واليان و حاكمان اندلس، از دوره امويان تا روزگار خودش، پرداخته و سپس شرح حال محدّثان، فقيهان، شاعران و اديبان اندلس را، به ترتيب نام و كنيه، آورده است. در شرح حال افراد، اطلاعات متنوعى نظير تاريخ تولد و وفات، اشعار، كتاب‌ها، سفرها، مشايخ و شاگردان آنها آمده است. وى در برخى موارد از بيان اينكه نسب شخصى را فراموش كرده ابايى نداشته است.[۳]
پس از بخش كنيه‌ها اسامى افرادى آمده كه نام آنها مشخص نيست و تنها نسبت آنها به پدرانشان ذكر شده است، مانند: ابن ابيض كاتب، ابن تيانى و ابن طريف[۴]در دو بخش بعد نيز اسامى كسانى آمده كه از آنها با نسبت ياد شده، مانند: بزليانى، جرفى و خندقى[۵]از دو تن نيز با صفت ياد شده كه عبارتند از غلام فصيح اندلسى و الناجم[۶]
اگرچه نویسنده مطالب هر فصل را به ترتيب حروف الفبا ذكر كرده است، اما «محمد» اولين اسمى است كه در كتاب به جهت تيمن ذكر شده است. در بخش كنيه‌ها نيز ابومحمد پيش از همه آمده است.[۷]
در بخش زنان تنها به نام سه زن، صفيه بنت عبدالله الريى، مريم بنت ابى‌يعقوب الفصولى و الغسّانيه اشاره شده است. هر سه زن اديب و شاعر بوده و به اشعارى از آنها اشاره شده است.[۸]
وضعيت كتاب
بسيارى از مؤلفان و تراجم‌نويسان پس از حميدى، از اين كتاب بهره برده‌اند. كتاب بغية الملتمس ضبى، ذيلى بر جذوة المقتبس است كه در آن پاره‌اى از كمبودهاى جذوة المقتبس جبران و برخى اشتباهات آن اصلاح شده است.[۹]
تحقيق كتاب با استفاده از تنها نسخه خطى آن و نسخه‌هاى چاپى انجام گرفته است.[۱۰]
فهارس انتهاى كتاب بر طبق حروف الفبا تنظيم شده كه عبارتند از: فهرست اسامى اشخاص، انساب و شهرت و القاب، احاديث مرفوعه، كتب واردشده در متن، مواضع و شهرها، اشعار، مصادر و منابع.
ارجاعات و اختلاف نسخه‌ها در پاورقى‌هاى كتاب ذكر شده است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- معينى، محسن، دانشنامه جهان اسلام، جلد 14، زير نظر غلامعلى حداد عادل، تهران، بنياد دائرةالمعارف اسلامى، چاپ اول، 1389.