عقد الجيد في أحكام الاجتهاد والتقليد
| عقد الجيد في أحكام الاجتهاد والتقليد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شاه‌ولی‌الله، احمد بن عبدالرحیم (نویسنده) |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | اجتهاد و تقليد اصول فقه اهل سنت - قرن 12ق. |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 7ع2ش / 167 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
عقد الجيد في أحكام الاجتهاد والتقليد، تألیف قطب‌الدین احمد بن عبدالرحیم، معروف به شاه ولی‌الله دهلوی یا محدث دهلوی (متوفی 1176ق)، رساله‌ای است فقهی در قریب به سی صفحه که به‌طور مستقل به موضوع «اجتهاد و تقلید» پرداخته است. نویسنده آن‌گونه که در ابتدای کتابش گفته، آن را به درخواست برخی از دوستان نوشته است.
ساختار
این رساله مشتمل بر پنج باب است. باب چهارم خود حاوی چهار فصل و مسائل متعدد است.
گزارش محتوا
شاه ولی‌الله دهلوی در دو کتاب «الإنصاف في بيان أسباب الاختلاف» و «عقد الجيد في أحكام الاجتهاد والتقليد»، به سیر تاریخی موضوع اجتهاد به‌صورت مبسوط پرداخته است و اصطلاحات و مراتب اجتهاد را معنی کرده است. بر اساس تقسیم‌بندی شاه ولی‌الله و برخی از سلفیه، رایج‌ترین تقسیم به این صورت است: مجتهد مطلق، مجتهد در مذهب و مجتهد متجزی.
مجتهد مطلق بر دو قسم است: مجتهد مطلق مستقل و مجتهد مطلق منتسب. مجتهد مطلق مستقل مجتهدی است که در روش اجتهاد، صاحب سبک است؛ یعنی احکام شریعت را از کتاب، سنت، اجماع و قیاس استخراج می‌کند و در اصول، فروع و طرق استنباط از هیچ‌کس پیروی نمی‌کند، بلکه با رجوع به نصوص شرعی و به‌واسطه قواعدی که خود وضع کرده است، اجتهاد می‌کند[۱].
کتاب «عقد الجيد في أحكام الاجتهاد والتقليد»، نشان از نگاه مثبت شاه ولی‌الله دهلوی به اجتهاد است. دیدگاه‌های او در این کتاب بعدها به‌عنوان یکی از منابع اصلی متکلمان و تجددطلبان پیرو نهضت فکری او محل توجه قرار گرفت[۲].
اگرچه شاه ولی‌الله نیز تحت تأثیر افکار ابن تیمیه بود، ولی در موضوع اجتهاد با احتیاط رفتار می‌کرد. او برخلاف ابن تیمیه، محمد بن عبدالوهاب و ابن امیر صنعانی، با مقلدان مخالفت نکرد، بلکه تقلید از ائمه اربعه را رحمتی از ناحیه الهی دانست و اعراض از مذاهب اربعه را بزرگ‌ترین مفسده معرفی کرد. او مذهب‌گرایی و تقلید از ائمه اربعه را از این جهت درست می‌دانست که آنان در حقیقت، عالم به کتاب و سنت هستند و دیدگاه دین را عرضه می‌کنند. او پیروان مذاهب اربعه را مقلد محض نمی‌دانست، بلکه آنان را به چهار گروه تقسیم می‌کرد: مجتهدان مطلق، مجتهدان در مذهب، مجتهدان متبحر در مذهب (مجتهدان ترجیح) و اکثر مردم که مقلد هستند. بنابراین، از دیدگاه شاه ولی‌الله همه پیروان مذاهب، مقلد نیستند تا مورد سرزنش قرار گیرند[۳].
دهلوی در باب چهارم، مردم را در عمل به احکام مذاهب اربعه چهار گروه می‌داند: مجتهد مطلق منتسب، مجتهد در مذهب، متبحر در مذهب، مقلد صرف که از علمای مذهب استفتا کرده و به فتوای ایشان عمل می‌کند[۴]. سپس احکام و مسائل مرتبط با هریک را جداگانه توضیح می‌دهد.
وی در یکی از صفحات همین باب به بررسی این مسئله پرداخته است که اگر مجتهد متبحر در مذهبش حدیث صحیحی را ببیند که مخالف مذهب اوست، آیا می‌تواند در آن مسئله مذهب خود را ترک کرده و به حدیث عمل کند؟ در این رابطه بحث‌های مفصلی شده و صاحب «خزانة الروايات» این بحث‌ها را از «دستور المساكين» نقل کرده است. خلاصه اینکه عالمی که نصوص و اخبار را می‌شناسد و اهل درایت است و صحت حدیث از کلام محدثین و کتب مشهور مورد اعتماد برایش ثابت شده است، جایز است به آن عمل کند؛ اگرچه مخالف مذهبش باشد. امام‌الحرمین در «النهاية» از شافعی نقل کرده است: هرگاه خبر صحیحی مخالف مذهب من به شما رسید از آن پیروی کنید و بدانید که همان مذهب من است[۵].
نویسنده به عبارات و سخنان علمای مذاهب اربعه اهل سنت فراوان استناد می‌کند. او گاه تنها به اینکه حاکم یا بیهقی از شافعی نقل کرده‌اند بسنده می‌کند؛ گاه نیز در نقل کلام ابوحنیفه به نام کتاب «اليواقیت والجواهر» و نویسنده آن عبدالوهاب بن احمد شعرانی که از علمای متصوفه است، تصریح می‌کند[۶].
وضعیت کتاب
کتاب، فاقد فهرست مطالب و پانوشت است.
پانویس
منابع مقاله
- متن کتاب.
- میرزا ابوالحسنی، امیرحسین؛ عابدی، احمد، «جریان‌شناسی سلفی‌گری هندی و تطبیق مبانی آن با سلفی‌گری وهابی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پژوهشنامه مذاهب اسلامی، پاییز و زمستان 1394، شماره 4، ص99 تا 120.
- محیطی، مجتبی، «تطور فقه سلفیه از پیدایش تا عصر حاضر»، پایگاه مجلات تخصصی نور، سراج منیر، تابستان 1397، شماره 30، ص85 تا 106.
- محیطی، مجتبی، «انفتاح باب اجتهاد در اندیشه سلفیه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، سراج منیر، زمستان 1395، شماره 24، ص21 تا 44.
وابسته‌ها
التعادل و الترجيح و يليه الإجتهاد و التقليد (موسوعه جلد 6)
التفقه في الدين: حوار مع السيد كمال الحيدري
التقليد و الأجتهاد، دراسة فقهية لظاهرتی التقليد و الإجتهاد الشرعيين
الرأي السديد في الإجتهاد و التقليد و الإحتياط و القضاء
الصحيح و الأعم، دراسة مبسطة حول مسألة الصحيح و الأعم
الفقه و الإجتهاد، عناصر التأصيل و التجديد و المعاصر
الفوائد المدنية و بذيله الشواهد المكية (المسائل الظهيرية، جوابات المسائل الظهيرية)
القول الرشيد في الإجتهاد و التقليد
القياس في القرآن الكريم و السنة النبوية