امام حسین علیه‌السلام
امام حسین علیه‌السلام (۴-۶۱ق)، امام، امام سوم از امامان دوازده گانه شیعه امامیه و یکی از چهارده معصوم که در واقعه کربلا به شهادت رسید.
| حرم امام حسین علیه‌السلام | |
|---|---|
 | |
| نام پدر | علی بن ابیطالب(ع) |
| نام مادر | فاطمه(س) |
| ولادت | 3 شعبان سال سوم هجری، مدینه |
| شهادت | 10 محرم 61 هجری، کربلا |
| کنیه‌ها |
|
| القاب |
|
| مدفن | کربلا - عراق |
نام و نسب
به اتفاق همه منابع، نام و نسب او حسین بن علی بن ابی طالب بن عبدالمطلب بن هاشم است.
جد مادری اش پیامبر اکرم(ص)، پدرش امیرمؤمنان علی(ع) و مادرش فاطمه سلام‌اللّه‌علیها دختر رسول خداست. پیامبر او را به نام پسر دوم هارون، شَبیر، حسین نامید. بنابر برخی روایات، امام علی(ع) دوست داشت که او را حرب بنامد، اما در نام گذاری بر پیامبر پیشی نگرفت. بنابر روایات دیگر، نخست امام به نام عمویش، جعفر طیار -که در آن زمان هنوز در حبشه بود - جعفر نامیده شده بود، اما پیامبر نام او را به حسین تغییر داد. اما بنابر روایات شیعی، پیامبر بدواً و پیش از آنکه نامی برای او انتخاب شود نام حسین را به امر خدا بر آن حضرت نهاد. در برخی روایات تأکید شده است که نامهای حسن و حسین از اسامی بهشتی بوده و پیش از اسلام سابقه نداشته‌اند.
کنیه و لقب
کنیه امام حسین(ع) در تمام منابع ابوعبداللّه ذکر شده، اما خصیبی کنیه‌اش را نزد خاصه ابوعلی دانسته است. به امام حسین(ع) القاب فراوانی نسبت داده شده که بسیاری از آنها با القاب برادرش، امام حسن(ع)، مشترک است. از القاب خاص امام، زکی، طیب، وفیّ، سید، مبارک ، نافع، الدلیل علی ذات اللّه، رشید، و التابع لمرضاةاللّه بوده است. ابن طلحه شافعی لقب زکی را مشهورتر از دیگر القاب و لقب سید شباب أهل الجنه را مهم ترین آنها دانسته است. در پاره ای از احادیث امامان شیعه نیز امام حسین(ع) با لقب شهید یا سیدالشهداء خوانده شده است. در برخی متون ادبی و تاریخیِ متعلق به سده های چهارم به بعد برای امام حسین لقب امیرالمؤمنین نیز یاد شده است، که با توجه به اینکه آن حضرت هیچگاه خلافت ظاهری نیافت، در خور توجه است.
ولادت و شهادت
| گاه‌شمار قیام کربلا | |
|---|---|
| رویدادهای قیام کربلا | |
| شام | |
| ۱۵ رجب ۶۰ق | مرگ معاویه در شام و نشستن یزید به جاى پدرش. |
| مدینه | |
| ۲۸ رجب ۶۰ق | رسیدن نامه یزید به والى مدینه مبنى بر بیعت گرفتن از امام حسین علیه‌السلام و دیگران. |
| ۲۹ رجب ۶۰ق | فرستادن ولید، کسى را سراغ سیدالشهدا و دعوت به آمدن براى بیعت، دیدار امام حسین علیه‌السلام از قبر پیامبر اکرم و خداحافظى و سپس هجرت از مدینه همراه با اهل بیت و جمعى از بنى هاشم. |
| ۳ شعبان ۶۰ق | ورود امام حسین علیه‌السلام به مکه و ملاقات هاى ایشان با مردم. |
| ۱۰ رمضان ۶۰ق | رسیدن نامه‌اى از کوفیان بدست امام، توسط دو نفر از شیعیان کوفه. |
| ۱۵ رمضان ۶۰ق | رسیدن هزاران نامه دعوت بدست امام، سپس فرستادن مسلم بن عقیل به کوفه براى بررسى اوضاع. |
| ۵ شوال ۶۰ق | ورود مسلم بن عقیل به کوفه، استقبال مردم از وى و شروع آنان به بیعت. |
| ۱۱ ذى القعده ۶۰ق | نامه نوشتن مسلم بن عقیل از کوفه به امام حسین علیه‌السلام و فراخوانى به آمدن به کوفه. |
| ۸ ذى الحجه ۶۰ق | تبدیل کردن حج به عمره توسط امام حسین علیه‌السلام، ایراد خطبه براى مردم و خروج از مکه همراه با ۸۲ نفر از افراد خانواده و یاران به طرف کوفه. |
| ۸ ذی الحجه ۶۰ق | خروج مسلم بن عقیل در کوفه با چهار هزار نفر، سپس پراکندگى آنان از دور مسلم و تنها ماندن او و مخفى شدن در خانه طوعه. |
| ۸ ذی الحجه ۶۰ق | دستگیرى هانى بن عروه و سپس شهادت او. |
| ۹ ذى الحجه ۶۰ق | درگیرى مسلم با کوفیان و دستگیرى او و شهادتش بر بام دارالاماره کوفه. |
| ذى الحجه ۶۰ق | دیدار امام حسین علیه‌السلام با فرزدق در بیرون مکه در منزل «صفاح». |
| ذى الحجه ۶۰ق | برخورد امام حسین علیه‌السلام با حرّ ریاحی و سپاه او در منزل «شراف». |
| ذى الحجه ۶۰ق | دریافت مجدد خبر شهادت مسلم بن عقیل و قیس بن مسهر در منزل «عذیب الهجانات». |
| رسیدن به کربلا | |
| ۲ محرم ۶۱ق | ورود امام حسین علیه‌السلام به سرزمین کربلا و اقامت در آنجا. |
| ۳ محرم ۶۱ق | ورود عمر سعد به کربلا، همراه چهار هزار نفر از سپاه کوفه و گفتگوى وى با امام براى وادار کردن آن حضرت به بیعت و تسلیم شدن. |
| ۵ محرم ۶۱ق | ورود شبث بن ربعى با چهار هزار نفر به سرزمین کربلا. |
| ۷ محرم ۶۱ق | رسیدن دستور از کوفه بر ممانعت سپاه امام از آب، ماموریت پانصد سوار دشمن بر شریعه فرات به فرماندهى عمرو بن حجاج. |
| ۹ محرم ۶۱ق | ورود شمر با چهار هزار نفر به کربلا، همراه با نامه ابن زیاد به عمر سعد، مبنى بر جنگیدن با حسین علیه‌السلام و کشتن او و آوردن امان نامه براى حضرت عباس علیه‌السلام و حمله مقدماتى سپاه عمر سعد به اردوگاه امام و مهلت‌خواهى امام براى نماز و نیایش در شب عاشورا. |
| ۱۰ محرم ۶۱ق | درگیرى یاران امام با سپاه کوفه، شهادت امام و اصحاب، غارت خیمه‌ها، فرستادن سر مطهر امام حسین به کوفه، توسط خولى. |
| دوران اسارت | |
| ۱۱ محرم ۶۱ق | حرکت سپاه عمر سعد و نیز اسراى اهل بیت از کربلا به کوفه، پس از آن که عمر سعد بر کشته‌هاى سپاه خود نماز خواند و آنان را دفن کرد و اهل بیت را بر شترها سوار کرده به کوفه برد. |
| ۱ صفر ۶۱ق | ورود اسراى اهل بیت علیهم‌السلام از کوفه به دمشق. |
| ۲۰ صفر ۶۱ق | بازگشت اهل بیت علیهم‌السلام از سفر شام به کربلا یا مدینه (بنا بر برخی اقوال). |
در اینکه زادگاه امام حسین(ع) مدینه است، اختلافی نیست. سال تولد او را نیز سال سوم، چهارم، پنجم و ششم هجری ذکر کرده‌اند. روز ولادت وی، بنابر قول مشهور، سوم شعبان بوده است، اما برخی، زادروز امام را آخر ربیع الاول، پنجم ماه شعبان یا یکی از نخستین شبهای ماه شعبان نوشته‌اند. بنابه روایتی، امام در غروب پنج شنبه متولد شد. فاصله تولد امام حسین(ع) و امام حسن(ع) را شش ماه و ده روز، ده ماه و بیست و دو روز و یک سال و ده ماه گزارش کرده‌اند. پس از تولد، پیامبر همان آدابی را برای او به جا آورد که درباره حسن بن علی(ع) انجام داده بود، مانند گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد و عقیقه کردن. به نوشته ابن سعد، امّفضل (همسر عباس بن عبدالمطلب)، به امر پیامبر، دایگی امام را برعهده گرفت و بدین ترتیب امام برادر رضاعی قُثم بن عباس، که او نیز شیرخواره بود، گردید. اما کلینی روایاتی نقل کرده است که بنابر آنها امام حسین(ع) از هیچ زنی، حتی مادرش فاطمه زهرا(س)، شیر نخورد. امام حسین(ع) در دهم محرّمِ (روز عاشورا) سال ۶۱ هجری در سرزمین نینوا (کربلا) در عراق به شهادت رسید. روز شهادت امام را جمعه، شنبه، یکشنبه و دوشنبه گزارش کرده و در این میان روز جمعه را قول صحیح و مشهور شمرده‌اند. ابوالفرج اصفهانی قول شهادت امام در روز دوشنبه را قولی شایع میان مردم دانسته و آن را از نظر محاسبات تقویمی مردود شمرده است. سن امام را به هنگام شهادت ۵۶ سال و پنج ماه، ۵۷ سال و پنج ماه و ۵۸ سال ذکر کرده‌اند.
سوانح حیات
پیش از امامت
ابن سعد امام حسین(ع) را در زمره واپسین طبقه (طبقه پنجم) از اصحاب رسول خدا(ص) -که به هنگام وفات آن حضرت خردسال بودند و در هیچ جنگی او را همراهی نکردند -یاد کرده است. قریب به هفت سال از زندگانی امام در زمان حیات پیامبر گذشت. پیامبر او و برادرش را بسیار گرامی می‌داشت، چنان که آن دو را بر سینه خود می‌نشاند و در همان حال با مردم سخن می‌گفت و گاهی آن دو را بر دوش خود می‌نهاد، بنا به نقلی، روزی پیامبر بر بالای منبر سخنرانی می‌کرد و چون آن دو را دید از منبر پایین آمد و ایشان را در آغوش گرفت. اما مهم‌ترین رخداد دوران کودکی امام، شرکت در مباهله و معرفی او و برادرش به عنوان مصداق «ابناءَنا» بود.
بنابه گزارشی، امام حسین(ع) در کودکی به خلیفه دوم، که بر منبر پیامبر نشسته بود، اعتراض کرد و خلیفه نیز خطبه خود را نیمه کاره رها کرد و از منبر به زیر آمد. همچنین روایت شده است که خلیفه دوم سهم بیت المال امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را، به سبب قرابت آنان با رسول خدا، همانند سهم حضرت علی(ع) و اهل بدر قرار داده بود. در برخی منابع تاریخی از حضور امام حسین(ع) به اتفاق برادرش در فتح طبرستان به سال ۲۹ هجری یاد شده است. در زمان خلافت عثمان، امام حسین(ع) به هنگام تبعید ابوذر به ربذه، در کنار پدر و برادرش امام حسن(ع) او را مشایعت کرد. به روایتی، در شورش برضد عثمان، امام حسین(ع)، به توصیه امام علی(ع)، همراه با برادرش کوشید عثمان را از خطر محفوظ دارد و به نقلی، در این واقعه مجروح شد. امام حسین(ع) در جنگهای دوره خلافت امام علی(ع) نیز حضور داشت و در جنگ صِفّین خطبه‌ای در تحریض به جهاد خواند. همچنین امام علی، امام حسین را پس از امام حسن علیهم السلام متولی صدقات (موقوفات) خود قرار داد. به نقلی، امام حسین(ع) به هنگام شهادت پدر، برای انجام دادن مأموریتی که علی(ع) به او داده بود، در مدائن بود و با نامه امام حسن(ع) از موضوع آگاه شد. امام حسین(ع) در مراسم تجهیز و خاک سپاری پدر حاضر بود.
در دوره امامت امام حسن(ع)، که حدود ده سال به طول انجامید، امام حسین(ع) همراه و همگام برادر بود. با اینکه طبق برخی منابع تاریخی، امام حسین(ع) با واگذاری خلافت به معاویه مخالف بود و حتی پس از صلح امام حسن، با معاویه بیعت نکرد، پس از وقوع صلح به این مصالحه ملتزم بود. حتی وقتی برخی شیعیان از او تقاضا کردند پیمان را بشکند و با معاویه بجنگد، به آنان امر کرد که تا زمان مرگ معاویه منتظر بمانند.
مواجهه قاطع و صریح امام با مروان به هنگام اهانت به مادرش فاطمه(س) نیز گزارش شده است. همچنان که در برابر سبّ امام علی(ع) از سوی امویان، به شدت واکنش نشان می‌داد. در کل، گزارش منابع نشان می‌دهد که امام حسین(ع) در زمان امامتِ امام حسن آشکارتر از برادر در برابر بنی امیه موضع می‌گرفت و علنآ با آنان مخالفت می‌کرد. با این حال، به رغم برخی اختلاف‌های ظاهری در رفتار امام حسن و امام حسین علیهماالسلام، غیر از توضیحی که از منظر عقیده امامتِ منصوص مطرح می‌شود، از نظر تحلیل تاریخی نیز وحدت رویه کلی آن دو قابل اثبات است. امام حسین پس از شهادت امام حسن(ع)، با وجود افرادی که به سن از وی بزرگ‌تر بودند، شریف‌ترین فرد از خاندان هاشم به شمار می‌رفت و در امور خویش با او مشورت می‌کردند و نظر او را بر رأی دیگران ترجیح می‌دادند.
امامت در دوران خلافت معاویه
پس از وفات امام حسن(ع)، مردم کوفه برای قیام برضد معاویه به امام حسین(ع) نامه نوشتند، اما امام ضمن آنکه مشروعیت حکومت معاویه بر مسلمانان را رد کرد و بر جهاد با ظالمان تأکید نمود، از قیام دوری گزید و آن را به پس از مرگ معاویه موکول کرد. معاویه نیز از قیام امام بیم داشت و پس از شهادت امام حسن(ع) از امام خواست که از قیام بپرهیزد و امام پایبندی خود را به عهدنامه صلح به وی یادآوری کرد. معاویه نیز به تعهد مالی سالیانه خود ادامه داد. معاویه خود به خوبی از میزان نفوذ امام حسین(ع) در مدینه آگاه بود، چنان که به فردی از قریش گفته بود هرگاه حلقه‌ای از جمعیت در مسجدالنبی دیدی که سخن هزلی در آن نیست، آن حلقه حسین(ع) است. زمانی که معاویه برای یزید بیعت می‌گرفت، امام از معدود کسانی بود که بیعت با یزید را نپذیرفت و در خطابه‌ای قاطع معاویه را محکوم کرد و، برخلاف دیگر افراد بنی هاشم، هدیه معاویه را نیز قبول نکرد. معاویه نیز، با توجه به جایگاه امام، به یزید توصیه کرده بود که با امام مدارا کند و در صدد بیعت گرفتن از امام نباشد[۱].
پانویس
- ↑ عمادی حائری، سید محمد، ج13، ص395-397
منابع مقاله
عمادی حائری، سید محمد، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1388ش.
نرم‌افزارهای مرتبط
نرم‌افزار مقتل الحسين(ع) از جمله تولیدات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که دربردارندۀ متن 101 عنوان کتاب در 490 جلد دربارۀ امام حسین علیه‌السلام و واقعۀ عاشورا است.
این اثر فاخر مشتمل بر مهم‌ترین منابع مقتل امام حسین علیه‌السلام، ارائۀ 50 مجلس مقتل‌خوانی، 26 زیارت‌نامه، 241 قطعۀ سخنرانی از واعظان و خطیبان برجسته، 601 قطعۀ مداحی از مداحان بنام و... است.
