زينة الارشاد؛ حواشی سلطان الموحدين آقاسید علی قاضی بر ارشاد شیخ مفید
| زینة الارشاد: حواشی سلطان الموحدین آقا سید علی قاضی قدس‌سره بر الارشاد شیخ مفید | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قاضی تبریزی، سید علی (حاشيه نويس) صدرایی خویی، علی (محقق و مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | الارشاد. شرح حواشی سلطان الموحدین آقا سید علی قاضی قدس‌سره بر الارشاد شیخ مفید |
| ناشر | اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان آذربایجان شرقی |
| مکان نشر | تبریز - ایران |
| سال نشر | 1391 ش |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
برای دیگر کاربردها، الإرشاد (ابهام‌زدایی) را ببینید.
زينة الإرشاد، اثر مرحوم سيّد على قاضى (تبريز، 1285 و به قولى 1282 - 1366ق، نجف) و عبارت است از مجموعه يادداشت‌ها و حواشى ايشان بر كتاب «الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد»، نوشته مرحوم شيخ مفيد (بغداد، 336 - 413ق، بغداد) است. اين اثر به مناسبت كنگره بزرگداشت مرحوم سيد على قاضى و با تصحيح و تحقيق آقاى على صدرايى خويى منتشر شده است. در مورد كتاب حاضر گفتنى‌ها فراوان است، از جمله:
- مصحح محترم در مقدمه‌اش كه به زبان فارسى نوشته، به شرح حال مرحوم شيخ مفيد و مرحوم قاضى و نيز آثار آن دو و ويژگى‌هاى ارشاد و نيز كتاب حاضر پرداخته است.[۱]
- يكى از چاپ‌هاى كتاب ارشاد، چاپ سنگى است كه مرحوم قاضى، در دوران ناصرالدين شاه قاجار در سال 1308ق، آن را تحقيق، تصحيح و در 400 صفحه همراه با سه صفحه غلطنامه منتشر كرده است. ايشان با استفاده از چند نسخه خطى، اين تصحيح را انجام داده است.[۲]
- مرحوم قاضى، افزون بر مقابله و تصحيح متن كتاب ارشاد، توضيحاتى در حاشيه‌ها بر موارد دشوار و عبارت‌هاى نامأنوس آن نوشته است كه در كتاب‌شناسى‌ها از آن به‌عنوان حاشيه ارشاد ياد شده است. گويا تأليف اين حواشى حدود دو سال طول كشيده است؛ زيرا مرحوم قاضى طبق تصريح خودش در آخر ارشاد در روز جمعه 18 ذى‌حجه 1306ق، تصحيح متن را به اتمام رسانده است، ولى كاتب حواشى، تحرير حواشى را در 13 ربيع‌الاول 1308ق، به پايان رسانده است. گويا آقاى قاضى بعد از تصحيح متن با مراجعه به مصادر، توضيحاتش را مى‌نوشته و كاتب نيز به‌تدريج آن را تحرير مى‌كرده است.[۳]
- مصحح، تصاويرى از نسخه خطى كتاب ارشاد را همراه با تصحيح و حاشيه‌هاى سيد على قاضى آورده است.[۴]
- مرحوم قاضى در مقدمه كوتاهش كه زمان و مكان و مشخصات نگارشش را مشخص نكرده، يادآور شده كه با توجه به اعتبار و اهميت كتاب ارشاد شيخ مفيد و كميابى يا فقدان نسخه صحيح، بعد از تحصيل نسخه‌هاى معتبر، در مقابله و تصحيح آن جدّ و جهد بليغ كردم[۵]
- مصحح محترم حاشيه‌هاى مرحوم قاضى را شماره‌گذارى كرده و بر همين اساس مجموعه حاشيه‌هاى ايشان در اين اثر عبارت از 1968 عدد است.[۶]
- همان‌طوركه متن كتاب شيخ مفيد به زبان عربى است، اين حاشيه‌ها نيز به زبان عربى نوشته شده است.
- نویسنده - كه خود استاد اخلاق و سير وسلوك است - بعد از آنكه تأكيد كرده كه كتاب را بر اساس چند نسخه خطى معتبر تصحيح كرده و با استفاده از منابع معتبر مقابله كرده، اين نكته اخلاقى را افزوده است: «ولى بااين‌همه كه گفتيم شايد اشتباهات اين تصحيح بيشتر از صحيح‌هايش باشد؛ چون انسان عيب خودش را نمى‌بيند و اگر مى‌ديد كه بر آن باقى نمى‌ماند و براى خردمند سزاوار نيست كه چيزى را انكار كند كه نمى‌داند؛ پس اميدوارم كسى كه غلطى در آن يافت، بعد از دقت، آن را تصحيح كند و با تكبر با مصحح برخورد نكند؛ چراكه دانشمندان حقيقى، حليم هستند و كسى كه عذر آورده، در واقع اقرار به تقصير كرده است..[۷]
- همان‌طوركه مصحح محترم يادآور شده، بيشتر حاشيه‌هاى جناب آقاى قاضى عبارت از مباحث و توضيحات لغوى و ادبى است و نویسنده در صدد بوده كه لغات و واژه‌هاى دشوار را شرح دهد و بنابراین در اين حاشيه‌ها بُعد ادبى غالب است؛ هرچند كه گاهى به برخى از مباحث روايى يا تاريخى نيز پرداخته است. از دقت‌هاى لغوى مرحوم قاضى، تبحر و دلبستگى خاصّ ايشان به لغت و ادبيات آشكار مى‌شود. ايشان در اين حاشيه‌ها، كاوش‌هاى دقيق لغت‌شناسه‌گانه انجام داده و به منابع اصلى اين علم مراجعه كرده و با مهارت، معناى مورد نظر را استخراج كرده و آورده است. در بيشتر موارد منابع مورد استفاده‌اش عبارت بوده است از «قاموس» فيروزآبادى، «صحاح» جوهرى، «شرح قاموس»، «أساس اللغة» زمخشرى، «نهايه» ابن اثير، «طراز اللغة» سيد على‌خان مدنى شيرازى، «حياة الحيوان» دميرى و «مجمع البحرين» طريحى. ولى برخى از توضيحات ايشان در منابع لغوى پيدا نشد و به نظر مى‌رسد اين موارد از پژوهش‌هاى خود ايشان و نتيجه اجتهادها و استنباطهاى لغت‌شناسه‌گانه ايشان است.[۸]
- مصحح محترم، ويژگى‌هاى تنها نسخه موجود و مورد استفاده كتاب حاضر را شرح داده و همچنين روش خودش را در تصحيح بيان كرده است.[۹]
- مصحح محترم براى سهولت استفاده از اين اثر، قبل از هر حاشيه، متن مورد نظر را از ارشاد شيخ مفيد آورده و بعد در داخل پرانتز آدرس دقيق آن را بر طبق چاپ تصحيح‌شده و دو جلدى مؤسسه آل‌البيت(ع) لتحقيق التراث افزوده و بعد حاشيه مرحوم قاضى را ذكر كرده است.
- مرحوم قاضى گاهى بعد از نقل مطالبى لغوى از كسانى مانند «فاضل مجلسى» (تعبير از مرحوم قاضى است)، خودش به اظهار نظر و ترجيح يكى از آن احتمالات پرداخته است.[۱۰]
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.