طبقات مفسران شيعه (5 جلدى)
طبقات مفسران شيعه نوشتۀ عبدالرحيم عقيقى بخشايشى، قرآن‌پژوه معاصر و به زبان فارسى است.اين كتاب محصول پنج سال تلاش و كوشش مؤلف است.
| طبقات مفسران شیعه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | مشتمل بر معرفی بی از 2000 تن از مفسران و مترجمان عالیقدر شیعه و گرایش تفسیری آنان و مزین با 200 تصویر نایاب از شخصیتهای قرآنی |
| ناشر | دفتر نشر نويد اسلام |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | مجلد1: 1371ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | تفاسیر
مفسران شیعه - سرگذشت‌نامه کتابشناسی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | BP 92/6 /ع7ط2 1382 |
وى كتاب را از مفسران قرن اول هجرى آغاز كرده و تاقرن حاضر ادامه داده است.اين كتاب تقريبا به صورت جامع و كامل و به‌ترتيب قرون به معرفى مفسران شيعه و تفاسير آنان پرداخته است و در واقع نشانگر تلاش و توجه عالمان شيعى در طول قرون و اعصار به معارف قرآنى مى‌باشد.
در اين اثر ارزشمند شرح‌حال دو هزار تن از مفسران شيعه آمده است. نويسنده از مطالعه كتاب ارزشمند«تفسير و تفاسير جديد» تأليف آقاى بهاءالدين خرمشاهى را كه در زمينۀ تفاسير قرآن مجيد در عصر حاضر مى‌باشد به عنوان انگيزه نگارش اين اثر ياد مى‌كند بدين هدف كه با نگارش آن حلقۀ اتصال بين تفاسير گذشته و حال ايجاد شود.
مؤلف ابتدا به بيان نقش قرآن در اصلاح جوامع بشرى پرداخته و معارضات صورت گرفته با قرآن را يادآور مى‌شود.پس از آن احاديثى از معصومان عليهم‌السلام دربارۀ قرآن كريم مطرح و از نخستين مفسر قرآن كه شخص پيامبر اكرم(ص) باشد نام برده مى‌شود.
بررسى تاريخ تفسير و مفسران از دو بعد اجتماعى و بعد ادبى و معرفى نمونه‌اى از تفاسير فارسى قرون اوليه اسلام نظير ترجمه تفسير طبرى، تفسير پاك، تفسير سورآبادى و...تعريف واژۀ «طبقات» از جمله موضوعاتى است كه در پيشگفتار كتاب بدان پرداخته شده است.
بررسى تاريخ گردآورى و تدوين قرآن و نحوۀ آن، علوم و معارف پيش‌نياز مفسر قرآن نظير علم لغت، نحو، صرف، اشتقاق، اصول فقه و...، ترجمه و بازگردانى قرآن به زبانها و لغات ديگر، سير تاريخى ترجمه و فوائد آن، اعترافات دانشمندان و متفكرين خارجى در مورد قرآن كريم كه مى‌تواند ما را متوجه زواياى مورد نظر آنها و حساسيت‌ها و نكات ارزشمند و احيانا توقعات و انتظارات آنها بنمايد، توضيح معناى واژگان تفسير، تأويل، تنزيل و تطبيق، طبقات تفسيرى براساس عناصر زمانى يا محتوايى و... و اشاره‌اى اجمالى به طبقات تفسيرى شيعه و تقسيم‌بندى شهيد مطهرى در كتاب «خدمات متقابل» در مورد طبقات مفسران شيعى از جمله موضوعاتى است كه قبل از ورود به موضوع اصلى بدانها پرداخته مى‌شود.
در آغاز ورود به موضوع اصلى نويسنده با اشاره به اينكه پيشوايان معصوم شيعه خود در قلّۀ هرم و سرچشمۀ تفسير و مفسران قرار دارند نه در عرض و هم‌سطح ديگر مفسران و تقاريرشان نمى‌تواند مورد مقايسه و سنجش با ديگر آراء و نظرات معمولى قرار گيرد از اين‌رو به عنوان تيمن و تبرک مواردى از تفاسير قرآنى آن بزرگواران را بازگو مى‌كند و براى هريك از ايشان فصلى را اختصاص مى‌دهد، سپس به ادامه و تعقيب بحث مفسران شيعه از دوران ابن عباس به بعد مى‌پردازد.
در قرن اول هجرى كه سرآغاز تفسيرنگارى در اسلام است با زندگى مفسرانى چون:ابن عباس، ابن مسعود، پس از آن مفسران شيعى قرون دوم تا پانزدهم هجرى به همراه تفاسيرى كه نگاشته‌اند معرفى مى‌شوند.مفسرانى چون:مجاهد بن جبير، طاووس بن كيسان، زيد بن على بن الحسين، سكوني در قرن دوم، ابوالعباس اسفراينى، اسماعيل سكونى، هشام بن محمد بن سائب كلبى، يونس بن عبدالرحمن و...، در قرن سوم، على ابن ابراهيم قمى، فرات كوفى، ابوزيد بلخى و...در قرن چهارم، نيشابورى خزاعى، مقرى، شيخ مفيد، ابوعلى سينا و...در قرن پنجم، طبرسى، راغب اصفهانى، فتال نيشابورى و...در قرن ششم، عبدالرشيد استرآبادى، روزبهان بقلى و...در قرن هفتم، قطب‌الدين شيرازى، علامه حلّى و...در قرن هشتم، آنسى، ابن متوج، مقداد سيورى، سراج‌الدين جنيد و...
در قرن نهم، معين‌الدين شيرازى، كاشفى سبزوارى، سكّاكى ملا فتح اللّه كاشانى و...در قرن دهم كه روزگار تفاسير فارسى قرآن كريم است، مجتهد كركى عاملى، زين‌العابدين خوانسارى، فيّاضى، خواجه دهدار شيرازى، قاضى نوراللّه شوشترى و...در قرن يازدهم، بحرينى حويزى، توني، حرّ عاملى، سيد هاشم بحراني، علامه مجلسى دوم، سيد نعمت‌اللّه جزايرى و...در قرن دوازدهم، موسوى شيرازى، مدرس اصفهانى، عبدالنبى تسوجى، نور على شاه اصفهاني، سيد رضا شبّر، نواب لاهيجى و...در قرن سيزدهم، ميرزا محمد باقرلنگرودى، محمد صادق خوئى، ميرزا محمد باقرتنكابنى، محمدحسین شهرستاني، ملا على استرآبادى، صفى على شاه و...در قرن چهاردهم، سيد محمد باقرصدر، امام موسى صدر، سيد محمد شيرازى، سيد محمدحسین طباطبايى، جعفر سبحانى، مهدى محقق، بانو امين اصفهانى، سيد على اكبر قرشى ارموى و...در قرن پانزدهم هجرى.
نويسنده قبل از شروع بحث در تفاسير هر قرن، مختصرى دربارۀ ويژگى‌ها و شرايط آن قرن به سخن پرداخته سپس به معرفى تفاسير و مفسران شيعى مى‌پردازد.
ساختار
«طبقات مفسران شيعه» در پنج جلد نگارش يافته است. جلد اول:شامل پيشگفتار مؤلف.بخش اول:تدوين و گردآورى قرآن.بخش دوم: علوم و معارف پيش‌نياز تفسير.بخش سوم:ترجمه و بازگرداني قرآن.بخش چهارم: اعترافات دانشمندان و متفكرين خارجى.بخش پنجم: تفسير، تأويل، تطبيق و...، بخش ششم: طبقات مفسران و ادوار تاريخى.بخش هفتم:تقسيم‌بندى استاد شهيد مطهرى.
بخش هشتم:سلسله نور و روشنگرى.در اين بخش نمونه‌هايى از تفاسير معصومين عليهم‌السلام در قسمت‌هاى جداگانه ارائه مى‌شود.در بخش نهم تا دوازدهم به معرفى مفسران قرن اول هجرى تا پايان قرن چهارم هجرى پرداخته مى‌شود.در پايان اين جلد ساير آثار نويسنده معرفى مى‌گردد.
جلد دوم:در ابتداى جلد نامه‌ها و نظرات تنى چند از صاحب‌نظران كه در مورد اين كتاب مرقوم داشته‌اند آمده است.پس از آن در پيشگفتار كتاب به معرفى قرن پنجم و نيز معرفى مكاتب اعتزال و اشعرى و بزرگان اين دو مكتب پرداخته شده پس از آن به معرفى مفسران قرن پنجم تا قرن دهم هجرى پرداخته مى‌شود.فهارس كتاب نيز در پايان اين جلد درج شده است.
جلد سوم:در آغاز تقريظ تنى چند از عالمان معاصر دربارۀ اين كتاب درج گشته و پس از آن به معرفى مفسرانى ديگر از قرن دهم هجرى پرداخته شده است.در ادامه مفسران قرن يازدهم تا قرن دوازدهم معرفى گشته‌اند.در پايان اين جلد، مدارك و منابع مورد استفاده در نگارش آن و نيز ساير آثار مؤلف معرفى و فهرست مطالب كتاب درج شده است.
جلد چهارم: شامل تقريظ چند تن از علماء دربارۀ كتاب حاضر و معرفى مفسران قرن 13 و 14 هجرى است. در پايان هم فهرست مطالب كتاب آمده است.
جلد پنجم: مشتمل بر تقريظ تنى چند از عالمان و معرفى مفسران قرن پانزدهم هجرى و فهرست مطالب كتاب مى‌باشد.
نقص و كاستى
اين كتاب علاوه‌بر غلطهاى چاپى، فاقد يك ويرايش دقيق است و بعضا بين مفسران شيعه و سنى اختلاط پديد آمده است.همچنين كتاب فاقد فهرستهاى فنى است و در جلد آخر كتاب، مترجمان را به عنوان مفسّر معرفى نموده است.
نسخه‌شناسى
نويسنده كتاب جناب آقاى حجت‌الاسلام دكتر عبدالرحيم عقيقى بخشايشى است.اين كتاب در پنج جلد نگارش يافته است.پنج جلد اين كتاب در سالهاى مختلف به چاپ رسيده است؛ تمام مجلدات در قطع وزيرى با جلد گالينگور چاپ شده است:
جلد اول در 637 صفحه در سال 1371 شمسى براى بار نخست.
جلد دوم در 503 صفحه در سال 1372 شمسى براى نخستين‌بار.
جلد سوم در 469 صفحه در سال 1373 شمسى براى بار نخست.
جلد چهارم:در 512 صفحه در سال 1376 شمسى براى بار اول.
جلد پنجم:در 487 صفحه در سال 1376 شمسى براى بار نخست.
ناشر اين مجموعه «دفتر نشر نويد اسلام» قم مى‌باشد.
منابع مقاله
- متن كتاب
- بهاءالدين خرمشاهى، دانشنامه قرآن، ج دوم، ص 1405