ثورة التنزيه؛ رسالة التنزيه تليها مواقف منها و آراء في السيد محسن الأمين

ثورة التنزيه؛ رسالة التنزيه تليها مواقف منها و آراء في السيد محسن الأمين
پدیدآوران	حسینی نجفی، محمدقاسم (نویسنده) امین، سید محسن (نویسنده)
ناشر	دارالجدید
مکان نشر	بیروت
سال نشر	1996م
چاپ	اول
موضوع	نقد و تفسیر امین‌، محسن‌، ۱۸۶۵ - ۱۹۵۲م‌.,رسا‌له‌ التنزیه‌ - نقد و تفسیر امین‌، محسن‌، ۱۸۶۵ - ۱۹۵۲م‌.,سوگواریها‌ حسین‌ بن‌ علی‌(ع)، اما‌م‌ سوم‌، ۴ - ۶۱ق‌.
کد کنگره	‏BP۲۳۳/۷/الف۸ح۵

ثورة التنزيه؛ رسالة التنزيه تليها مواقف منها و آراء في السيد محسن الأمين گردآوری و آماده سازی توسط محمد قاسم حسینی نجفی، كتاب حاضر شامل چند مقاله و رساله‌اى با اين عنوان است: التنزيه فى اعمال الشّبيه، تأليف سيّد محسن امين عاملى. مقالات كتاب در بارۀ اين رساله و نقش اصلاحى نویسندۀ آن است و آنچه از اين كتاب مورد نظر ماست، همين رسالۀ آن است.

التنزيه فى اعمال الشّبيه، كه معمولاً باختصار از آن با عنوان التنزيه ياد مى‌شود، رساله‌ای است كوتاه كه تاريخ پايان تأليف آن محرّم 1346 است. اين رساله بنا به گزارش شيخ آقا بزرگ تهرانى در الذّريعة (ج4، ص455)، نخست در مطبعة العرفان در سال 1347 قمرى در بيست و دو صفحه منتشر شد. رسالۀ حاضر همواره ناياب است، امّا بارها در ضمن چند كتاب چاپ شده و نيز خلاصه‌اى از آن در اعيان الشّيعة (ج ١٠، ص٣٧٣۔٣٧٨)، منتشر گردیدہ است. چاپ حاضر، بھترین چاپ آن است.

التنزیه دربارۀ پاکسازی مراسم عزاداری و تعزیه گردانی از بدعتهاست و نخستین کتابی است که در این باره نوشته شده و، بدون تردید، مناقشه‌انگیزترین کتابی است که در بارۀ عزاداری نوشته شده است.

مهمترین بخش این کتاب همان سه صفحۀ آغاز آن است که از بدعتھا و منکرات در عزادارى براى امام حسين(ع) سخن رفته و امور ذیل در شمار آنها دانسته شده که رواج دارد:

١. دروغ، كه در منابر و محافل گفته می‌شود.

٢۔ آزار بدن با قمه، كه موجب جارى شدن خون مى‌شود.

٣. استعمال آلات لھو، مانند طبل و شیپور و سنج.

۴.مانندسازی مردان به زنان.

۵. سوار شدن زنان با صورت باز بر کجاوه و مانند کردن آنان به دختران رسول خدا.

۶. شيون زنان در حضور مردان نامحرم که، اگر هم حرام نباشد، عیب و ننگ و خلاف ادب و مروت است.

٧. بانگ و شیون با صدای ناپسند و زشت

٨. کلّیۀ اعمالی که موجب هتک و افتضاح است و به شمارش نمى‌آيد.

سپس، تا پایان رساله، به نقد مطالب کتابی پرداخته شده که در آن کفن پوشیدن و قمەزنی و طبل و سنج زدن و شيپور نواختن در عاشورا، نيكو شمرده شده و در ضمن کتاب، کنایه‌ای به نویسنده هم زده شده است. علامۀ امین به نام این نویسنده و عنوان كتابش اشاره نكرده است؛ امّا همان‌گونه كه شيخ آقا بزرگ تهرانى در الذّريعة (ج١٢، ص٢٩٢)، گفته است وى شيخ عبدالحسين صادق عاملى و عنوان كتابش سيماء الصّلحاء فى اثبات جواز اقامة العزاء لسيد الشّهداءاست كه در سال ١٣٢٥ قمرى منتشر شد. از اينجا دانسته می‌شود که رسالۀ التنزیه یک سال پس از کتاب سیما الصّلحا، و در پاسخ به آن نوشته شد.

علامۀ امین ضمن نقل مطالبی از کتاب یاد شده، به نقد آن پرداخته و در اين نقد، عهده‌دار ابطال دلایل نویسنده برای رخصت در نقل برخى از احاديث، كفن پوشيدن، قمه زدن و قیاس کردن آن با حجامت و ... شده و در پایان گفته است: اگر سخنان این نویسنده درست باشد، شایسته بود که عالمان به این اعمال می‌پرداختند و پیشگام می‌شدند و طبل و سنج مى‌زدند و شيپور مى‌نواختند و كفن مى‌پوشيدند و باشمشير به سر و روی خود می‌زدند تا مردم به آنان اقتدا کنند. حال آنکه هیچگاە عالمان چنین نکردند و بدان فرمان ندادند و برخی از عوام این امور را در عصر حاضر ایجاد کردند.

كتاب ثورة التنزيه شامل رسالۀ التنزيه (ص ٢١-۴٣)، و چند مقاله در بارۀ اين رساله و نويسندۀ آن است كه فهرست آنها عبارت است از: «سيِّد العلويين والأموبين»از جعفر خليلى، «ارتفع إلى مصاف أكابر الرجال ...» از حكمت هاشم، «الالتزام في فكر الإمامين الشيخ محمد عبده و السّيد محسن الأمين» از محمد سعيد رحيل، «لو كان في الإسلام من مثله عدد الأنامل ...» از وجيه بيضون، «زعيم من زعماء الروحانية في هذاالشرق» از مجلّة العرفان.

رسالۀ التّنزیه، به لحاظ خرافه‌زدایی، مانند كتاب لؤلؤ و مرجان، از ميرزا حسين نوری، است. یعنی همان گونه که نوری در لؤلؤ و مرجان عهده‌دار خرافه‌زدایی از روضه‌خوانی و پاکسازی آن شده، علامۀ امين در التّنزيه عهده‌دار خرافه‌زدايى از عزاداری و تعزیه گردانى و پاكسازى آنها شده است. با اين تفاوت كه اوّلاً فضل تقدّم در خرافه زدايى از آن مؤلف لؤلؤ و مرجان است، ثانياً كتاب لؤلؤ و مرجان تقريباً مقبول و مؤثر واقع شد، امّا رسالۀ التنزیه مورد مناقشه قرار گرفت و بر آن رديّه‌هاى متعدّدى نوشته شد.

همچنين رسالة التّنزيه به لحاظ مناقشه انگيز بودن، مانند كتاب شهيد جاويد، از صالحی نجف آبادی، است. یعنی همان گونه که التّنزیه مناقشه‌انگیزترين كتابى است که دربارۀ عزاداری بر امام حسین نوشته شده، شھید جاوید مناقشه‌انگیزترین کتابى است که در بارۀ آن حضرت نوشته شده است.

دانستنى است اين رساله به قلم جلال آل احمد باعنوان عزاداری‌هاى نامشروع در سال ١٣٢٢ به فارسی ترجمه و در شانزدہ صفحه در چاپخانۀ تابان در تهران منتشر شد. امّا فى‌الفور همۀ نسخه‌های این ترجمه جمع‌آوری و از بین برده شد.

جلال آل احمد در ضمن شرح حال خويش، در كتاب يك چاه و دو چاله ومثلاً شرح احوالات (چاپ اول: تهران. انتشارات فردوس، ١٣٧۶)، بدين مطلب اشاره كرده است: «جزوه‌ای ترجمه کرده بودم از عربی به اسم عزاداریهای نامشروع كه سال ٢٢ چاپ شدو یکی -دو قِران فروختيم و دو روزه تمام شد و خوش وخوشحال بوديم .... نگو كه بازاريهاى مذهبى همه‌اش را چَكى خريده‌اند و سوزانده. اين را بعدها فهميديم.) (ص٧٢).

این ترجمه همواره نایاب بود تا آنكه نيم قرن بعد به كوشش و با مقدّمۀ سيد قاسم یاحسینی با همان عنوان (عزاداریهای نامشروع)، همراە تحلیلی از کتاب و توصيفى از شرح حال نويسندۀ آن در پنجاه و سه صفحه منتشر شد. (بوشهر، نشر شروه، ١٣٧١).

در پی انتشار رسالۀ التّنزیه، چند کتاب در ردّ آن منتشر شدكه در ذيل به مشخصات آنها اشاره مى‌شود:

محمّدحسين آل مظفّر نجفى. الشّعائر الحسينيّة. بغداد، مطبعة النّجاح، 1348.(الذّريعة، ج14، ص ١٩١ وج4، ص455).

عبدالحسين حلّى نجفى. النقد النّزيه لرسالة التّنزيه. نجف، مطبعة الحيدريّة،1347. (الذّريعة، ج24، ص٢٧٩ - ٢٨٠). این کتاب دو جلد است و دانسته نشد كه جلد دوم آن منتشر شده است يا نه.

سيّد على نقى لكهنوى. اقالة العاثر فى اقامة الشّعائر الحسينيّة، نجف، 1348.(الذّريعة، ج٢، ص263 و ج4، ص455).

محمّد على اردوبادى نجفى. الكلمات الجامعة حول المظاهر العزائيّة. (الذّريعة، ج١٨، ص114).

همچنين شيخ آقا بزرگ تهرانى در الذّريعة (ج4، ص455)، كتاب النّظرة الدّامعة، از مرتضى آل ياسين كاظمى، را در ردّ رسالۀ التنزيه شمرده است؛ امّا با توضيحات بيشتر وى در جلد ديگرى از الذّريعة (ج24، ص ١٩۶)، دانسته مى‌شود كه النظرة الدّامعة در ردّ التنزيه نيست.

آخرين نكته اينكه در الذَريعة (ج١٨، ص24)، از كتابى با عنوان كشف التّمويه عن رسالة التنزیه، گردآوری محمّد گنجى (نجف، 1347)، ٧٢ص، ياد و در بارۀ آن گفته شده كه شامل فتاوى عالمان در موافقت با رسالۀ التّنزيه است. همچنين در الذّريعة(ج٨، ص٢٢٨)، از كتاب ديگرى با عنوان دفع التّمويه عن رسالة التّنزيه فى اعمال الشّبيه،از علی جمال (١٣۴٧)، یاد و در بارۀ آن گفته شده كه در تأييد رسالۀ التنزيه است.

منابع مقاله

اسفندیاری، محمد؛ کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع) به ضمیمه امام حسین(ع) در الذریعه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، زمستان 1380