صدر، سید محمدباقر

سيد محمد باقر صدر فقیه، فيلسوف، متفكر بزرگ اسلامى

صدر، محمدباقر

نام	صدر، محمدباقر
نام های دیگر	صدر نجفی، محمد باقر شهید صدر، محمد باقر صدر، محمد باقر بن حیدر
نام پدر
متولد	1931 م
محل تولد	کاظمین
رحلت	1359 هـ.ش یا 1400 هـ.ق یا 1980 م
اساتید
برخی آثار	‏احیاء الموات: تقریرات بحث سیدنا و استاذنا الشهید السعید آیه الله العظمی السید محمد باقر الصدر (قدس) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏اسلام و مکتبهای اقتصادی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏اسلامی جمهوریه کما دستوری دهانچه اور اس کی مصادر قوت / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کد مولف	AUTHORCODE28AUTHORCODE

ولادت

در روز 25 ذيقعده سال 1350 هجرى قمرى در شهر كاظمين، در يك خانوادۀ نامدار و اصيل و مبارز و روحانى چشم به جهان گشود.

خاندان

پدرش سيد حيدر، از نوابغ فقه و اصول بود و جدش آیت‌الله صدر، پس از درگذشت آیت‌الله شيرازى (مجدد) به مقام مرجعيت عام نائل شد.

مادر آیت‌الله صدر، دختر شيخ عبدالحسين آل ياسين، از رجال برجستۀ مذهبى و بانويى با تقوا و پرهيزگار بود.

آیت‌الله صدر در 14 سالگى پدرش را از دست داد و تحت نظر مادر و برادر بزرگش آیت‌الله اسماعيل صدر كه از مجاهدين بنام بود، قرار گرفت.

تحصيلات

آثار نبوغ از آغاز كودكى در وى چنان آشكار بود كه تحسين همگان را برمى‌انگيخت. او در 10 سالگى به زمينه‌هاى مختلف تاريخ اسلام آشنايى يافت و در همان دوران مقدمات علوم را فرا گرفت.

در 11 سالگى به آموختن منطق پرداخت و پس از آن، با نگارش رساله‌اى كتب منطق را به ورطۀ نقد آورد. علم اصول را در 12 سالگى نزد برادرش آموخت و چنان نبوغى از خود نمايان ساخت كه عقايد بسيارى از صاحبنظران را مورد نقد و انتقاد قرار داده و نقطه نظرات تازه‌اى عرضه كرد.

ذهن روشن و استعداد سرشار او چنان بود كه بدون استاد نيز قادر به درك بسيارى از كتب مقدمات و سطح گرديد. مراحل تحصيل علوم دينى را به سرعت طى كرده و به مراتب عالى دست يافت.

علامۀ صدر، نه تنها در زمينۀ فقه و اصول نابغه بود، بلكه در اين علوم يك نوآور و مبتكر به شمار مى‌رفت.

مقام علمى و اجتماعى

آیت‌الله صدر به استنباط و اجتهاد ابعاد تازه‌اى بخشيد و در زمينه‌هاى مختلف سياسى و اقتصادى و جهاد صاحب مكتب بود. مكتب فكرى و اقتصادى و نيز شيوۀ ديپلماسى و مبارزاتى او مشهور است.

روش و اسلوب او در مبارزه بر ضد استعمار و اختناق و مكتب‌هاى ماديگرى امپرياليسم و كمونيسم جهانى عامل مهمى در شهادت او به دست مزدوران بعثى عراق به شمار مى‌رود.

آیت‌الله صدر در زمينه‌هاى گوناگون، اعم از فقه و اصول و اقتصاد و جامعه‌شناسى تخصص داشت و احاطۀ او بر تاريخ و قانونگذارى و نظرات او در باب بانكدارى بدون ربا، گواه صادقى بر نبوغ علمى اوست.

او در سال 1362 هجرى قمرى، به نجف اشرف هجرت كرد و مطالعات خود را در زمينه‌هاى فقهى و اصولى و علوم اسلامى گوناگون پى گرفت. او در تلاشهاى علمى چنان پشتكارى از خود نشان داد كه قبل از سپرى شدن دومين دهۀ عمر گرانقدرش به درجۀ اجتهاد مطلق رسيد و در سال 1370 هجرى قمرى، از سوى آیت‌الله رميثى براى حاشيه نويسى علمى و اجتهادى دعوت به همكارى شد.

در همان زمان بود كه آیت‌الله صدر فتواهاى علمى معروف خود را به صورت حاشيه‌هاى نگارش يافته صادر كرد. اين فتواها هنوز موجودند و در زمينۀ فقهى يكى از آثار علمى نفيس و مورد توجه به شمار مى‌روند.

درخشش نبوغ وى در مجلس درس فقيه زمان، آیت‌الله محمد رضا آل ياسين به اوج خود رسيد. در اين مجلس فضلاى بزرگ و مجتهدين حوزۀ علميّه حضور مى‌يافتند. در همين محفل علمى بود كه گاه آیت‌الله ياسين پاره‌اى از نظرات آیت‌الله صدر را نقل مى‌كرد.

تحقيقات

در سال 1370 هجرى قمرى، آیت‌الله سيد محمد باقر صدر تأليف كتاب جامعى به نام «غاية الفكر» را در علم اصول آغاز كرد. اين كتاب حاوى آراء و ديدگاههاى وى در زمينۀ علم اصول است.

زمانى كه تأليف بخش اول اين كتاب در سال 1378 هجرى قمرى به پايان رسيد، او تدريس خارج اصول فقه را آغاز كرد.

آیت‌الله صدر دورۀ اول اين علم را در 12 ربيع الثانى 1391 هجرى قمرى به پايان برد و دورۀ دوم درس را در رجب همان سال آغاز كرد.

ايشان در سال 1381 هجرى قمرى تدريس خارج فقه را بر پايۀ متن عروة الوثقى آغاز نمود.

تأليفات و تحقيقات آیت‌الله صدر در زمينه‌هاى گوناگون اعم از اصول و فلسفه و اقتصاد و جامعه‌شناسى و تاريخ و قانون بانكدارى اسلامى گواه صادقى بر سرشارى چشمۀ زلال علم اوست.

او به حق يكى از نوابغ عاليقدر جهان تشيع در عصر حاضر است.

تأليفات

آیت‌الله صدر داراى تأليفات بسيار است كه مهمترين آنها عبارتند از:

غاية الفكر في علم الأصول
فلسفتنا (ترجمۀ فارسى آن موجود است)
اقتصادنا (به فارسى، اردو و تركى ترجمه شده است)
ما ذا تعرف عن الاقتصاد الإسلامي
الإنسان المعاصر و المشكلة الاجتماعية (به فارسى ترجمه شده)
البنك اللاربوي في الإسلام
الأسس المنطقية للاستقراء (به فارسى با نام مبانى منطقى استقراء ترجمه شده و به انگليسى نيز ترجمه شده است)
بحوث في شرح العروة الوثقى
الفتاوى الواضحة (رسالۀ عمليّۀ ايشان است)
منهاج الصالحين و التعليقة عليه
دروس في علم الأصول
مباحث الدليل اللفظي، تعارض الأدلة الشرعية و الأصول العملية (اين سه كتاب تقريرات درس اصول ايشان است كه توسط شاگردشان آیت‌الله سيد محمود هاشمى تدوين شده است.)
البنك في المجتمع الإسلامي
بحث حول المهدي عجل الله تعالى فرجه (با نام حماسه‌اى از نور به فارسى ترجمه شده)
بحث حول الولاية (به فارسى و انگليسى ترجمه شده)
المرسل و الرسول و الرسالة
نظرة عامة في العبادات (به فارسى ترجمه شده)
أحكام الحج
لمحة فقهية عن دستور الجمهورية الإسلامية (به فارسى ترجمه شده)
الصورة الكاملة للاقتصاد في المجتمع الإسلامي
الخطوط التفصيلية عن الاقتصاد في المجتمع الإسلامي
خلافة الإنسان و شهادة الأنبياء عليهم السلام
منابع القدرة في الدولة الإسلامية

شهادت

آیت‌الله سيد محمد باقر صدر پس از سالها مبارزه و ستيز با دشمنان دين و قرآن در روز شنبه 16 فروردين ماه 1359 هجرى شمسى، ساعت سه بعد از ظهر دستگير شده و در سياهچالهاى رژيم صدام زندانى شد.

صبح روز يكشنبه 17 فروردين ماه 1359 هجرى شمسى، مزدوران بعثى به منزل آن بزرگوار حمله كرده و خواهر بزرگوار او، نويسندۀ معروف عراق، بانو بنت الهدى صدر را نيز دستگير كرده و به طرف بغداد بردند.

بعد از تحمل شكنجه‌هاى فراوان در زندان‌هاى ارتش بعث، در شب سه‌شنبه 19 فروردين ماه 1359 هجرى شمسى، اين شخصيت‌هاى كم نظير جهان تشيع به دست پليدترين انسان‌هاى زمان به شهادت رسيدند.

پيكر غرقه به خون آن عاشقان بال و پر سوخته در حالى كه تدابير و محدوديت‌هاى شديد امنيتى از طرف رژيم بعث اعمال شده بود، توسط آیت‌الله سيد محمد صادق صدر (پسر عموى اين شهداى مظلوم) در جوار بارگاه مولاى متقيان على عليه السلام به خاك سپرده شد.

قسمتى از پيام امام خمينى ره به مناسبت شهادت آیت‌الله سيد محمد باقر صدر

بسم الله الرحمن الرحيم

«إنا لله و إنا إليه راجعون» با كمال تأسف حسب گزارش جناب آقاى وزير امور خارجه كه از منابع متعدد و مقامات كشورهاى اسلامى به دست آورده است و حسب گزارشاتى كه از منابع ديگر به دست آمده، مرحوم آیت‌الله شهيد سيد محمد باقر صدر و همشيرۀ مكرمۀ مظلومۀ او كه از معلمين دانش و اخلاق و مفاخر علم و ادب بود به دست رژيم منحط بعث عراق با وضع دلخراشى به درجۀ رفيع شهادت رسيده‌اند.

شهادت ارثى است كه امثال اين شخصيت‌هاى عزيز از مواليان خود برده‌اند و جنايت و ستمكارى ميراثى است كه امثال اين جنايتكاران تاريخ، از اسلاف ستم پيشۀ خود مى‌برند. شهادت اين بزرگواران كه عمرى را به مجاهدت در راه اهداف اسلام گذرانده‌اند به دست اشخاص جنايتكارى كه عمرى به خونخوارى و ستم پيشگى گذرانده‌اند عجيب نيست. عجيب آن است كه مجاهدان راه حق در بستر بميرند و ستمگران جنايت پيشه دست خبيث خود را به خون آنان آغشته نكنند. عجب نيست كه مرحوم صدر و همشيرۀ مظلومه‌اش به شهادت نايل شدند. عجب آن است كه ملت‌هاى اسلامى و خصوصا ملت شريف عراق و عشاير دجله و فرات و جوانان غيور دانشگاهها و ساير جوانان عزيز عراق از كنار اين مصايب بزرگ كه به اسلام و اهل بيت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم وارد مى‌شود بى‌تفاوت بگذرند و به حزب ملعون بعث فرصت دهند كه مفاخر آنان را يكى پس از ديگرى مظلومانه شهيد كنند. و عجب‌تر آنكه ارتش عراق و ساير قواى انتظامى آلت دست اين جنايتكاران واقع شوند و در هدم اسلام و قرآن كريم به آنان كمك كنند.

و السلام على عباد الله الصالحين

دوم ارديبهشت 59

روح الله الموسوى الخمينى