مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی
مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، در سال 1362، توسط دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، بنیانگذاری شده و فعالیتهای پژوهشی آن به هشت عنوان کلی ارائه خدمات تحقیقاتی و اطلاع‌رسانی علوم اسلامی، سیره پیشوایان معصوم و ائمه اطهار(ع)، تدوین معجم الفاظ احادیث شیعه، احیای متون آثار شیعه، پاسخ به پرسش‌های مذهبی و اسلامی، معارف اسلامی، ادبیات عرب و آموزش سیاسی، تقسیم می‌شود.
| نام | مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. مرکز مطالعات و تحقيقات اسلامی
مرکز الأبحاث والدراسات الإسلامیة |
| رئیس | |
| هیئت مدیره | |
| بنیانگذاری | 1362ش |
| وبگاه | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE11491AUTHORCODE |
تأسیس و اهداف
فرهنگ اسلامی، مالامال از پژوهش‌هایی است که به دست اندیشورانی نکته‌سنج انجام گرفته است و اینک ما وارث چنین میراث غنی و ارزشمندی هستیم و بر ماست که آن را پاس بداریم و پاس داشتن آن به این است که اولا با به‌کارگیری روش‌های جدید و کارآمد تحقیقاتی، آنها را به شکل نیکو به جهانیان عرضه کنیم و ثانیا با غور و بررسی در زوایای نکاویده در آن، بر حجم پژوهش‌ها بیفزایم تا این گلستان، همیشه عطرآگین بماند. دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، در راستای همین هدف، «مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی» را در سال 1362 بنیانگذاری کرد تا با جذب و آموزش گروهی از فضلا و پژوهشگران حوزه علمیه قم، به این مهم بپردازد[۱].
فعالیتهای پژوهشی
فعالیتهای پژوهشی این مرکز به هشت عنوان کلی تقسیم شده است:
- ارائه خدمات تحقیقاتی و اطلاع‌رسانی علوم اسلامی؛
- سیره پیشوایان معصوم و ائمه اطهار(ع)؛
- تدوین معجم الفاظ احادیث شیعه؛
- احیای متون آثار شیعه؛
- پاسخ به پرسش‌های مذهبی و اسلامی؛
- معارف اسلامی؛
- ادبیات عرب؛
- آموزش سیاسی[۲].
فعالیتهای پژوهشی در هریک از این موضوعات کلی به موضوعات کوچکتری تقسیم می‌شود که در این مقال، نگاهی کوتاه به آنها خواهیم داشت:
یک- «بخش ارائه خدمات تحقیقاتی و اطلاع‌رسانی علوم اسلامی»:
این بخش در ارائه خدمات خود، از واحدهای ذیل کمک می‌گیرد:
الف)- بانک اطلاعات علوم اسلامی و آرشیو مطبوعات:
مجموع پنج قسمت تشکیل‌دهنده بانک اطلاعات، به‌منظور ذخیره‌سازی و بازیابی سریع اطلاعات علمی، به شرح زیر تلاش می‌کنند:
- الف: خدمات فنی: برنامه‌ریزی استاندارد جهت تنظیم و طبقه‌بندی اطلاعات و ذخیره‌سازی آن در این قسمت به این شکل انجام می‌شود که ابتدا کنترل سیستم نمایه‌سازی آرشیو و فراهم آوردن نرم‌افزار لازم برای کامپیوتر و بعد تنظیم سیستم طبقه‌بندی اطلاعات و معلومات واحدهای تحقیقاتی.
- الف: تدوین تزاروس علوم اسلامی: تهیه تزاروس یا اصطلاحنامه مخصوص - که بازیابی مدارک و معلومات را سهولت می‌بخشد - ضرورتی بود که به آن توجه شد. دو نوع تزاروس عام و خاص در نظر گرفته شد؛ تزاروس عام، جامع تمام علوم اسلامی است و کلیه واژه‌ها و اصطلاحات تخصصی هر علم را در بر می‌گیرد و تزاروس خاص به اصطلاحات تخصصی علوم مختلف - بی‌توجه به ارتباط آن با علوم دیگر - می‌پردازد.
- الف: نمایه‌سازی موضوعی: در این مرکز از انواع سیستم نمایه‌سازی، سیستم «همارا» مناسب شناخته شده و بر اساس آن کار می‌شود.
- الف: شناسایی شخصیتها و مراکز تحقیقاتی - فرهنگی: این بخش، به این مهم می‌پردازد تا با شناسایی کامل شخصیتها و مراکز، امکان شناخت آن را برای علاقه‌مندان فراهم کند.
- الف: آرشیو مطبوعات: آرشیو مطبوعات بانک اطلاعات وظیفه حفظ و نگهداری مجلات، روزنامه‌ها، فصلنامه‌ها، بولتن، نقشه‌ها و... را برعهده دارد.
ب)- خدمات کامپیوتری:
ذخیره‌سازی و فراهم آوردن امکان بازیابی اطلاعات علمی در این واحد انجام می‌گیرد. جدا از ذخیره‌سازی و طبقه‌بندی اطلاعات، تحقیقاتی در زمینه قرآن، حدیث، فقه، کتاب‌ها، مجله‌ها و نیز طرح کامپیوتریزه کردن سیستم کتابخانه‌های دفتر تبلیغات نیز در دست اقدام است.
ج)- اداره کتابخانه‌ها:
دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، دارای شش کتابخانه است که عبارتند از:
- ج: کتابخانه عمومی و امانی؛
- ج: کتابخانه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی؛
- ج: کتابخانه علوم اجتماعی؛
- ج: کتابخانه ادبیات؛
- ج: کتابخانه تخصصی روان‌شناسی و کودک.
د)- ارتباطات بین‌الملل:
این واحد، شناسایی و زمینه ارتباط با مراکز علمی جهان را برای محققان و پژوهشگران فراهم می‌آورد. همچنین شناسایی آخرین تألیفات و تازه‌ترین پژوهش‌های در زمینه فرهنگ و معارف اسلامی در سطح دنیا به‌عهده این واحد است.
ه)- ترجمه و ویراستاری:
این واحد برای بالا بردن کیفیت کار خود همیشه از اساتید پرتجربه و متخصص سود برده است. شیوه کار، ابتدا به شکل عمومی بود، اما بعدها بر اساس تحقیقات حوزوی و دانشگاهی اعضای واحد، گروه‌های تخصصی زیر تشکیل شد که تاکنون موفق به ترجمه کتب ذیل گشته‌اند:
- ه: فلسفه و کلام:
- - فلسفه نقادی کانت، از کتاب «تاريخ الفلسفة الحديثة»، اثر یوسف کرم؛
- - براهین اثبات وجود خدا، از دایرةالمعارف پل ادوارد؛
- - اخلاق، اثر نیکولای هارتمن.
- ه: حقوق:
- - لگال سیستم، نوشته حسن امین.
- ه: تاریخ و علوم اجتماعی:
- - اسلام در آفریقای استوایی؛
- - دین در خاورمیانه؛
- - حرکتهای نوین مذهبی و نهضتهای سریع اجتماعی؛
- - بیمه در اسلام، اثر نجات‌الله صدیقی؛
- - تلمود، اثر ظفرالاسلام خان.
- ه: معارف اسلامی:
- - ثم اهتديت، اثر محمد تیجانی سماوی.
گروه ویرایش به واحدهای ترجمه و دیگر واحدهای تحقیقاتی سرویس می‌دهد. در این گروه کتاب‌ها و مقالات ذیل ویرایش شده و یا در حال ویرایش شدن است:
- کتاب‌ها: اسلام در آفریقا، دین در خاورمیانه، فن خطابه، نحو روان، سیمای کارگزاران امیرالمؤمنین(ع)، فلسفه کانت، خودآموز روش رئالیسم، فطرت، ماهیت قیام مختار، شهید فخ، زندگی‌نامه شهدای روحانیت، تلمود، راه‌یافته، حرکتهای نوین مذهبی و نهضتهای سریع اجتماعی.
- مقالات: سی مقاله در زمینه مسائل سیاسی و فرهنگی، بیست مقاله در موضوعات گوناگون مذهبی، ده مقاله در مورد احیای شخصیت زن، شش مصاحبه با مسئولین مراکز تحقیقاتی قم.
و)- جذب و آموزش محققین:
این واحد که نقش ارائه خدمات در جهت تأمین نیروی تحقیقاتی را برعهده دارد، به این شرح عمل می‌کند:
- پیش‌بینی و محاسبه نیازهای تحقیقاتی و شناسایی و جذب محققین در جهت رفع آن؛
- تهیه طرحهای کلی آموزشی در جهت ارتقاء سطح علمی محققین؛
- اجرای برنامه‌های آموزشی در مرکز یا اعزام آنان به سایر مراکز آموزشی؛
- برگزاری سمینارها و کنفرانسهای لازم؛
- تشکیل کلاسها و کنفرانسهای ویژه هر واحد.
دو- «سیره پیشوایان معصوم و ائمه اطهار(ع)»:
این واحد به این انگیزه که زمینه شناسایی و شناساندن ائمه شیعه فراهم شود، بنیاد نهاده شد و برای ارائه نمایی از شخصیت این بزرگان، فعالیتهایی آغاز شد؛ از جمله گردآوری نظرات دیگر متفکرین راجع به آنان و همچنین جمع‌آوری سیره ائمه(ع).
سه- «واحد معجم الفاظ احادیث شیعه»:
مطالب این معجم به پنج بخش: روایات، آیات، اشعار، اعداد و اعلام تقسیم شده است.
چهار- «واحد احیای متون شیعه»:
آثار عظیم و گران‌سنگ دانشوران شیعی که بخش بزرگی از فرهنگ اسلامی را تشکیل می‌دهد، برای عرضه به مجامع علمی و فرهنگی و استفاده هرچه بهتر محققین، احتیاج مبرم به تصحیح و مقابله فنی نسخ، ویرایش همه‌جانبه، حروفچینی چشم‌نواز و چاپ منقح آثار عظیم و گران‌سنگ دانشوران شیعی می‌پردازد که از جمله آنها عبارت است از:
- تفسیر«اصفی»، ملا محسن فیض کاشانی؛
- مختلف الشيعة، علامه حلی؛
- عوائد الأيام، ملا احمد نراقی؛
- غاية المراد في شرح نكت الإرشاد؛
- جواهر الكلام.
پنج- «واحد پاسخ به پرسش‌های مذهبی»:
به‌منظور پاسخگویی به سؤالات مذهبی که از تمامی نقاط کشور و برخی از کشورهای دیگر به حوزه علمیه قم می‌رسد، این واحد در سال 1361 بنیانگذاری شد.
شش- «واحد معارف اسلامی»:
در پاسخ به احساسات دین‌خواهانه و کنجکاوی نسل جوان در این زمینه، واحد «با معارف اسلامی آشنا شویم» ضمن یک برنامه مطالعاتی و تحقیقاتی در این راستا برنامه‌ای مکاتبه‌ای دارد؛ هر چندگاه یکی از کتاب‌های اندیشمندان اسلامی برای مخاطبین تعیین شده تا با مطالعه آن، پاسخ سؤالات مذکور در جزوات ارسالی را به این واحد ارسال دارند. پاسخهای رسیده تصحیح و امتیازبندی شده و برای کسانی که امتیازهای بالایی کسب می‌کنند، جوایز و تشویق‌هایی در نظر گرفته می‌شود.
هفت- «واحد ادبیات عرب»:
بررسی، اصلاح، تکمیل و تدوین کتاب‌های درسی ادبی (صرف و نحو و بلاغت) حوزه با متد جدید در این واحد انجام می‌گیرد.
هشت- «آموزش سیاسی»:
با عنایت به رهنمودها و تذکرات امام خمینی(ره) در خصوص ضرورت رشد سیاسی طلاب، در سال 1367، دوره‌های آموزشی در زمینه فراگیری علوم سیاسی تا حد کارشناسی در این مرکز آغاز شده است[۳].