الرسالة الرابعة في الغيبة
| الرسالة الرابعة فی الغیبة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مفید، محمد بن محمد (نویسنده) آل‌جعفر، علاء (محقق) |
| ناشر | المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1413 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. - کنگرهها
مهدویت کلام شیعه امامیه - قرن 4ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 209/7 /م7ک9 25.ش* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الرسالة الرابعة فی الغیبة، یکى از چهار رساله مختصرى است که مرحوم شیخ مفید (بغداد، 336 - 413ق، بغداد)، در موضوع علت غیبت طولانى حضرت مهدى(عج)، به زبان عربى نوشته است.
هرچند نام پرسشگر مشخص نشده، ولى شیخ مفید او را یکى از مخالفان (سنیان) شمرده است. بحث شیخ مفید، هرچند مختصر است، ولى از نظر روشى، جامع است و با بهریرى از علم کلام، فقه و آیات و روایات و حتى تحلیل و تفسیر حوادث تاریخى پاسخى قانع‌کننده عرضه کرده است.
این اثر را آقاى علاء آل جعفر تصحیح کرده و آقاى سید محمدرضا حسینى جلالى مقدمه‌اى به زبان عربى بر آن نوشته و کنگره جهانى شیخ مفید آن را به مناسبت هزارمین سالگرد درگذشت شیخ مفید منتشر کرده است.
در مورد اثر حاضر، گفتنى است که حجم اندک آن نباید ما را از ارزش والاى آن و کیفیت محتوایش غافل سازد؛ زیرا آگاهان به تاریخ اندیشه اسلامى به‌خوبى مى‌دانند که شیخ مفید و آثار علمى‌اش تاکنون نقش بسیار سرنوشت‌سازى در تاریخ علوم اسلامى ایفا کرده و کتاب حاضر نیز همچنان جزو بهترین پاسخ‌هاى شیعه به پرسش‌هاى مبحث غیبت امام زمان(ع) است.
ساختار
کتاب حاضر در واقع رساله‌اى کم‌برگ، ولى پُربار است که به‌صورت پرسش و پاسخ فراهم شده و به‌صورت کتاب سامان‌دهى نشده است و به همین جهت ویژگى‌هاى ساختارى کتاب را نیز دارا نیست و تقسیم به بخش و فصل و درس و... نشده است. از نظر روشى مى‌توان گفت که اثر حاضر، اجتهادى و جامع است؛ یعنى شیخ مفید در آن از روش‌هاى فقهى، کلامى، حدیثى و ادبى و... و همچنین تحلیل و تفسیر وقایع تاریخى آگاهانه استفاده کرده است.
گزارش محتوا
درباره محتواى اثر حاضر، گفتنى‌ها فراوان است، از جمله:
- نویسنده نوشته است: یکى از مخالفان پرسید سبب پنهان شدن و غیبت طولانى امام زمان(عج) چیست؟ آیا این عامل، عبارت از کثرت دشمنان و ترس از کشته شدن است؟ اگر چنین است، زمانه پدران ایشان بدتر بود، ولى آنان هرگز غایب و پنهان نشدند. شیخ مفید چنین پاسخ داده است: حالت امام زمان(ع) غیر از وضعیت پدران ایشان(ع) است و همین اختلاف باعث آن شده است که ایشان در این زمان پنهان شود و روزگارى نیز ظاهر گردد و همین روشن مى‌کند که ادعاى دشمن صحیح نیست. توضیح مطلب این است که حضرت مهدى موعود(عج) مکلف است که در هنگام ظهور، قیام مسلحانه (با شمشیر) کند، ولى هیچ‌کدام از پدرانش(ع) موظف به چنین وظیفه‌اى نبودند. او وقتى که ظاهر شود مُلزَم به ترک تقیه است، ولى دیگران چنین نیستند. امامان پیشین(ع) تقیه مى‌کردند و با دشمنان رفت‌وآمد داشتند و... وقتى مورد سؤال قرار مى‌گرفتند، به امامى اشاره مى‌کردند که در آخر الزمان خواهد آمد و خداوند به‌وسیله او غم‌ها را برطرف مى‌سازد و امت اسلام را به‌وسیله او زنده و هدایت مى‌کند و در هنگام ظهور براى او تقیه روا نیست و فرشتگان نام او را در آسمان فریاد مى‌زنند و جبرئیل و میکائیل مردمان را به بیعت با او فرامى‌خوانند و.[۱]
- نویسنده، تأکید کرده است: چون عصمت امام زمان(عج) ثابت است پس باید استتار هم بکند تا به‌صورت یقینى بداند که یارانش فراهم مى‌شوند و مصلحت عمومى در ظهور مسلحانه او قرار مى‌گیرد و مى‌تواند حدود را اقامه کند و احکام شرع را حاکم سازد.[۲]
- نویسنده از تحلیل و تفسیر حوادث تاریخى نیز استفاده کرده و چنین نوشته و از مخاطب بحث پرسیده است: پیامبر(ص) در دوره سیزده ساله‌اى که در مکه بود و مردم را به‌سوى خدا دعوت مى‌کرد، باآنکه قریش اصحاب پیامر(ص) را شکنجه مى‌دادند و شهید مى‌کردند و...، آیا پیامبر(ص) اجازه استفاده از شمشیر را به یارانش داد؟!... شیخ مفید با ذکر حوادثى چون محاصره اقتصادى و اجتماعى در شعب ابى‌طالب(ع) و واقعه لیلة المبیت و هجرت به مدینه و صلح حدیبیه و... پرسش‌هایى افزوده است: چرا پیامبر(ص) در مکه نجنگید و بر آن همه آزار و اذیت صبر کرد و یارانش را از جهاد برحذر داشت، درحالى‌که آنان جانشان را در راه نصرت اسلام فدا مى‌کردند؟! چه چیزى او را واداشت که از نجاشى کمک بگیرد و یارانش را از مکه به حبشه بفرستد؟! چرا رسول‌خدا(ص) در حدیبیه صلح کرد؟! و... شما چه پاسخى براى اختلاف رفتار پیامبر(ص) در این حوادث و رفتار ایشان در غزوات دارید؟! پاسخ ما در مورد اختلاف عملکرد حضرت مهدى موعود(عج) با پدران بزرگوارش(ع)، عبارت از همان پاسخ است.[۳]
وضعیت کتاب
با توجه به آنکه این رساله در قالب پرسش و پاسخ نوشته شده و ساختار کتابى ندارد و حجمش نیز اندک است، براى آن، فهرست مطالب و همچنین فهرست منابع و فهرست‌هاى فنى (آیات، روایات، اعلام، امکنه و...) فراهم نشده است.
مصحح محترم، تصاویرى از آغاز و انجام نسخه خطى اثر حاضر را آورده است که در کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى در قم موجود است.[۴]مصحح محترم در مواردى پاورقى‌هایى نوشته است و گاه لغتى را بر اساس کتاب «لسان العرب» معنا کرده.[۵]و گاه نسخه‌بدل عبارتى را آورده.[۶]و گاهى توضیحى تاریخى و تفسیرى با ذکر منبع بحث و نام کتاب و جلد و صفحه مورد نظر نوشته است.[۷]
پانويس
- ↑ متن کتاب، ص11 - 12
- ↑ ر.ک: همان، ص13
- ↑ ر.ک: همان، ص13 - 16
- ↑ همان، ص9 - 10
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص14، پاورقى 1
- ↑ ر.ک: همان، ص14، پاورقى 2
- ↑ ر.ک: همان، ص14، پاورقى 3 و ص15، پاورقى 4
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.