آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن

محمدمحسن بن علی ‌بن محمدرضا ‌بن ‌محسن ‌بن علی‌اکبر بن باقر منزوی تهرانی (۱۲۹۳-۱۳۸۹ق/۱۸۷۶-۱۹۷۰م)، معروف به شيخ آقابزرگ تهرانى فقیه و کتاب‌شناس شیعی امامی که در بين مردم و نیز در مجامع علمى به «آقابزرگ» معروف است. اما لقب خانوادگى‌اش «منزوى» است و این لقب را در سال 1350ق گرفت. خانواده‌اش در تهران به «محسنى» مشهور است تا نسبت وى را به جدش حاج محسن برساند. خانواده ايشان علم و تجارت را یکجا جمع كرده است.

نام	آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن
نام‌های دیگر	ت‍ه‍ران‍ی‌، آق‍اب‍زرگ‌ طه‍ران‍ی‌، آق‍اب‍زرگ‌ آق‍اب‍زرگ الطهرانی منزوی، محمدمحسن بن علی
نام پدر	علی
متولد	1255 ش یا 1876 م
محل تولد	تهران
رحلت	1348 ش یا 1389 ق یا 1970‌م نجف اشرف
اساتید	مولى زين‌العابدين محلّاتى، شيخ محمدرضا قارى، شيخ محمدحسین خراسانى،
برخی آثار	التبيان في تفسير القرآن طبقات أعلام الشیعة زندگی‌نامه و آثار شیخ طوسی الذریعة الی تصانیف الشیعة
کد مؤلف	AUTHORCODE02200AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، منزوی (ابهام زدایی) را ببینید.

ولادت

در سال 1293ق مطابق با ۱۸ فروردین ۱۲۵۵ش در تهران به دنيا آمد.

تحصيلات

مدرسه نخست او همان خانواده‌اش بود و کتابخانه (يا مكتب‌خانه) محله‌اش. در محله «پامنار» حروف الفبا و قرائت قرآن كريم را آموخت و از قرائت بسيارى از كتب فارسی و ديوان‌هاى اشعار بهره برد و مجموعه‌اى از معارف دينى و ارقام هندى را فراگرفت. در سال 1303ق در سن 10 سالگى پدرش مجلس جشنى با حضور علما برپا كرد كه در آن شيخ آقابزرگ لباس روحانیت پوشيد و از او خواستند به فراگیرى کتاب «جامع المقدمات» بپردازد. او در مدت 12 سال تحصيل مداوم در مدارس علوم دينى و قرآن، دروس ادبيات عرب، خط، قرائت، تجوید، اصول فقه و حساب را نزد صاحب‌نظران این رشته‌ها تحصيل كرد؛ صاحب‌نظرانی همچون: مولى زين‌العابدين محلاتى، شيخ محمدرضا قارى، شيخ محمدحسين خراسانى، شيخ محمدباقر معزالدوله، میرزا محمود قمى، میرزا محمدتقى گرگانى، حاج شيخ على نورى ايلكانى، سيد‌ ‎عبدالكريم لاهيجى، حاج شيخ على نورى و میرزا ابراهیم زنجانى.

سفرها

سپس به عراق مهاجرت كرد و به كسب علم نزد اساتید آن دیار پرداخت؛ استادانى كه از علمای بزرگ بودند، همچون: سيد‌ ‎محمدكاظم يزدى، شيخ محمدكاظم خراسانى، میرزا حسین نورى، شيخ محمدطه نجف، سيد‌ ‎مرتضى كشمیرى، حاج میرزا حسین میرزا خليل، سيد‌ ‎احمد حائرى تهرانى، میرزا محمدعلى چهاردهى، میرزا محمدتقى شيرازى و شيخ‌الشريعه اصفهانى. وی در سال 1313ق/1274ش، با برادرش كربلايى محمدابراهیم، برای زيارت عتبات مقدسه رهسپار عراق شد و در سال 1314ق، به تهران بازگشت. پس از اتمام مرحله «سطح» در تهران در سال 1315 عازم عراق گرديد و در نجف اشرف رحل اقامت افكند. پس از رحلت استادش آخوند خراسانى، به سامرّا هجرت كرد تا در مجلس درس و بحث شيخ محمدتقى شيرازى حضور يابد. ايشان برای تأليف کتاب عظيمش «الذريعة» تا سال 1335ق/1295ش، در همان جا ماند. در این سال به كاظمین سفر كرد و مدت دو سال را در آنجا سپرى نمود. سپس بار ديگر به سامرّا بازگشت (در سال 1337ق) و تا سال 1354ق در آنجا ماند.

در این سال عازم نجف اشرف گرديد و در سال 1360 به ایران بازگشت. در سال 1365ق، به زيارت قبر امام هشتم حضرت على بن موسى الرضا(ع) نائل آمد. در سال 1364ق (1323ش) عازم بيت الله الحرام شد و بار ديگر در سال 1377ق خانه خدا را زيارت كرد.

وی در سرتاسر جهان اسلام، از بيش از شصت کتابخانه بازديد كرد و بسيارى از فهرست‌هاى ديگر کتابخانه‌ها را نيز خواند.

مشايخ وى در اجازه روايت

اساتید وی در عراق که قبلا از آنها یاد شد؛
محمدعلى ازهری مکی مالكى (رئيس مدرّسان در مسجدالحرام)؛
عبدالوهاب بن عبدالله شافعى (امام جماعت مسجدالحرام)؛
ابراهیم بن احمد حمدى (از علماء مدينه منوره)؛
عبدالقادر خطیب طرابلسى (مدرس در حرم شريف)؛
عبدالرحمن عليش حنفى (مدرس دانشگاه الازهر).

کسانی که از وی اجازه روایت دریافت کردند

سيد‌ ‎آقا حسین بروجردى؛
سيد‌ ‎عبدالحسين شرف‌الدين؛
سيد‌ ‎عبدالهادى شيرازى؛
سيد‌ ‎محمدرضا آل ياسين؛
شيخ محمدحسن مظفّر؛
سيد‌ ‎هبةالدين شهرستانى؛
سيد‌ ‎شهاب‌الدين مَرعَشى؛
سيد‌ ‎محمدصادق بحرالعلوم؛
شيخ میرزا محمدعلى اردوبادى؛
دكتر حسینعلى محفوظ.

وفات

وی در تاريخ 1389ق مطابق با ۱۲ اسفند ۱۳۴۸ش در نجف اشرف چشم از جهان فروبست.

آثار

چاپ‌شده

الذريعة إلی تصانيف الشيعة؛
طبقات أعلام الشيعة؛
هدية الرازى إلى المجدد الشيرازى (زندگی‌نامه میرزاى شيرازى)؛
حياة الشيخ الطوسى (زندگی‌نامه شيخ طوسى)؛
مصفّى المقال في مصنفي علم الرجال (مصنفان علم رجال)؛
توضيح الرشاد في تاريخ حصر الاجتهاد؛
المشيخة أو الإسناد المصفّى إلى آل بيت المصطفى؛
ذيل المشيخة؛
ذيل كشف الظنون.

آثار خطى

حياة ثقةالإسلام الكلينى و شأن الكافى (زندگی‌نامه شيخ كلينى و موقعيت کتاب كافى)؛
تفنيد قول العوام بقدم الكلام؛
النقد اللطيف في نفى التحريف من القرآن الشريف (نفى هرگونه تحريف در قرآن)؛
ضياء المفازات في طرق مشايخ الإجازات؛
إجازات الرواية و الوراثة في القرون الأخيرة الثلاثة (اجازه‌هاى نقل روايت و وراثت در سه قرن اخير)؛
البدور الباهرة؛
وقعة الطف الخالدة (واقعه جاودان طف)؛
المجموعة الرجالية و التاريخية (مجموعه رجالى و تاريخى)؛
منظومة في العقائد (منظومه‌اى در اعتقادات)؛
تقرير محاضرات الشيخ الآخوند الخراسانى؛
تقرير محاضرات الأستاذ شيخ‌الشريعة الإصفهانى؛
تلخيص زاد المساكين؛
ترجمة «العقيدة الإسلامیة»؛
تعريف الأنام بحقيقة المدنية و الإسلام؛
شجرة السبطين؛
الظليلة في أنساب بعض البيوتات الجليلة؛
نزهة البصر في فهرست نسمة السحر؛
الياقوت المزدهر في تلخيص «رياض الفكر»؛
محصول مطلع البدور؛
الدر النفيس في تلخيص رجال التأسيس؛
حاشية على أمل الآمِل.