ترجمه آموزی قرآن کریم
| ترجمه آموزی قرآن کریم | |
|---|---|
 | |
| ناشر | نشراحسان |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1393 |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-600-349-066-6 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 60 /6 /ي2 5ک |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ترجمه آموزی قرآن کریم نوشته محمدعلی کوشا (معاصر)، تلاشی است در جهت آموزش علوم و مفاهیم قرآنی در راستای ترجمه نگاری قرآن کریم که مؤلف در فصول و بخش‌های متعددی به موضوعات مرتبط با این بحث می‌پردازد. این کتاب به زبان فارسی در یک جلد و در سالهای اخیر به رشته تألیف در آمده است.
ساختار
کتاب دارای یک مقدمه و متن خالی از ابواب و فصول است.
نویسنده مباحث خویش را با معنا و تعریف ترجمه آغاز نموده سپس به جایگاه ترجمه، شرایط مترجم، اصول و مبانی در ترجمه، رعایت برخی اصول در فن ترجمه، منابع موردنیاز برای ترجمه و ذکر برخی ترجمه‌ها از قرن چهارم تا معاصر اشاره نموده است.
گزارش محتوا
مؤلف در مقدمه به اهمیت ترجمه آموزی قرآن کریم سخن به میان آورده و این موضوع را از ضروری‌ترین مباحثی معرفی می‌کند که حوزه و دانشگاه باید آن را در خلال مباحث علوم قرآنی بگنجانند تا اینکه به‌واسطه پرورش محققانی در این بخش ضعف موجود در ترجمه‌های کنونی مرتفع شود[۱].
در ادامه نگارنده بیان می‌دارد که این اثر کمحجم، تنها جنبه یادآوری‌های ترجمه آموزی در حوزه پراهمیت فن ترجمه قرآن کریم را دارد، وگرنه شرح و بسط ریزه‌کاری‌های این فن بیش از آنکه به نوشتار درآید باید به‌صورت عملی در کلاسهای آموزش قرآن کریم به‌صورت اساسی در قالب عرضه ترجمه آیه به آیه و بحث و گفتگو در جزئیات نکات صرفی، نحوی، بلاغی و ارائه قالب درست و استوار زبان مقصد برای زبان مبدأ در جمع ترجمه آموزان شکل عینی و کاربردی پیدا کند[۲].
نویسنده در ابتدای کتاب به معنای ترجمه پرداخته و نظرات لغویان همچون فراهیدی، فیروزآبادی، فیومی و ابن فارس را آورده سپس می‌گوید: ترجمه به معنای برگرداندن متنی از زبانی به زبان دیگر با رعایت مفهوم و محتوای آن متن است که در این فرایند متن اصلی را زبان مبدأ و متن ترجمه را زبان مقصد می‌گویند.
مبحث بعد پیرامون عناصر ترجمه است که دارای دو بخش عنصر ادب و هنر است. عنصر ادب به معنای آگاهی از علوم ادبی، مانند صرف و نحو و لغت است و عنصر هنر آگاهی از علوم بلاغی است، مانند معانی و بیان و بدیع؛ که چنین علومی به دست نمی‌آید جز از راه ممارست و بهره‌گیری از اساتید بزرگ این فنون[۳].
او می‌گوید: ترجمه را می‌توان به پنج نوع ترجمه تقسیم کرد:
- ترجمه تحت‌اللفظی؛
- ترجمه تطبیقی؛
- ترجمه تفسیری؛
- ترجمه مضمونی؛
- ترجمه منظوم.
مراد از ترجمه تحت‌اللفظی، ترجمه‌ای است که معنای هر کلمه زیر آن گنجانده شود و مترجم در ترجمه آیات خود را مقید به رعایت قواعد دستوری در زبان مقصد نکند.
مراد از ترجمه تطبیقی، ترجمه‌ای است که کاملاً از جهت کمی و کیفی منطبق بر متن باشد که امروزه اکثر ترجمه‌های موجود بهاینترتیب است.
مراد از ترجمه تفسیری، ترجمه‌ای است که با توضیح و تفسیر کوتاه آمیخته شده باشد؛ مانند ترجمه فیضالاسلام.
مراد از ترجمه مضمونی، ترجمه‌ای است که مترجم تنها مضمون آیات را در قالب زبان مقصد بگنجاند و خود را مقید به تطبیق جمله به جمله ترجمه با متن نگرداند که ظاهراً مراد از ترجمه آزاد همان ترجمه مضمونی است.
مراد از ترجمه منظوم، ترجمه شعری آیات قرآن کریم است که در واقع محتوای آیات قرآن را در قالب نظم ارائه شود.
در ادامه، نگارنده درباره ضرورت ترجمه قرآن بیان می‌دارد که در طول قرن‌ها پس از نزول قرآن کریم آن چیزی که موجب شده غیر عربزبانان با قرآن آشنایی پیدا کنند و قرآن در میان آن‌ها گسترش پیدا کند ترجمه قرآن کریم به سایر زبان‌های دنیا بوده و لذا ازاین‌جهت فن ترجمه قرآن از باارزشترین علوم دینی محسوب می‌شود[۴].
شرایط مترجم از جمله شروط یک ترجمه صحیح و کامل است که مؤلف از بین شرایط گوناگون به مهمترین شرایط یک مترجم کامل اشاره می‌کند:
- آشنایی کامل مترجم با زبان مبدأ و مقصد؛
- توانایی لازم مترجم در ارائه نثری دقیق و استوار؛
- آشنایی مترجم با تفسیر و علوم قرآنی؛
- آشنایی مترجم با علم فقه؛
- آشنایی کامل مترجم با علم کلام؛
- داشتن سلامت روح و عقل[۵].
بخش بعدی در موضوع نثر معیار است که زبان ترجمه می‌باید مبتنی بر آن باشد. مراد از نثر معیار این است که:
- نثر ترجمه نباید نثری متروک، منسوخ، مهجور یا غریب باشد.
- نثر ترجمه نباید عربی زده محض، ثقیل یا به‌صورت نثر سره نامفهوم باشد.
- نثر ترجمه نباید انباشته از حشو و زوائد و یا دارای تعقیدات لفظی باشد.
- نثر ترجمه نباید متکلفانه و متصنعانه و دارای الفاظ نامأنوس باشد.
- نثر ترجمه باید رسا، گویا، خوشخوان، روان و وافی به مقصود باشد.
- نثر ترجمه باید تا حدودی آراسته به محسنات لفظی و ظرافتهای هنری باشد[۶].
واژه‌سازی مناسب برای کلمات قرآن از دیگر بخش‌های این کتاب است. مترجم باید در انتخاب معادلهای صحیح و مناسب با کلمات قرآن دقت لازم را بکار برد و واژه متناسب زبان مقصد را به دست بیاورد که در ادامه با ذکر مثالهایی مقصود خویش را بیان می‌کند[۷].
یکی از نکات لازم در ترجمه قرآن این است که اصطلاحات قرآنی را که در ذهن و زبان اهل قرآن تعریف خاص خود را دارند، نباید به‌صورت تحت‌اللفظی ترجمه شوند زیرا چه‌بسا در آن صورت علاوه بر ابهام در معنی آیه مقصود و معانی آیه پوشیده و مخفی می‌ماند بنابراین کلماتی مثل انفاق، ایمان، ذکات، یومنون بالغیب و امثال آن‌ها را نباید معادلسازی فارسی کرد[۸].
ترجمه صحیح و دقیق واژگان مترادف از دیگر موارد حائز اهمیت در ترجمه قرآن کریم است؛ ترادف و هم معنایی چند واژه به یک معنا در زبان عربی و قرآن کریم در نگاه عالمان اصول فقه از امور اختلافی است که برخی قائل به ترادف الفاظ و برخی منکر ترادف آن هستند که البته ریشه اختلافنظرها درباره ترادف لغات به فرق گذاشتن میان اسم و صفت برمی‌گردد. با توجه به این نکته در ترجمه آیات آنگاه‌که با الفاظ بهظاهر مترادف مواجه می‌شویم باید برای هر واژه‌ای معادل مناسب آن را بیاوریم[۹].
در بخش بعدی، قاعده تضمین و احتباک مورد بررسی قرار گرفته است. تضمین به این معناست که گاه در یک کلمه معنای کلمه دیگر را می‌گنجانند و اصطلاحاً آن را اشراب می‌کنند تا یک کلمه حامل دو معنا باشد؛ و احتباک به معنای استحکام بخشیدن، استوار نمودن و بافتن است و در اصطلاح فنون بلاغی یکی از انواع حذف به شمار می‌آید که می‌تواند در ترجمه و تفسیر نقش به سزایی داشته باشد[۱۰].
نگارنده در بخش بعد به موضوع لغزشگاه‌های مترجمان می‌پردازد. لغزش‌ها در ترجمه مترجمان کم‌وبیش به خاطر عدمتشخیص فعل لازم از متعدی، عدم شناخت محذوفات، بی‌توجهی به ساختار صرفی کلمات، ترجمه تحت‌اللفظی شماری از اصطلاحات قرآنی، عدمتشخیص معلوم از مجهول، ناتوانی از آوردن معادلهای صحیح، ضعف در نکات نحوی و ترکیب صحیح آیات، ناآگاهی از مرجع ضمیر، شناخت ناکافی از صفت و موصوف و سایر ریزه‌کاری‌هایی که در ضمن تطبیق یک ترجمه بر متن دانسته می‌شود[۱۱].
نویسنده پس از ذکر ملزومات ترجمه صحیح و دقیق، در ادامه به ذکر منابع موردنیاز برای یک ترجمه کامل می‌پردازد. منابع موردنیاز برای ترجمه قرآن کریم سه بخش است:
منابع لغوی همچون:
- ترتيب كلام العين، نوشته خلیل بن احمد فراهیدی.
- الأشباه و النظائر في القرآن الكريم، نوشته مقاتل بن سلیمان بلخی.
- تهذيب اللغة، نوشته ابومنصور محمد بن احمد ازهر هروی مشهور به ازهری.
- جمهرة اللغة، نوشته ابوبکر محمد بن حسن بن درید ازدی.
- معجم مقاييس اللغة، نوشته احمد بن فارس.
- مفردات الفاظ القرآن، نوشته راغب اصفهانی.
- الصحاح تاج اللغة و صحاح العربية، نوشته اسماعیل بن حماد جوهری.
- تاج العروس من جواهر القاموس، نوشته محمد مرتضی حسینی زبیدی حنفی.
منابع تفسیری: مراجعه مستمر به منابع تفسیری یکی از ضروری‌ترین کارهای مترجم است که مؤلف به اهم منابع تفسیری اشاره می‌کند، همچون:
سومین منبع موردنیاز مترجم ترجمه‌های کهن و متأخر است که از جمله مهمترین آن‌ها ازاینقرار است:
- ترجمه تفسیر طبری که از جمله اثرگذارترین ترجمه‌ها در زبان فارسی به شمار می‌رود.
- ترجمه و تفسیر نسفی که دومین تفسیر پراهمیت و اثرگذار به شمار می‌رود.
- ترجمه و تفسیر تاج التراجم نوشته ابومظفر شاهفور.
- ترجمه و تفسیر سورآبادی نوشته محمد هروی نیشابوری[۱۲].
وضعیت کتاب
در ابتدای کتاب فهرست کتاب ذکر شده است.
در پاورقی‌ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب آمده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.