آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن
| نام | آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن |
|---|---|
| نام‌های دیگر | تهرانی، آقابزرگ
طه‍ران‍ی، آقابزرگ آقابزرگ الطهرانی منزوی، محمدمحسن بن علی |
| نام پدر | علی |
| متولد | 1255 ش یا 1876 م |
| محل تولد | تهران |
| رحلت | 1348 ش یا 1389 ق یا 1970م نجف اشرف |
| اساتید | مولى زين‌العابدين محلّاتى، شيخ محمدرضا قارى، شيخ محمدحسین خراسانى، |
| برخی آثار | التبيان في تفسير القرآن |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02200AUTHORCODE |
محمدمحسن بن علی بن محمدرضا بن محسن بن علی‌اکبر بن باقر منزوی تهرانی (۱۲۹۳-۱۳۸۹ق/۱۸۷۶-۱۹۷۰م)، معروف به شيخ آقابزرگ تهرانى فقیه و کتاب‌شناس شیعی امامی که در بين مردم و نیز در مجامع علمى به «آقابزرگ» معروف است. اما لقب خانوادگى‌اش «منزوى» است و این لقب را در سال 1350ق گرفت. خانواده‌اش در تهران به «محسنى» مشهور است تا نسبت وى را به جدش حاج محسن برساند. خانواده ايشان علم و تجارت را یکجا جمع كرده است.
ولادت
در سال 1293ق مطابق با ۱۸ فروردین ۱۲۵۵ش در تهران به دنيا آمد.
تحصيلات
مدرسه نخست او همان خانواده‌اش بود و کتابخانه (يا مكتب‌خانه) محله‌اش. در محله «پامنار» حروف الفبا و قرائت قرآن كريم را آموخت و از قرائت بسيارى از كتب فارسی و ديوان‌هاى اشعار بهره برد و مجموعه‌اى از معارف دينى و ارقام هندى را فراگرفت. در سال 1303ق در سن 10 سالگى پدرش مجلس جشنى با حضور علما برپا كرد كه در آن شيخ آقابزرگ لباس روحانیت پوشيد و از او خواستند به فراگیرى کتاب «جامع المقدمات» بپردازد. او در مدت 12 سال تحصيل مداوم در مدارس علوم دينى و قرآن، دروس ادبيات عرب، خط، قرائت، تجوید، اصول فقه و حساب را نزد صاحب‌نظران این رشته‌ها تحصيل كرد؛ صاحب‌نظرانی همچون: مولى زين‌العابدين محلاتى، شيخ محمدرضا قارى، شيخ محمدحسين خراسانى، شيخ محمدباقر معزالدوله، میرزا محمود قمى، میرزا محمدتقى گرگانى، حاج شيخ على نورى ايلكانى، سيد عبدالكريم لاهيجى، حاج شيخ على نورى و میرزا ابراهیم زنجانى.
سفرها
سپس به عراق مهاجرت كرد و به كسب علم نزد اساتید آن دیار پرداخت؛ استادانى كه از علمای بزرگ بودند، همچون: سيد محمدكاظم يزدى، شيخ محمدكاظم خراسانى، میرزا حسین نورى، شيخ محمدطه نجف، سيد مرتضى كشمیرى، حاج میرزا حسین میرزا خليل، سيد احمد حائرى تهرانى، میرزا محمدعلى چهاردهى، میرزا محمدتقى شيرازى و شيخ‌الشريعه اصفهانى. وی در سال 1313ق/1274ش، با برادرش كربلايى محمدابراهیم، برای زيارت عتبات مقدسه رهسپار عراق شد و در سال 1314ق، به تهران بازگشت. پس از اتمام مرحله «سطح» در تهران در سال 1315 عازم عراق گرديد و در نجف اشرف رحل اقامت افكند. پس از رحلت استادش آخوند خراسانى، به سامرّا هجرت كرد تا در مجلس درس و بحث شيخ محمدتقى شيرازى حضور يابد. ايشان برای تأليف کتاب عظيمش «الذريعة» تا سال 1335ق/1295ش، در همان جا ماند. در این سال به كاظمین سفر كرد و مدت دو سال را در آنجا سپرى نمود. سپس بار ديگر به سامرّا بازگشت (در سال 1337ق) و تا سال 1354ق در آنجا ماند.
در این سال عازم نجف اشرف گرديد و در سال 1360 به ایران بازگشت. در سال 1365ق، به زيارت قبر امام هشتم حضرت على بن موسى الرضا(ع) نائل آمد. در سال 1364ق (1323ش) عازم بيت الله الحرام شد و بار ديگر در سال 1377ق خانه خدا را زيارت كرد.
وی در سرتاسر جهان اسلام، از بيش از شصت کتابخانه بازديد كرد و بسيارى از فهرست‌هاى ديگر کتابخانه‌ها را نيز خواند.
مشايخ وى در اجازه روايت
- اساتید وی در عراق که قبلا از آنها یاد شد؛
- محمدعلى ازهری مکی مالكى (رئيس مدرّسان در مسجدالحرام)؛
- عبدالوهاب بن عبدالله شافعى (امام جماعت مسجدالحرام)؛
- ابراهیم بن احمد حمدى (از علماء مدينه منوره)؛
- عبدالقادر خطیب طرابلسى (مدرس در حرم شريف)؛
- عبدالرحمن عليش حنفى (مدرس دانشگاه الازهر).
کسانی که از وی اجازه روایت دریافت کردند
- سيد آقا حسین بروجردى؛
- سيد عبدالحسين شرف‌الدين؛
- سيد عبدالهادى شيرازى؛
- سيد محمدرضا آل ياسين؛
- شيخ محمدحسن مظفّر؛
- سيد هبةالدين شهرستانى؛
- سيد شهاب‌الدين مَرعَشى؛
- سيد محمدصادق بحرالعلوم؛
- شيخ میرزا محمدعلى اردوبادى؛
- دكتر حسینعلى محفوظ.
وفات
وی در تاريخ 1389ق مطابق با ۱۲ اسفند ۱۳۴۸ش در نجف اشرف چشم از جهان فروبست.
آثار
چاپ‌شده
- الذريعة إلی تصانيف الشيعة؛
- طبقات أعلام الشيعة؛
- هدية الرازى إلى المجدد الشيرازى (زندگی‌نامه میرزاى شيرازى)؛
- حياة الشيخ الطوسى (زندگی‌نامه شيخ طوسى)؛
- مصفّى المقال في مصنفي علم الرجال (مصنفان علم رجال)؛
- توضيح الرشاد في تاريخ حصر الاجتهاد؛
- المشيخة أو الإسناد المصفّى إلى آل بيت المصطفى؛
- ذيل المشيخة؛
- ذيل كشف الظنون.
آثار خطى
- حياة ثقةالإسلام الكلينى و شأن الكافى (زندگی‌نامه شيخ كلينى و موقعيت کتاب كافى)؛
- تفنيد قول العوام بقدم الكلام؛
- النقد اللطيف في نفى التحريف من القرآن الشريف (نفى هرگونه تحريف در قرآن)؛
- ضياء المفازات في طرق مشايخ الإجازات؛
- إجازات الرواية و الوراثة في القرون الأخيرة الثلاثة (اجازه‌هاى نقل روايت و وراثت در سه قرن اخير)؛
- البدور الباهرة؛
- وقعة الطف الخالدة (واقعه جاودان طف)؛
- المجموعة الرجالية و التاريخية (مجموعه رجالى و تاريخى)؛
- منظومة في العقائد (منظومه‌اى در اعتقادات)؛
- تقرير محاضرات الشيخ الآخوند الخراسانى؛
- تقرير محاضرات الأستاذ شيخ‌الشريعة الإصفهانى؛
- تلخيص زاد المساكين؛
- ترجمة «العقيدة الإسلامیة»؛
- تعريف الأنام بحقيقة المدنية و الإسلام؛
- شجرة السبطين؛
- الظليلة في أنساب بعض البيوتات الجليلة؛
- نزهة البصر في فهرست نسمة السحر؛
- الياقوت المزدهر في تلخيص «رياض الفكر»؛
- محصول مطلع البدور؛
- الدر النفيس في تلخيص رجال التأسيس؛
- حاشية على أمل الآمِل.
وابسته‌ها
اجتهاد و مذاهب اسلامی زندگی‌نامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم آیت‌الله شیخ آقابزرگ تهرانی مجموعة رجالية و تاريخية الكشكول (آقابزرگ تهرانی) توضیح الرشاد في تاریخ حصر الاجتهاد
هدیة العارفین، اسماء المؤلفین و آثار المصنفین
الذریعة إلی تصانیف الشیعة ذیل کشف الظنون
مصفی المقال في مصنفي علم الرجال
طبقات أعلام الشيعة و هو نقباء البشر في القرن الرابع عشر (دار المرتضی)
طبقات أعلام الشيعة: الکرام البررة في القرن الثالث بعد العشرة