نزهة الارواح و روضة الافراح (تاریخ الحکماء)

نزهة الارواح و روضة الافراح (تاریخ الحکماء)
پدیدآوران	شهروزی، محمد بن محمود (نویسنده) دانش‌پژوه، محمدتقی (محقق) مولایی، محمدسرور (محقق) تبریزی، مقصودعلی (مترجم)
ناشر	شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1365ش
چاپ	یکم
موضوع	فيلسوفان - سرگذشت نامه فيلسوفان اسلامي - سرگذشت نامه فيلسوفان ايراني - سرگذشت نامه فيلسوفان يوناني - سرگذشت نامه فلسفه - تاريخ - متون قديمي تا قرن ?? فلسفه اسلامي - تاريخ - متون قديمي تا قرن 14
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ ‎‏/‎‏ش‎‏9‎‏ ‎‏ن‎‏4041 / 104 ‏‎‏B‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نزهة الارواح و روضة الافراح (تاریخ الحکماء) ترجمه کتاب «تاريخ الحكماء قبل ظهور الإسلام و بعده «نزهة الأرواح و روضة الأفراح»» اثر شمس‌الدین شهروزی (ت 511ق) است.

اصل این کتاب، به زبان عربی است و در اوایل سده یازدهم (1011- 1014ق)، دانشمند، حکیم و عارف ایرانی، مقصود علی تبریزی، در هند آن را به دستور جهانگیر گورکانی، به فارسی ترجمه کرده که نه‌تنها گزارشی از اندیشه‌های فلسفی و سخنان حکمت‌آمیز و پندهای دلپذیر است، بلکه متنی زیبا، روان و کم مانند از فارسی آن روزگار را نیز به دست می‌دهد.

مترجم به هنگام ترجمه، در جای‌جای کتاب، نکته‌‏هایى از خویش در تفسیر احادیث نبوى و توضیح اقوال حکما و داورى آراى آنان افزوده است که نشان می‌دهد آنچه از فضل، علم و بینش عارفانه وی گفته‌اند سخنى گزافه نبوده است که ازجمله مى‏‌توان به صفحات 6، 7، 8، 9، 10، 18، 33، 174، 175 و ... مراجعه کرد. این افزوده‌‏ها نه‌تنها نشانه‌‏هاى دست داشتن او در حکمت، فلسفه و علوم دیگر است، بلکه ذوق عرفانى او را نیز نشان مى‌‏دهد.

با آن‌که این ترجمه، در ساخت عبارت و جمله از متن عربى شهرزورى و منابع دیگر متأثر است- و شاید این مقدار تأثیر به علت دشوارى ترجمه، رعایت امانت و دقت در کلام حکما بوده است- ازنظر زبان فارسى و ویژگی‌هاى آن در قرن دهم و یازدهم، از نثرهاى روان و پاکیزه این روزگار به شمار مى‌‏آید؛ زیرا در این دوره که به نظر ناقدان سخن‌سنج، پارسى آشفته است و فارسى‌‏گویان از هند تا عثمانى آشفته گوی، زبان مقصود على تا حدود زیادی از آن آشفتگی‌ها برکنار مانده است و اگر این ترجمه آزادتر صورت مى‌‏گرفت، شاید کار از گونه‌‏اى دیگر مى‌‏بود، چنان‌که در صفحات 150، 320- 321 و 473 نمونه‏‌هاى آن را مى‌‏توان دید.

بارى، این ترجمه گویاى علم، فضل و توانایى مقصود على تبریزى در دو زبان تازى و درى است. بررسى اجمالى فهرست لغات و ترکیبات و مقایسه آن با آثار معاصران او تا حدودى ویژگی‌هاى زبان او را روشن مى‌‏گرداند.

در نثر او، جمله‌‏هاى وصفى مانند «ملاحظه کردار و اطوار مردم کرده او را به یارى و دوستى بگزینید، نظر بر گفتار او کرده اختیار مکنید» برخلاف نثرهاى رایج این دوره بسیار اندک است.

وی در پاره‏اى از موارد، جملات مسجّع به‌کاربرده است که نشانه تصرف‌هاى ادیبانه اوست ازجمله:

«دیروز آمدید و امروز در کارید و فردا با آز و آرزو یارید» .

«کسى که مشفق و مهربانست به شما، از رهگذر آن بدگمانست به شما» .

«و گفت باید که به انکار کافر نعمتان، بازندارى خود را از احسان» .

و نیز صفحات 184، 192، 365، 431، 442 و 445.

از ویژگی‌هاى دیگر نثر این ترجمه، مطابقت صفت و موصوف به پیروى از عربى در تأنیث و تذکیر است مانند: ملت اسلامیه ، منزلت رفیعه ، مسئله مطلوبه تکریمات عظیمه .

زبان مترجم از تأثیر فارسى رایج آن روزگار هند، چه در واژگان و چه در برخى از ساخت‌هاى دستورى، برکنار نمانده است، به‌عنوان نمونه:

الف- نمونه‏‌هایى از لغات و ترکیبات:

بازى خوردن ، بازى دادن: فریب دادن ؛ بندى: زندانى ؛ بندى‏بان: زندانبان ؛ بندی خانه:زندان؛ جرم کردن: جریمه کردن ؛ جرمى: گناهکار ؛ چرکنت: چرکى، پلیدى ؛ خاتم‏بندى: خاتم‏کارى ؛ خدا داری: خداشناسى ؛ خوش کردن: پسندیدن ؛ دکه (به فتح اول و دوم): صدمه آسیب ؛ روان گردانیدن: فرستادن و...

ب- ویژگی‌هاى دستورى:

1. متعدى با (آنى): دانانیدن ؛ شناسانیدن: فهماندن، حالى کردن ؛ کنانیدن ؛ گیرانیدن: دستگیر کردن.
2. وجه التزامى مضارع با مى+ ریشه فعل+ باشد: می‌کرده باشد: بکنید ؛ مى‌‏بوده باشید: باشید ؛ مى‏‌داشته باشد: بدارد ؛ مى‏‌گرفته باشند: بگیرند ؛ مى‌‏کرده باشد: بکند ؛ مى‏‌ساخته باشى: بسازى ؛ مى‌‏نموده باشد: بنماید ، مى‏‌رفته باشند: بروند ؛ مى‏‌داده باشد: بدهد ؛ مى‏‌شنیده باشد: بشنود ؛ مى‌‏آمده باشد: بیاید .

وضعیت کتاب از ترجمه حاضر، نسخه‏‌هاى خطى متعددى در کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران موجود است که متن حاضر باراهنمایی استاد دانش‌‏پژوه، بر اساس نسخه کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره 85- ب، تاریخ نگارش 1037 تهیه‌شده است و براى رفع کاستی‌ها و فروافتادگی‌ها، از 3 نسخه خطى دیگر متعلق به کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران استفاده‌شده است.

در ترجمه حاضر، از ضبط تفصیلى اختلاف نسخه‌‏ها، جز مواردى که ضرورت داشته، صرف‌نظر شده و آنچه در متن گنجانیده شده است، بیشتر با توجه به متن عربى «نزهه الارواح» بوده که این مهم و تصحیح تصحیف‌‏هاى حیرت‏آور، در نام‌هاى حکما و برخى از اماکن، به یمن همت استاد محمدتقی دانش‏‌پژوه صورت کمال‌یافته است.

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست احادیث، بیت‌ها و مصراع‌های فارسی، اصطلاحات، نام کتاب‌هایی که در متن آمده است، لغات و ترکیبات، نام‌های افراد و نام جای‌ها، در انتهای کتاب آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب

وابسته‌ها

تاريخ الحكماء قبل ظهور الإسلام و بعده «نزهة الأرواح و روضة الأفراح»