مجتبایی، فتح‌الله
سید فتح‌الله مجتبایى (متولد۱۳۰۶ش)، نویسنده و مترجم ایرانی، بنیان‌گذار ادیان و عرفان تطبیقی در ایران، هند شناس، عضو هیأت علمی بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چهره ماندگار در 1381ش
| نام | مجتبایی، فتح‌الله |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | 1306ش برابر با ۱۹۲۷م |
| محل تولد | تهران |
| رحلت | |
| اساتید | |
| برخی آثار | تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدى (براون) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE07664AUTHORCODE |
ولادت
در آذرماه 1306ش، در تهران ولادت یافت. جد و نیای ایشان از بزرگان صوفیه طریقت نعمت‌اللهی بودند. پدر بزرگ او، یعنى مرحوم سرور على شاه، معروف به میر سیدعلى مستوفى تفرشى از مشایخ سلسله شاه نعمت‌اللّهى بود. به همین دلیل از كودكى با روش زندگى اهل تصوف آشنا بود
تحصیلات
مقدمات ادبیات و علوم رسمى را در فراهان فراگرفت و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان‌هاى اراک به پایان رساند.
در سال 1332ش، از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و دانشسراى عالى درجه لیسانس گرفت و از آن سال تا 1338ش، در دبیرستان‌هاى اراک، تهران و دانشسراى عالى به تدریس ادبیات و زبان‌هاى خارجى اشتغال داشت.
در 1339ش، از طرف وزارت فرهنگ براى آشنایى با روش‌هاى جدید تألیف کتاب‌هاى درسى به خارج از کشور اعزام شد و پس از یک دوره مطالعه و تحقیق در این زمینه در آمریکا (دانشگاه کلمبیا، نیویورک)، به کشور بازگشت و مأمور تهیه و تدوین کتاب‌هاى درسى در ادبیات براى دبیرستان‌ها شد.
در 1341ش، به وابستگى فرهنگى ایران در پاکستان و مدیریت خانه‌هاى فرهنگى ایران در شهر لاهور منصوب شد و تا سال 1344ش، در آنجا به خدمات فرهنگى و تحقیق در فرهنگ اسلامى - ایرانى شبه‌قاره مشغول بود.
در پاییز 1344ش، به دعوت دانشگاه هاروارد به آمریکا سفر کرد و تا سال 1350ش، در آن دانشگاه به تحصیل در فرهنگ و تاریخ ادیان و زبان‌هاى باستانى ایران و هند اشتغال داشت و به اخذ درجه فوق لیسانس در تاریخ تطبیقى ادیان و دکترى در تاریخ ادیان و فلسفه‌هاى ایران و هند نائل گردید و چون زمینه اصلى تحقیقات و تحصیلات او موضوعات مربوط به تاریخ و فرهنگ ایران و هند بود، در این مدت، دو بار به کشور هند سفر کرد و براى آشنایى با روش‌هاى سنتى تفسیر متون هندوئى و نیز مشاهده احوال و سازمان‌هاى دینى زرتشتیان هند، چندگاهى در بنارس، دهلى و بمبئى به مطالعه و بررسى پرداخت.
در 1350ش، به ایران بازگشت. مدتی در کالج دماوند به تدریس ادبیات فارسى و در گروه فلسفه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به تدریس حکمت شرق مشغول بود و سال بعد به دانشکده الهیات و معارف اسلامى انتقال یافت و در گروه ادیان و عرفان تطبیقى به خدمت پرداخت.
در 1353ش، به رایزنى فرهنگى ایران در هند مأمور شد و تا پاییز 1356ش، در آن کشور علاوه بر خدمات مربوط به مطالعه و تحقیق در روابط فکرى و فرهنگى مسلمانان و هندوان در شبه‌قاره اشتغال داشت و در این زمینه تألیفاتى نیز به‌صورت کتاب و مقاله منتشر ساخت.
پس از پایان مأموریت و بازگشت به کشور، همچنان در دانشکده الهیات و معارف اسلامى به تدریس ادامه داد و چند دوره مدیریت گروه ادیان و عرفان آن دانشکده را بر عهده داشت. اکنون نیز در همان گروه به تدریس تاریخ ادیان، روش‌شناسى و عرفان تطبیقى اشتغال دارد.
در طول دوران خدمات فرهنگى خود، نزدیک به 200 عنوان کتاب، مقاله، شعر و نقد کتاب به‌صورت تألیف، ترجمه و تصحیح به زبان‌هاى فارسى و انگلیسى در ایران و خارج از ایران از ایشان انتشار یافته است.
آثار
- مجموعه بزرگداشت نامه‌ها و تاریخ بزرگداشت
- زندگی‌نامه و آثار آیت‌الله حاج شیخ هادى نجم‌آبادى؛
- زندگی‌نامه و آثار احمد بیرشک؛
- زندگی‌نامه و آثار محمدحسن لطفى؛
- زندگی‌نامه و آثار محمود نجم‌آبادى؛
- زندگی‌نامه و آثار علامه محمد قزوینى؛
- زندگی‌نامه و آثار یدالله سحابى؛
- زندگی‌نامه و آثار سید جعفر سجادى؛
- زندگی‌نامه و آثار عبدالحسین نوایى؛
- زندگی‌نامه و آثار مرتضى مطهرى؛
- زندگی‌نامه و آثار محمدحسن گنجى؛
- زندگی‌نامه و آثار جلال‌الدین همائى؛
- زندگی‌نامه و آثار عبدالرحمان شرفکندى؛
- زندگی‌نامه و آثار مهدى مدرس آشتیانى؛
- زندگی‌نامه و آثار شیخ حسینعلى راشد؛
- زندگی‌نامه و آثار فتح‌الله مجتبایى.
- کتاب‌ها:
- شعر جدید فارسى؛
- چیترا و گزیده اشعار؛
- بوطیقا، هنر شاعرى؛
- گزیده اشعار رابرت فراست؛
- عصر طلائى یونان و فلسفه و هنر آن؛
- تاریخ ادبیات ایران از فردوسى تا سعدى؛
- شهر زیباى افلاطون و شاهى آرمانى در ایران باستان؛
- لغت درى (فرهنگ لغت فرس اسدى طوسى)؛
- طوطى‌نامه، ضیاءالدین نخشبى (تصحیح متن و مقدمه در شرح احوال و آثار او)؛
- راى و برهمن، بر اساس کلیلة و دمنة بهرامشاهى؛
- روضة العقول یا مرزبان‌نامه بزرگ؛
- Hindu-Muslim Cultural relations, New Delhi, 1978؛
- Indo-Iranian Studies, New Delhi, 1977.؛
- گزیده مقالات:
- نظامى و هفت پیکر؛
- ذکر چند سنه از تاریخ کبیر جعفرى درباره تاریخ وفات فردوسى و خیام و ناصرخسرو؛
- افلاطون و آئین داریوش؛
- افلاطون و نظام طبقاتى هند و ایرانى؛
- ملاحظاتى درباره اعلام کلیلة و دمنة؛
- حافظ و امیرخسرو؛
- آخرالزمان در یهود و مسیحیت؛
- آدم در یهود و مسیحیت؛
- آذرکیوان و ادبیات آذرکیوانى؛
- افسانه‌هاى جهانگرد؛
- ابراهیم ادهم؛
- ابلیس در عرفان و ادب؛
- ابن خفیف؛
- ابن سبعین؛
- نقل علوم و معارف هندى به جهان اسلامى؛
- حافظ و امیر معزّى؛
- از حواشى دیوان حافظ؛
- ابن سینا - ادب و عرفان و زبان‌شناسى؛
- داستان‌هاى هندى در ادب فارسى، یکى قطره باران؛
- سخنى درباره شاهنامه؛
- نسخه‌اى کهن از شاهنامه؛
- ابوالقاسم فندرسکى؛
- گفتگوى اقبال و حافظ؛
- زبان اردو (تکوین و گسترش آن) در شبه‌قاره؛
- احمد سرهندى؛
- داستان ملاقات و مکاتبات بوعلى و بوسعید؛
- اسلام در قاره؛ و...
سوابق علمی- اجرایی
- عضو شورای عالی علمی دایرة المعارف بزرگ اسلامی از 1363 تاکنون (1393)
- مدیر گروه ادیان و عرفان دایرة المعارف بزرگ اسلامی از 1363 تا 1382
- عضو بازنشسته هیئت علمی دانشگاه تهران
- عضو پیوسته فرهنگستان ادب فارسی از 1376ش
- رایزن فرهنگی ایران در هندوستان، 1353-1356