رؤوس المسائل؛ المسائل الخلافیة بین الحنفیة و الشافعیة
رؤوس المسائل (المسائل الخلافية بين الحنفية و الشافعية)، اثر جارالله ابوالقاسم محمود بن عمر زمخشری (467-538ق)، کتابی است در بیان مهمترین مسائل فقهی و مخصوصا مسائل اختلافی حنفیه و شافعیه که با تحقیق عبدالله نذیر احمد، منتشر شده است.
| رؤوس المسائل (المسائل الخلافیة بین الحنفیة و الشافعیة) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | زمخشری، محمود بن عمر (نويسنده) نذیر احمد، عبدالله (محقق) |
| ناشر | دار البشائر الإسلامیة |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1407ق - 1987م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | متون قدیمی تا قرن ۱۴ فقه تطبیقی,نقد و تفسیر فقه حنفی,نقد و تفسیر فقه شافعی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP ۱۶۹/۷/ز۸ر۹ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
عنوان کتاب در نگاه نخست، بیانکننده محتوا و مفهوم آن است؛ بدین صورت که موضوع آن، مسائل مهم فقهی است که بهصورت خلاصه، در چهارچوب فقهی، با توجه به توانایی نویسنده و قدرت علمی او در موضوعات مختلف، مطرح شده است. این نوع از تألیف فقهی، در میان فقها خاص بوده و اختصاص به کتب فقهی مختصری دارد که مؤلف آن را برای اهداف آموزشی و سهولت حفظ مطالب آن برای طلاب، به رشته تحریر درآورده است[۱].
زمخشری برخلاف روش معمول مؤلفین، هیچ اشارهای به روش و رویکرد خود در ارائه مطالب، ننموده است، اما محقق، با بررسی دقیق مطالب و موضوعات، به برخی از مهمترین ویژگیهای روشی و محتوایی کتاب، اشاره کرده است؛ از جمله آنکه:
- مؤلف، مسائل را با ذکر حکم آنها بر اساس دیدگاه هر دو مذهب، به سبک و اسلوب خبری، آغاز نموده است؛ درحالیکه ابتدا، به ذکر دیدگاه ابوحنیفه پرداخته و پس از آن، نظریه شافعی را مطرح کرده است.
- پس از ذکر مسئله، به بیان دلیل هر دو طرف پرداخته است؛ در این موضوع نیز دلیل قول ابوحنیفه را بر دلیل قول شافعی، مقدم آورده است.
- ادله هریک از دو مذهب را بدون جدل و مناقشه عرضه کرده است؛ برخلاف رویه معمول همه کتابهایی که در آنها، به بیان مسائل اختلافی، پرداخته شده است؛ زیرا در اینگونه کتب، برای تأیید نظریه مذهب مؤلف، ادله، مورد مناقشه واقع میشوند.
توجه: آنچه بیان شد، روش عام و کلی عرضه مسائل کتاب در همه ابواب آن است، ولی مؤلف گاهی اوقات، از این روش دست برداشته و بهگونه زیر عمل کرده است:
- مسئله را بهگونه پرسشی مطرح کرده و جوابش را در پی آورده است.
- اقوالی غیر از اقوال ابوحنیفه و شافعی را مطرح کرده است.
- دلیل قول شافعی را بر دلیل قول ابوحنیفه، مقدم آورده است.
- بعد از ذکر مسئله، در صورت نیاز به توضیح، آن را توضیح داده است.
- بعد از ذکر ادله، به بیان سبب اختلاف میان دو مذهب پرداخته است.
- فایده اختلاف در مسئله را بیان کرده است.
- به طریق ضمنی، به مناقشه در دلیل مخالف پرداخته است[۲].
کتاب، دربردارنده معظم موضوعات اساسی و اصلی فقهی است؛ شامل: عبادات، معاملات، مناکحات، جنایات، حدود و جهاد. البته چنین نیست که در هر بابی همه مسائل مربوطه عرضه گردد، بلکه تنها برخی از مسائل هر باب برگزیده شده است؛ بهگونهای که در برخی از ابواب، به بیان یک مسئله یا دو یا سه مسئله، پرداخته شده است؛ بهعنوان مثال، در کتاب حواله و ضمان، یک مسئله مطرح شده است، در کتاب کفاله دو مسئله و در کتاب عاریه سه مسئله مطرح گردیده است[۳].
از جمله موارد اختلافی مذکور در کتاب، میتوان به بحث ازاله نجاسات اشاره نمود که بنا بر مذهب حنفی مؤلف، با مایعات (غیر از آب) هم جایز است، اما بنا بر نظریه شافعی، جایز نیست.
دلیل مصنف آن است که مقصود از ازاله نجاست، طهارت است و این، چنانکه با آب حاصل میگردد، با مایعات مذکور هم حاصل میشود.
دلیل شافعی این است که خداوند در آیه یازده از سوره انفال، با انزال آب طاهر، بر ما منت نهاده و اگر بگوییم غیر از آب جانشین آب میگردد، معنای امتنان باطل خواهد شد[۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.