تاريخ الأدب في إيران من الفردوسي إلى السعدي (تعريب)

تاريخ الأدب في إيران من الفردوسي إلى السعدي‏ (تعریب)
پدیدآوران	شواربی، ابراهیم امین (تعريب) براون، ادوارد گرانویل (نویسنده)
ناشر	مکتبة الثقافة‌الدينية
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1424 ق
چاپ	1
شابک	‎977-341-126-5
موضوع	ادبیات ایرانی - تاریخ و نقد ادبیات فارسی - تاریخ و نقد
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏PIR‎‏ ‎‏3374‎‏ ‎‏/‎‏ب‎‏4‎‏ت‎‏2‎‏ ‎‏1382
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاريخ الأدب في إيران من الفردوسي إلى السعدي كتابى است به زبان عربى دربارۀ ادبيات فارسی، شرح احوال، آثار شاعران و نويسندگان ایرانى از زمان فردوسى تا سعدى شيرازى، كه از متن انگليسى آن، كه توسط ادوارد گرانويل براون، خاورشناس انگليسى نوشته شده، برگردان شده است.

ساختار

كتاب؛ مشتمل بر گفتارى از مترجم، آقاى دكتر ابراهیم الشواربى، مقدمه‌اى از مؤلف و نه فصل به شرح ذيل و يك خاتمه است:

1. تمهيد و ترديد.
2. عصرالدوله الغزنويه.
3. العصر السلجوقى الاول.
4. الادب في العصر السلجوقى الاول.
5. عصر السلطان سنجر و اخوته.
6. الشعراء الاربعه النابهون.
7. ممكله خوارزم.
8. كتاب العصر المغولى الاول.
9. شعراء العصر المغولى الاول.

گزارش محتوا

تاريخ ادبى ایران در چهار مجلد از 1281 تا 1303ش / 1902 تا 1924 در انگلستان منتشر شد. پيش از تأليف و انتشار اين اثر، كتاب‌هاى ديگرى به زبان‌هاى اروپايى درباره تاريخ ادبيات فارسی نوشته شده بود؛ ولى هيچ يك از لحاظ وسعت دامنه تحقيق و تنوع موضوعات و جامعيت با آن برابر نيست.

براون براى گردآورى مطالب و مواد كار خود از بيشتر آثار چاپ شده و تحقيقات دانشمندان غربى و ایرانى - كه تا آن زمان در دسترس وى بوده - بهره گرفته، بسيارى از نسخه‌هاى خطى و منابع و مدارک شناخته شده در كتابخانه‌هاى انگلستان و ساير كشورهاى اروپايى را زيرنظر داشته و از صاحب‌نظران و محققان تاريخ و ادب و فرهنگ ایرانى نيز يارى جسته است. وى نخستين كسى است كه تاريخ ادبيات فارسی را از آغاز ظهور آن تا اوايل سده چهاردهم، به شيوه‌اى تحليلى و انتقادى بررسى كرده و سير و تحول تاريخى آن را به صورت جريانى گسترده و به هم پيوسته و بر اساس طرحى منسجم و جامع عرضه كرده است. مؤلف، به گفته خودش، كوشيده كه تاريخ مردم ایران و چگونگى حيات فرهنگى آنان را، بدانسان كه در ادبياتشان جلوه‌گر است، عرضه كند. از اين‌رو به آثار فارسی شاعران و نويسندگان غيرایرانى كه در خارج از ایران نوشته شده است، كمتر توجه داشته، و در عوض شرح احوال و افكار و آثار ایرانیانى را كه به عربى نوشته‌اند، به تناسب دامنه كار خود با تفصيل بيشتر باز گفته است. به همين سبب نام كتاب را، به جاى «تاريخ ادبيات فارسی»، تاريخ ادبى ایران گذاشته است.

نسخه حاضر، در برنامه كه جلد دوم اين مجموعه است، در 1906م. با عنوان "تاريخ ادبى ایران: از فردوسى تا سعدى" انتشار يافت. مؤلف در فصل اول اين جلد، درباره اصول نقد شعر و اشكال و انواع نظم فارسی بحث كرده است. فصل دوم با آغاز حكومت غزنويان و شرح اوضاع سياسى و اجتماعى ایران در سده پنجم شروع مى‌شود و با ذكر احوال و آثار شاعران و نثرنويسان آن دوره ادامه مى‌يابد. مطالب مربوط به فردوسى، اسدى، بوعلى سينا، و نكاتى كه درباره آثار آنان گفته شده، حاكى از وسعت اطلاع و دقت نظر مؤلف است. ليكن برخى از مندرجات اين بخش، چون انتساب كتاب ترجمان البلاغه به فرخى سيستانى، ذكر منظومه يوسف و زليخا به نام فردوسى، و سخن از دو اسدى پسر و پدر كه مبتنى بر اطلاعات مؤلف در زمان تأليف است، امروز مردود به شمار مى‌رود. فصل سوم تا پايان فصل ششم به تاريخ عصر سلجوقى و رويدادهاى مهم آن و شرح احوال و آثار شاعران و نويسندگان آن عصر اختصاص دارد. از فصل هفتم تاريخ عصر مغول آغاز مى‌شود و با شرح خونريزى‌هاى چنگيز و هولاكو، انقراض خلافت عباسيان، و قلع و قمع فداييان اسماعيلى و در فصول پايانى با شرح اوضاع علمى و ادبى اين عصر و گزارشى از احوال و آثار شاعران بزرگ اين دوران (عطار، مولوى، سعدى) ادامه مى‌يابد.

وضعيت

مجلدات چهارگانه اين تأليف در چند دهه اخير به فارسی ترجمه و چاپ شده است. جلد اول: تاريخ ادبى ایران از قديمى‌ترين روزگاران تا زمان فردوسى، جريان تحول زبان فارسی و سير عقايد و افكار در ایران، ترجمه على پاشا صالح (چاپ اول 1333ش)؛ جلد دوم: نيمه نخست تاريخ ادبيات ایران، از فردوسى تا سعدى، ترجمه فتح‌اللّه مجتبائى (چاپ اول 1341ش)، و نيمه دوم از سنايى تا سعدى، كتاب دوم از مجلّد دوم تاريخ ادبى ایران، ترجمه غلامحسين صدرى افشار (چاپ اول 1351ش) و ترجمه مجدد اين جلد به قلم على پاشا صالح (چاپ 1358ش)؛ جلد سوم: تاريخ ادبى ایران، از سعدى تا جامى، ترجمۀ على اصغر حكمت (چاپ اول 1327ش)؛ جلد چهارم: تاريخ ادبيات ایران، از آغاز عهد صفويه تا زمان حاضر، ترجمه رشيد ياسمى (چاپ اول 1316ش) و ترجمۀ مجدد كامل آن، تاريخ ادبيات ایران، از صفويه تا عصر حاضر به قلم بهرام مقدادى (چاپ تهران 1369ش).

نسخه حاضر، در برنامه مشتمل بر پاورقى‌هایى به قلم مؤلف و نيز پاورقى‌هایى به خامه مترجم، فهرست مطالب در آغاز كتاب و فهرست(كشاف) اسامى كتاب‌ها، اعلام و مكان‌ها مى‌باشد.

منابع مقاله

1. مجتبايى، فتح‌اللّه، دانشنامه جهان اسلام، ج6، ص187-189.
2. مقدمه محقق.
3. مقدمه مؤلف.
4. متن كتاب.