زمخشری، محمود بن عمر
محمود بن عمر بن محمد بن عمر خوارزمى (476-538ق)، مشهور به جارالله زمخشری، مفسر، ادیب، زبان شناس، خطیب برجسته، از بزرگان مذهب حنفى و معتزلى به شمار مى‌آيد.
| نام | زمخشری، محمود بن عمر |
|---|---|
| نامهای دیگر | جارالله زمخشری
زمخشری، ابوالقاسم محمود فخر خوارزم Al-Zamakhshari |
| نام پدر | عمر |
| متولد | 476ق |
| محل تولد | يكى از روستاهاى خوارزم (امروزه از توابع استان داش‌حوض ترکمنستان) |
| رحلت | 538 ق |
| اساتید | ابوالحسن على بن مظفر نيشابورى
ابومنصور اصفهانى |
| برخی آثار | أساس البلاغة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00278AUTHORCODE |
ابن كثير در كتاب «البدايه و النهايه»[۱] مى‌گويد: «محمود بن عمر بن محمد بن عمر معروف به ابوالقاسم زمخشرى مؤلف كشاف در تفسير و مفصل در نحو است».
ولادت
زمخشرى منسوب به زمخشر يكى از روستاهاى خوارزم است كه ولادت وى در آنجا به سال 476ق بوده است. با توجه به اينكه سال وفات وى را 538ق دانسته‌اند، سال ولادت و مدت عمرى را كه ابن كثير نقل كرده درست به نظر نمى‌آيد؛ زيرا اگر مدت عمر وى را يعنى 76، از 538 سال وفات كم نمائيم 462 مى‌شود پس بايد سال ولادت پنج سال كمتر از عدد مذكور باشد يا اينكه مدت عمر وى 71 سال باشد.
زمخشرى در خوارزم زندگى مى‌كرد كه سالهاى سال مركز بزرگ علمى به شمار مى‌آمد و در آن ديار علم و معرفت رواج گسترده‌اى داشت. ولى در اين مركز دانش‌هاى فراوانى را بدست آورد، قرآن را حفظ كرد و حديث را فرا گرفت و در واژه‌شناسى عربى مهارت پيدا كرد.
هيچيك از تذكره‌نويسان تاريخ ورود وى به بغداد و مدت اقامت در آن را ضبط ننموده‌اند. با حدس و گمان مى‌توان گفت كه وى براى تكميل تحصيلات خوارزم به بغداد آمده است. همچنين بازگشت وى به درازا مى‌كشد به حديكه نوجوانى و جوانى وى در اين شهر سپرى مى‌شود و به سن كمال مى‌رسد و از نظر رشد عقلى و فكرى به مقام مناسبى ارتقا مى‌يابد.
سفر به مکه
وى به قصد زيارت بيت‌الله به حجاز سفر نمود. مدت اقامت زمخشرى در همسايگى خانه خدا چندين سال به درازا كشيد و به همين مناسبت به وى لقب «جارالله» يعنى همسايه خدا داده شد كه مراد از آن همسايگى و اقامت ايشان در كنار خانه خدا در شهر مكه است.
وفات
وى سپس از مكه به خوارزم برگشت و در شهر جرجان خوارزم رحل اقامت افكند. در آنجا به مرض مبتلا شد و پس از آن وفات نمود. تاريخ نويسان وفات وى را شب عرفه سال 538ق ضبط نموده‌اند.
اساتيد
ادبيات عرب را از ابوالحسن على بن مظفر نيشابورى و ابومنصور اصفهانى فراگرفت. داودى در طبقات المفسرين[۲] مى‌گويد: «زمخشرى وارد بغداد شد و از ابوالخطاب بن بطر و ابوسعد شقانى و شيخ‌الاسلام ابومنصور حارث و گروهى ديگر از دانشمندان، علم و معرفت آموخت».
آثار
زمخشرى آثار سودمندى تألیف نموده و به يادگار گذاشته است كه از آن جمله است:
- الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل
- الفائق فى غريب الحديث
- اساس البلاغة
- المقامات فى امثال العرب
- ربيع الابرار و فصوص الاخبار
- متشابه اسماء الرواة
- اطراق الذهب
- النموذج
- الرائض فى الفرائض
- النصائح الكبار