صدر، سید محمدباقر
| نام | صدر، محمدباقر |
|---|---|
| نام‌های دیگر | صدر نجفی، سید محمدباقر
شهید صدر، محمدباقر صدر، محمدباقر بن حیدر Muhammad Baqir al-Sadr |
| نام پدر | سید حیدر |
| متولد | ۱۰ اسفند ۱۳۱۳ش برابر با ۱۳۵۳ق |
| محل تولد | کاظمین |
| شهادت | 1359 ش یا 1400ق یا 1980 م |
| اساتید | آیت‌الله خویی |
| برخی آثار | بحوث في علم الأصول (ابهام‌زدایی) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00028AUTHORCODE |
سيد محمدباقر صدر (۱۳۱۳-۱۳۵۹ش)، فقیه، اصولی، فيلسوف، مغز متفكر بزرگ اسلامى، ملقب به شهید خامس، سید اسماعیل صدر برادر ایشان است.
ولادت
سید محمدباقر صدر در ۱۰ اسفند ۱۳۱۳ برابر ۲۵ ذیقعده ۱۳۵۳ق در شهر کاظمین به دنیا آمد.
پدرش سيد حيدر صدر عاملی، از نوابغ فقه و اصول بود و جدش آیت‌الله سید اسماعیل صدر، پس از درگذشت آیت‌الله شيرازى (مجدد) به مقام مرجعيت عام نائل شد.
مادر آیت‌الله صدر، دختر شيخ عبدالحسين آل ياسين، از رجال برجستۀ مذهبى و بانويى با تقوا و پرهيزگار بود.
آیت‌الله صدر در 14 سالگى پدرش را از دست داد و تحت نظر مادر و برادر بزرگش آیت‌الله اسماعيل صدر كه از مجاهدين بنام بود، قرار گرفت.
تحصيلات
آثار نبوغ از آغاز كودكى در وى چنان آشكار بود كه تحسين همگان را برمى‌انگيخت. او در 10 سالگى به زمينه‌هاى مختلف تاريخ اسلام آشنايى يافت و در همان دوران مقدمات علوم را فرا گرفت.
در 11 سالگى به آموختن منطق پرداخت و پس از آن، با نگارش رساله‌اى كتب منطق را به ورطۀ نقد آورد. علم اصول را در 12 سالگى نزد برادرش آموخت و چنان نبوغى از خود نمايان ساخت كه عقايد بسيارى از صاحب‌نظران را مورد نقد و انتقاد قرار داده و نقطه نظرات تازه‌اى عرضه كرد.
ذهن روشن و استعداد سرشار او چنان بود كه بدون استاد نيز قادر به درك بسيارى از كتب مقدمات و سطح گرديد. مراحل تحصيل علوم دينى را به سرعت طى كرده و به مراتب عالى دست يافت.
علامۀ صدر، نه تنها در زمينۀ فقه و اصول نابغه بود، بلكه در اين علوم يك نوآور و مبتكر به شمار مى‌رفت.
مقام علمى و اجتماعى
آیت‌الله صدر به استنباط و اجتهاد ابعاد تازه‌اى بخشيد و در زمينه‌هاى مختلف سياسى و اقتصادى و جهاد صاحب مكتب بود. مكتب فكرى و اقتصادى و نيز شيوۀ ديپلماسى و مبارزاتى او مشهور است.
روش و اسلوب او در مبارزه بر ضد استعمار و اختناق و مكتب‌هاى ماديگرى امپرياليسم و كمونيسم جهانى عامل مهمى در شهادت او به دست مزدوران بعثى عراق به شمار مى‌رود.
آیت‌الله صدر در زمينه‌هاى گوناگون، اعم از فقه و اصول و اقتصاد و جامعه‌شناسى تخصص داشت و احاطۀ او بر تاريخ و قانونگذارى و نظرات او در باب بانكدارى بدون ربا، گواه صادقى بر نبوغ علمى اوست.
او در سال 1362 هجرى قمرى، به نجف اشرف هجرت كرد و مطالعات خود را در زمينه‌هاى فقهى و اصولى و علوم اسلامى گوناگون پى گرفت. او در تلاشهاى علمى چنان پشتكارى از خود نشان داد كه قبل از سپرى شدن دومين دهۀ عمر گرانقدرش به درجۀ اجتهاد مطلق رسيد و در سال 1370 هجرى قمرى، از سوى آیت‌الله رميثى براى حاشيه نويسى علمى و اجتهادى دعوت به همكارى شد.
در همان زمان بود كه آیت‌الله صدر فتواهاى علمى معروف خود را به صورت حاشيه‌هاى نگارش يافته صادر كرد. اين فتواها هنوز موجودند و در زمينۀ فقهى يكى از آثار علمى نفيس و مورد توجه به شمار مى‌روند.
درخشش نبوغ وى در مجلس درس فقيه زمان، آیت‌الله محمدرضا آل ياسين به اوج خود رسيد. در اين مجلس فضلاى بزرگ و مجتهدين حوزۀ علميّه حضور مى‌يافتند. در همين محفل علمى بود كه گاه آیت‌الله ياسين پاره‌اى از نظرات آیت‌الله صدر را نقل مى‌كرد.
تحقيقات
در سال 1370 هجرى قمرى، آیت‌الله سيد محمدباقر صدر تأليف كتاب جامعى به نام «غاية الفكر» را در علم اصول آغاز كرد. اين كتاب حاوى آراء و ديدگاه‌هاى وى در زمينۀ علم اصول است.
زمانى كه تأليف بخش اول اين كتاب در سال 1378 هجرى قمرى به پايان رسيد، او تدريس خارج اصول فقه را آغاز كرد.
آیت‌الله صدر دورۀ اول اين علم را در 12 ربيع الثانى 1391 هجرى قمرى به پايان برد و دورۀ دوم درس را در رجب همان سال آغاز كرد.
ايشان در سال 1381 هجرى قمرى تدريس خارج فقه را بر پايۀ متن العروة الوثقی آغاز نمود.
تأليفات و تحقيقات آیت‌الله صدر در زمينه‌هاى گوناگون اعم از اصول و فلسفه و اقتصاد و جامعه‌شناسى و تاريخ و قانون بانكدارى اسلامى گواه صادقى بر سرشارى چشمۀ زلال علم اوست.
او به حق يكى از نوابغ عاليقدر جهان تشيع در عصر حاضر است.
آثار
آیت‌الله صدر داراى تأليفات بسيار است كه مهمترين آنها عبارتند از:
- غاية الفكر في علم الأصول
- فلسفتنا (ترجمۀ فارسى آن موجود است)
- اقتصادنا (به فارسى، اردو و تركى ترجمه شده است)
- ما ذا تعرف عن الاقتصاد الإسلامي
- الإنسان المعاصر و المشكلة الاجتماعیة (به فارسى ترجمه شده)
- البنك اللاربوي في الإسلام
- الأسس المنطقية للاستقراء (به فارسى با نام مبانى منطقى استقراء ترجمه شده و به انگليسى نيز ترجمه شده است)
- بحوث في شرح الالعروة الوثقی
- الفتاوى الواضحة (رسالۀ عمليّۀ ايشان است)
- منهاج الصالحين و التعليقة عليه
- دروس في علم الأصول
- مباحث الدليل اللفظي، تعارض الأدلة الشرعية و الأصول العملية (اين سه كتاب تقريرات درس اصول ايشان است كه توسط شاگردشان آیت‌الله سيد محمود هاشمى تدوين شده است.)
- البنك في المجتمع الإسلامي
- بحث حول المهدي عجل‌الله‌تعالى‌فرجه (با نام حماسه‌اى از نور به فارسى ترجمه شده)
- بحث حول الولاية (به فارسى و انگليسى ترجمه شده)
- المرسل و الرسول و الرسالة
- نظرة عامة في العبادات (به فارسى ترجمه شده)
- أحكام الحج
- لمحة فقهية عن دستور الجمهورية الإسلامية (به فارسى ترجمه شده)
- الصورة الكاملة للاقتصاد في المجتمع الإسلامي
- الخطوط التفصيلية عن الاقتصاد في المجتمع الإسلامي
- خلافة الإنسان و شهادة الأنبياء عليهم‌السلام
- منابع القدرة في الدولة الإسلامية
شهادت
آیت‌الله سيد محمدباقرصدر پس از سالها مبارزه و ستيز با دشمنان دين و قرآن در روز شنبه 16 فروردين ماه 1359 هجرى شمسى، ساعت سه بعد از ظهر دستگير شده و در سياه‌چالهاى رژيم صدام زندانى شد.
صبح روز يكشنبه 17 فروردين ماه 1359 هجرى شمسى، مزدوران بعثى به منزل آن بزرگوار حمله كرده و خواهر بزرگوار او، نويسندۀ معروف عراق، بانو بنت‌الهدى صدر را نيز دستگير كرده و به طرف بغداد بردند.
بعد از تحمل شكنجه‌هاى فراوان در زندان‌هاى ارتش بعث، در شب سه‌شنبه 19 فروردين ماه 1359 هجرى شمسى، اين شخصيت كم نظير جهان تشيع به دست پليدترين انسان‌هاى زمان به شهادت رسيد.
دولت عراق پیکر شهید صدر را به صورت مخفیانه در قبرستان وادی السلام دفن کرد. پس از انتفاضه شعبانیه در سال ۱۹۹۱م، به منظور نابودی قبور شیعیان، جاده‌های زیادی در این قبرستان ایجاد شد و قبر شهید صدر در اتوبان قرار گرفت. کسانی که از محل دفن، اطلاع داشتند، پیکر او را به محل دیگری در وادی‌السلام انتقال دادند؛ اما پس از مدتی، به علت آنکه دیگران از جای دفن، اطلاع یافته بودند، آن را به مکان دیگری منتقل کردند. سرانجام در رمضان ۱۴۲۷ق، جسد شهید صدر، به دروازه ورودی شهر نجف، انتقال یافت تا نهادهای علمی و اجتماعی در کنار آن ایجاد شود. این بار تمام قطعه زمین پیرامون قبر، بدون بازکردن آن، به محل جدید منتقل شد.
بسم الله الرحمن الرحیم
«إنا لله و إنا إليه راجعون» با كمال تأسف حسب گزارش جناب آقاى وزير امور خارجه كه از منابع متعدد و مقامات كشورهاى اسلامى به دست آورده است و حسب گزارشاتى كه از منابع ديگر به دست آمده، مرحوم آیت‌الله شهيد سيد محمدباقرصدر و همشيرۀ مكرمۀ مظلومۀ او كه از معلمين دانش و اخلاق و مفاخر علم و ادب بود به دست رژيم منحط بعث عراق با وضع دلخراشى به درجۀ رفيع شهادت رسيده‌اند.
شهادت ارثى است كه امثال اين شخصيت‌هاى عزيز از مواليان خود برده‌اند و جنايت و ستمكارى ميراثى است كه امثال اين جنايتكاران تاريخ، از اسلاف ستم پيشۀ خود مى‌برند. شهادت اين بزرگواران كه عمرى را به مجاهدت در راه اهداف اسلام گذرانده‌اند به دست اشخاص جنايتكارى كه عمرى به خونخوارى و ستم پيشگى گذرانده‌اند عجيب نيست. عجيب آن است كه مجاهدان راه حق در بستر بميرند و ستمگران جنايت پيشه دست خبيث خود را به خون آنان آغشته نكنند. عجب نيست كه مرحوم صدر و همشيرۀ مظلومه‌اش به شهادت نايل شدند. عجب آن است كه ملت‌هاى اسلامى و خصوصا ملت شريف عراق و عشاير دجله و فرات و جوانان غيور دانشگاه‌ها و ساير جوانان عزيز عراق از كنار اين مصايب بزرگ كه به اسلام و اهل‌بيت رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلم وارد مى‌شود بى‌تفاوت بگذرند و به حزب ملعون بعث فرصت دهند كه مفاخر آنان را يكى پس از ديگرى مظلومانه شهيد كنند. و عجب‌تر آنكه ارتش عراق و ساير قواى انتظامى آلت دست اين جنايتكاران واقع شوند و در هدم اسلام و قرآن كريم به آنان كمك كنند.
و السلام على عباد الله الصالحين
دوم ارديبهشت 59
روح الله الموسوى الخمينى
وابسته‌ها
موسوعة الشهيد السيد محمدباقر الصدر
بحوث فی شرح العروة الوثقی (طبع قدیم)
دروس في علم الأصول (طبع انتشارات اسلامی)
دروس في علم الأصول (طبع دار المنتظر)
دروس في علم الأصول (آل الفقيه العاملي)
شرح الحلقة الثالثة للشهيد الصدر
شرح الحلقة الثالثة، الدليل الشرعي
شرح الحلقة الثالثة، الأصول العملية
المعالم الجدیدة للأصول (طبع قدیم)
لا ضرر و لا ضرار (صدر، محمدباقر)
بحوث في علم الأصول (ابهام‌زدایی)
الحلقة الثالثة في اسلوبها الثانی
دروس في علم الأصول (ط.دارالهدی)
دروس في اصول الفقه (توضیح الحلقة الثانیة)
التعلیق و الشرح المفید للحلقة الأولی
شرح الحلقة الثالثة (أسئلة و أجوبة)
محاضرات في أصول الفقه شرح الحلقة الثانیة
رهبری بر فراز قرون، پژوهشی درباره امام مهدی علیه‌السلام
الفتاوی الواضحة وفقا لمذهب أهل‌البيت(ع)
المعالم الجدیدة للأصول؛ غایة الفکر (طبع جدید)
أئمة اهل‌البيت و دورهم في تحصين الرسالة الإسلامية
الاسلام یقود الاحیاه - المدرسه الاسلاميه - رسالتنا
روش نوین در اصول دین تر جمه «المرسل الرسول الرساله»
دروس فی علم الاصول؛ الحلقه الاولی و الثانیه (چاپ مجمع الفكر الإسلامي)
دروس في علم الأصول؛ الحلقة الثالثة (ط. مجمع الفکر)
البیان المفيد في شرح الحلقة الثالثة من حلقات علم الأصول (منصوری، ایاد)
سرچشمه‌های قدرت در حکومت اسلامی
إحياء الموات: تقریرات بحث سیدنا و استاذنا الشهید السعید آیت‌الله العظمی السید محمدباقرالصدر (قدس)
التخریجات الفقیه للمعاملات العرفیه
الملکیات و الحقوق دراسه فقیهه تحلیلیه
ائمه اهل البیت علیهم‌السلام و دورهم فی تحصین الرساله الاسلاميه
تحقیق الحلقة الأولی (حائری، علی اکبر)
تحقیق الحلقة الثانیة (حائری، علی اکبر)
موسوعه (دراسات فی فکر الشهید الصدر)
المحنة (محاضرتان حول المفهوم القرآني عن المحنه)
اقتصاد ما يا بررسیهائي درباره مکتب اقتصادی اسلام
بحوث فی شرح العروة الوثقی (طبع جدید)
الفتاوي الواضحة وفقا لمذهب أهل‌البيت عليهم‌السلام
بحوث في شرح العروة الوثقی (بيروت)
لمحة فقهیة تمهیدیة عن مشروع دستور الجمهوریة الإسلامیة فی ایران
السنن التاريخية في القرآن الکريم
بحوث إسلامیة حول الولایة و المهدی
الصحيفة السجادية الكاملة، من أدعیة الإمام زین‌العابدین علیه‌السلام
الإسلام و بناء حضارة الإنسان المعاصر
الکلمات القصار للشهيد السيد محمدباقرالصدر
الدليل الشرعي: شرح الحلقة الثالثة للشهيد السعيد آیت‌الله السيد محمدباقرالصدر قدس‌سره
الإنسان المعاصر و المشکلة الإجتماعیة
ماذا تعرف عن الإقتصاد الإسلامی
اسلام، راهبر زندگی؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما
موسوعة الإمام الشهید السید محمدباقرالصدر قدس‌سره
الحلقة الثانیة فی ثوبها الجدید
الفتاوی الواضحه وفقاً لمذهب اهل البیت علیهم‌السلام (طبع قدیم)