الإنصاف في مسائل الخلاف بين النحو البصريين و الكوفيين
| الإنصاف في مسائل الخلاف بین النحو البصریین و الکوفیین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن‌انباری، عبدالرحمن بن محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | الانتصاف من الانصاف البصریین و الکوفیین |
| ناشر | المکتبة العصرية |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1428 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | زبان عربی - شواهد شعری
زبان عربی - نحو شواهد شعری |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | PJ 6151 /الف2الف8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الإنصاف في مسائل الخلاف بين النحويين: البصريين و الكوفيين، تأليف عبدالرحمن بن محمد بن ابى‌سعيد بن انبارى، معروف به ابن انبارى، لغوى و نحوى معروف عرب است. اين اثر حاوى مشهورترين مسائل اختلافى بين نحويون بصره و كوفه به ترتيب مسائل اختلافى بين شافعى و ابوحنيفه است.
ساختار
كتاب در دو جلد و 121 مسئله تدوين شده كه 59 مسئله در جلد اول و مابقى در جلد دوم آمده است. عناوين مسائل كتاب كه در [] آمده از محيى‌الدين عبدالحميد است.
شيوه ابن انبارى در اين كتاب، بدين‌گونه است كه ابتدا رأى كوفيون و سپس رأى بصريون را ذكر مى‌كند، سپس دلايل هركدام را آورده و گروهى را كه حق را به جانب او نمى‌داند، رد مى‌كند. كوفيون غالباً ً گروه مردود هستند و از 121 مسئله تنها در هفت مسئله با آنها موافق است.[۱]
گزارش محتوا
نویسنده، مقدمه‌اى را بر كتابش نگاشته است كه مى‌توان از آن نكاتى را به دست آورد؛ از جمله اينكه: كتاب «الإنصاف» مشتمل بر جميع مسائل اختلافى نحو بين بصريين و كوفيين نيست، بلكه شامل معروف‌ترين آنهاست. اين كتاب بنا بر ترتيب مسائل اختلافى در فقه اهل سنت تأليف شده است. ابوسعيد محمد بن يحيى نيشابورى شافعى (متوفى 548ق) نيز كتابى به نام «الإنصاف في مسائل الخلاف» تأليف كرده است. نویسنده، معتقد است كه اين اولین كتاب عربى است كه با اين ترتيب و اسلوب تأليف شده و در گذشته كسى چنين كتابى تأليف نكرده است، اما كتب تراجم نوشته‌اند كه ابن نحاس مصرى (متوفى 338ق)، كتابى در اين موضوع با نام «المقنع في اختلاف البصريين و الكوفيين» تأليف كرده است. چه‌بسا ابن انبارى اطلاعى از اين كتاب نداشته است و يا اينكه آن كتاب مفقود شده و به دست ما نرسيده است. البته بايد گفت كه اگرچه پيش از آن كتابى با اين موضوع نوشته شده، اما بايد گفت كه كتاب ابن انبارى قديمى‌ترين كتابى است كه در اين موضوع به دست ما رسيده است.[۲]
ابن انبارى 121 مسئله اختلافى در موضوع نحو و لغت عربى را در اين كتاب ذكر كرده است. «اختلاف در اصل اشتقاق اسم» و «بحث در اينكه «رُبَّ» اسم است يا حرف»، اولین و آخرين مسئله در اين كتاب است.[۳]
از بين اين مسائل، در مسئله 108 اشتباهى صورت گرفته است. وى ابتدا مى‌نويسد كه كوفيين نقل حركت همزه وصل به ساكن قبل از آن را برخلاف بصريون، جايز نمى‌دانند، سپس ادله‌اى را ذكر مى‌كند كه كوفيين كسانى هستند كه قائل به جوازند و بصريين قائل به منع هستند. البته ممكن است كه اين اشتباه از ناسخ باشد.[۴]
مسائل كتاب، برخى به اصل كلمه و اشتقاق آن بازمى‌گردد مانند: اختلاف در اصل اشتقاق اسم و اينكه «سين» مقتطعه از «سوف» است يا خودش اصل است؛ برخى، به طبيعت كلمه بازمى‌گردد كه اسم يا فعل يا حرف است مانند: اختلاف در نعم و بئس؛ برخى درباره عامل و عمل است مانند: عامل رفع در مبتدا و خبر؛ برخى به اعراب و بنا بازمى‌گردد مانند: اينكه مناداى مفرد معرب است يا مبنى؟ و.[۵]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب هريك از جلدهاى كتاب در انتهاى آن آمده است. در پاورقى‌هاى كتاب توضيحات مفصلى درباره اشعار و قائلين آنها آمده است و به منابع مختلف ارجاع شده است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- السامرائى، فاضل، الإنصاف في مسائل الخلاف بين البصريين و الكوفيين لابن الأنباري، كلية الآداب دانشگاه بغداد، نيسان 1970، العدد 13، ص423 - 415.
وابسته‌ها
البهجة المرضية علی ألفية ابن مالك
تحفة الأديب في نحاة مغنیاللبيب
النحو الوافي مع ربطه بالأساليب الرفيعة و الحياة اللغوية المتجددة
معجم القواعد العربية في النحو و التصريف
مبادئ العربية في الصرف و النحو
النحو المستطاب: سؤال و جواب و إعراب
أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق
همع الهوامع شرح جمع الجوامع في النحو
شرح ملاجامي علی متن الكافية في النحو
أوضح المسالك إلی ألفية ابن مالك
النحو الواضح في قواعد اللغة العربية (المرحلة الابتدائية)
شرح الشواهد الشعرية في أمات الكتب النحوية لأربعة آلاف شاهد شعري
شرح المكودي علی الألفية في علمي الصرف و النحو
شرح الدرة البهية، «نظم الآجرومية»، في أصول علم اللغة العربية
النحو التطبيقي وفقا لمقررات النحو العربي في المعاهد و الجامعات العربية