الأشباه و النظائر في النحو: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'سيد' به 'سيد ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'الأشباه و النظائر (ابهام زدایی)' به 'الأشباه و النظائر (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
| مکان نشر =بیروت - لبنان | | مکان نشر =بیروت - لبنان | ||
| سال نشر = 1428 ق | | سال نشر = 1428 ق | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE15207AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE15207AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =2 | | چاپ =2 | ||
| تعداد جلد =4 | | تعداد جلد =4 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =15207 | ||
| کتابخوان همراه نور =15207 | | کتابخوان همراه نور =15207 | ||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۲: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|الأشباه و النظائر (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''الأشباه و النظائر في النحو'''، اثر جلال‌الدين عبدالرحمن بن ابى‌بكر | '''الأشباه و النظائر في النحو'''، اثر [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|جلال‌الدين عبدالرحمن بن ابى‌بكر سيوطى]] (911ق)، با تصحيح غريد الشيخ، بررسى و بحث پيرامون مباحث نحوى بر اساس روش معمول در علم فقه مى‌باشد كه به زبان عربى و حدودا در نيمه اول قرن دهم هجرى نوشته شده است. | ||
انگیزه نویسنده از تأليف كتاب، آن بوده كه به روش كتب فقه، به بررسى و بحث پيرامون زبان عربى بپردازد. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
در جلد اول، در مقدمه مصحح، به زندگى‌نامه نویسنده، حيات علمى و آثار وى، اشاره شده است. | در جلد اول، در مقدمه مصحح، به زندگى‌نامه نویسنده، حيات علمى و آثار وى، اشاره شده است. | ||
نویسنده، در مقدمه خود، پس از بيان | نویسنده، در مقدمه خود، پس از بيان انگیزه تأليف، به توضيح روش كار خود در نحوه تأليف كتاب پرداخته است. | ||
اولین فنى كه به توضيح و تشريح آن پرداخته شده، فن قواعد و اصولى است كه جزئيات و فروع، به آن‌ها بازگشت دارد و به دليل نزدیکى آن به مقدمه كتاب، نویسنده از ذكر خطبه خاص برای آن، اجتناب نموده است. | اولین فنى كه به توضيح و تشريح آن پرداخته شده، فن قواعد و اصولى است كه جزئيات و فروع، به آن‌ها بازگشت دارد و به دليل نزدیکى آن به مقدمه كتاب، نویسنده از ذكر خطبه خاص برای آن، اجتناب نموده است. | ||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
ب)- فن مناظرات، مجالسات، مذاكرات، مراجعات، محاورات، فتاوى، واقعات، مراسلات و مكاتبات و فن افراد و غرائب كه به بررسى این امور در كلمات بزرگان این فنون، اختصاص يافته است، همچون: مناظره [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] و كسايى در مسئله زنبوريه، مجلس خليل با [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]، مجلس ابى‌اسحاق زجاج با شاگردانش، مناظره بين كسايى و يزيدى، مجلس بين ثعلب و [[مبرد، محمد بن یزید|مبرد]]، مناظره بين ابن اعرابى و اصمعى پيرامون این نكته كه آيا جمع مؤنث بر مذكر حمل مى‌شود يا برعكس، مجلس ابى‌عمرو بن علاء با عيسى بن عمر در این كلام كه «ليس الطيب الا المسك»، مجلس ابى‌اسحاق ابراهیم بن سرى زجاج با مردى غريبه پيرامون مسائل متفرقه نحوى، مجلس بكر بن حبيب سهمى با شبيب بن شيبه بر سر مسائل لغوى و نيز مجالس عثمان بن مازنى با يعقوب بن سكيت، عمر جرمى و ابى‌حسن سعيد بن مسعده، اخفش، مجالس ابى‌عباس احمد بن يحيى با ابى‌حسن محمد كيسان، فتاواى نحويه ابن شجرى، جواب شيخ ابى‌منصور به موهوب بن احمد، مسائل نحوى ابن سيد بطليوسى، مسائلى كه بين سهيلى و ابن خروف اتفاق افتاده است و... | ب)- فن مناظرات، مجالسات، مذاكرات، مراجعات، محاورات، فتاوى، واقعات، مراسلات و مكاتبات و فن افراد و غرائب كه به بررسى این امور در كلمات بزرگان این فنون، اختصاص يافته است، همچون: مناظره [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] و كسايى در مسئله زنبوريه، مجلس خليل با [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]، مجلس ابى‌اسحاق زجاج با شاگردانش، مناظره بين كسايى و يزيدى، مجلس بين ثعلب و [[مبرد، محمد بن یزید|مبرد]]، مناظره بين ابن اعرابى و اصمعى پيرامون این نكته كه آيا جمع مؤنث بر مذكر حمل مى‌شود يا برعكس، مجلس ابى‌عمرو بن علاء با عيسى بن عمر در این كلام كه «ليس الطيب الا المسك»، مجلس ابى‌اسحاق ابراهیم بن سرى زجاج با مردى غريبه پيرامون مسائل متفرقه نحوى، مجلس بكر بن حبيب سهمى با شبيب بن شيبه بر سر مسائل لغوى و نيز مجالس عثمان بن مازنى با يعقوب بن سكيت، عمر جرمى و ابى‌حسن سعيد بن مسعده، اخفش، مجالس ابى‌عباس احمد بن يحيى با ابى‌حسن محمد كيسان، فتاواى نحويه ابن شجرى، جواب شيخ ابى‌منصور به موهوب بن احمد، مسائل نحوى ابن سيد بطليوسى، مسائلى كه بين سهيلى و ابن خروف اتفاق افتاده است و... | ||
به‌عنوان مثال، در مناظره‌اى كه بين ابوحاتم و توزى بر سر مذكر يا مؤنث بودن كلمه فردوس اتفاق افتاده، چنين آمده است كه ابوحاتم، قائل به مذكر بودن آن شده و وقتى توزى پرسيده است كه پس چرا در آيه شريفه ''' «الذين يرثون الفردوس هم فيها» '''، ضمير مؤنث به آن برگشته است، وى در پاسخ به این نكته اشاره كرده كه در اينجا، به معناى «الجنة» نظر شده است، همانند آيه شريفه ''' «من جاء بالحسنة فله عشر أمثالها» ''' و همچنين مانند شعر عمر بن ابى‌ربيعه: | به‌عنوان مثال، در مناظره‌اى كه بين ابوحاتم و توزى بر سر مذكر يا مؤنث بودن كلمه فردوس اتفاق افتاده، چنين آمده است كه ابوحاتم، قائل به مذكر بودن آن شده و وقتى توزى پرسيده است كه پس چرا در آيه شريفه''' «الذين يرثون الفردوس هم فيها»'''، ضمير مؤنث به آن برگشته است، وى در پاسخ به این نكته اشاره كرده كه در اينجا، به معناى «الجنة» نظر شده است، همانند آيه شريفه''' «من جاء بالحسنة فله عشر أمثالها»''' و همچنين مانند شعر عمر بن ابى‌ربيعه: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|''فكان مجنى دون من كنت اتقى''|2=''ثلاث شخوص كاعبان و معصر''}} | {{ب|''فكان مجنى دون من كنت اتقى''|2=''ثلاث شخوص كاعبان و معصر''}} | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
آخرين جلد نيز به مسائلى اختصاص يافته است كه ابن سيد بطليوسى پيرامون برخى مسائل نحوى، آن‌ها را عنوان داشته است؛ از جمله در مورد آيه شريفه ''' «و اولو العلم قائما بالقسط» '''، ''' «و لله على الناس حج البيت من استطاع اليه سبيلا» '''، ''' «و قيل يا رب ان هولاء قوم لا يؤمنون» '''، ''' «خلق الله السماوات» '''، ''' «و اعملوا صالحا» '''، ''' «التائبون و العابدون» '''، ''' «استطعما اهلها» '''، ''' «و آتوا النساء صدقاتهن نحلة» ''' و... | آخرين جلد نيز به مسائلى اختصاص يافته است كه ابن سيد بطليوسى پيرامون برخى مسائل نحوى، آن‌ها را عنوان داشته است؛ از جمله در مورد آيه شريفه''' «و اولو العلم قائما بالقسط»'''،''' «و لله على الناس حج البيت من استطاع اليه سبيلا»'''،''' «و قيل يا رب ان هولاء قوم لا يؤمنون»'''،''' «خلق الله السماوات»'''،''' «و اعملوا صالحا»'''،''' «التائبون و العابدون»'''،''' «استطعما اهلها»'''،''' «و آتوا النساء صدقاتهن نحلة»''' و... | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
| خط ۹۰: | خط ۹۰: | ||
مقدمه و متن كتاب. | مقدمه و متن كتاب. | ||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[الأشباه والنظائر في قواعد وفروع فقه الشافعية]] | |||
[[البهجة المرضية علی ألفية ابن مالك]] | |||
[[مغني اللبيب عن كتب الأعاريب]] | |||
[[تحفة الأديب في نحاة مغني اللبيب]] | |||
[[النحو الوافي مع ربطه بالأساليب الرفيعة و الحياة اللغوية المتجددة]] | |||
[[النحو الكافي]] | |||
[[خودآموز هداية في النحو]] | |||
[[معجم القواعد العربية في النحو و التصريف]] | |||
[[المعجم المفصل في النحو العربي]] | |||
[[مبادئ العربية في الصرف و النحو]] | |||
[[النحو المستطاب: سؤال و جواب و إعراب]] | |||
[[الجمل في النحو]] | |||
[[أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق]] | |||
[[الاقتراح في علم أصول النحو]] | |||
[[الإنصاف في مسائل الخلاف بين النحو البصريين و الكوفيين]] | |||
[[همع الهوامع شرح جمع الجوامع في النحو]] | |||
[[شرح ملاجامي علی متن الكافية في النحو]] | |||
[[أوضح المسالك إلی ألفية ابن مالك]] | |||
[[النحو الواضح في قواعد اللغة العربية (المرحلة الابتدائية)]] | |||
[[كشف المشكل في النحو]] | |||
[[اللمع في العربية]] | |||
[[أسرار العربية]] | |||
[[شرح الشواهد الشعرية في أمات الكتب النحوية لأربعة آلاف شاهد شعري]] | |||
[[التطبيق النحوي]] | |||
[[شرح جمل الزجاجي]] | |||
[[شرح المكودي علی الألفية في علمي الصرف و النحو]] | |||
[[شرح اللمع في النحو]] | |||
[[شرح الدرة البهية، «نظم الآجرومية»، في أصول علم اللغة العربية]] | |||
[[بداءة النحو (صفایی)]] | |||
[[مرجع الطلاب في قواعد النحو]] | |||
[[الخصائص]] | |||
[[النحو التطبيقي وفقا لمقررات النحو العربي في المعاهد و الجامعات العربية]] | |||
[[المنهاج في القواعد و الإعراب]] | |||
[[المدارس النحوية]] | |||
[[شرح كتاب سيبويه]] | |||
[[المفصل في صنعة الإعراب]] | |||
[[الكواكب الدرية]] | |||
[[شرح تسهيل الفوائد و تكميل المقاصد]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:زبان و ادبیات شرقی (مصری، قبطی، سامی، آشوری، سومری، عبری، آرامی، سریانی، عربی، حبشی)]] | [[رده:زبان و ادبیات شرقی (مصری، قبطی، سامی، آشوری، سومری، عبری، آرامی، سریانی، عربی، حبشی)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۱۱
| الأشباه و النظائر في النحو | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (نویسنده) |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1428 ق |
| چاپ | 2 |
| موضوع | زبان عربی - صرف و نحو |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | PJ 6151 /س9الف5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الأشباه و النظائر في النحو، اثر جلال‌الدين عبدالرحمن بن ابى‌بكر سيوطى (911ق)، با تصحيح غريد الشيخ، بررسى و بحث پيرامون مباحث نحوى بر اساس روش معمول در علم فقه مى‌باشد كه به زبان عربى و حدودا در نيمه اول قرن دهم هجرى نوشته شده است.
انگیزه نویسنده از تأليف كتاب، آن بوده كه به روش كتب فقه، به بررسى و بحث پيرامون زبان عربى بپردازد.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از مصحح و مؤلف آغاز و مطالب در چهار جلد، ارائه شده است.
كتاب حاضر، از جمله مهم‌ترين آثار و مؤلفات نویسنده بوده كه اكثر مباحث نحوى را در خود جاى داده است. وى كتاب را مبنى بر هفت فن قرار داده و برای هر فنى، عنوان خاص و خطبه‌اى برگزيده است؛ به‌گونه‌اى كه هریک، صلاحيت آن را دارد كه كتابى مستقل به حساب آيد.
قواعد بر اساس حروف الفبا مرتب گرديده است.
گزارش محتوا
در جلد اول، در مقدمه مصحح، به زندگى‌نامه نویسنده، حيات علمى و آثار وى، اشاره شده است.
نویسنده، در مقدمه خود، پس از بيان انگیزه تأليف، به توضيح روش كار خود در نحوه تأليف كتاب پرداخته است.
اولین فنى كه به توضيح و تشريح آن پرداخته شده، فن قواعد و اصولى است كه جزئيات و فروع، به آن‌ها بازگشت دارد و به دليل نزدیکى آن به مقدمه كتاب، نویسنده از ذكر خطبه خاص برای آن، اجتناب نموده است.
اين قواعد كه بيشترين بخش مطالب را به خود اختصاص داده، بر اساس حروف الفبا مترتب گرديده است. نویسنده در این قسمت، به استقصاء، تحقيق و تتبع فراوانى پرداخته و در ضمن هر قاعده‌اى، آنچه از ادبيات عرب مناسب آن بوده، از قبيل مقال، تحرير، تنكيت، تهذيب، اعتراض، انتقاد و جواب آن، آيات قرآنى، احاديث نبوى، ابيات شعريه، تراكيب علما در تصانيفشان و... آورده شده است.
از جمله عناوينى كه در این قسمت، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است، عبارتند از:
الف)- حرف همزه: اتباع و انواع، اتساع، اجتماع امثال مكروه، اجراء لازم مجرى غير لازم، اجراء متصل مجرى منفصل، اجراء اصلى مجرى زائد، اختصار، اسبق الافعال، اسم، اشتقاق، اصل مطابقت معنا با لفظ، اضمار، اعراب، ايجاب و...
ب)- «الباء»: باب «الشرط مبناه على الإبهام و الإضافة مبناه على التوضيح» و بدل.
ج)- «التاء»: تأليف، تابع مقدم بر متبوع نمى‌شود، تثنيه اشياء را به اصلش بازمى‌گرداند، تحريف، تركيب، تضمين، تعادل، تعويض، تغليب، تقاص، تقدير، تقديم و تأخير، تقويت اضعف و اضعاف قوى، تكثير حروف دلالت بر تكثير معنا دارد و...
د)- «الثاء»: ثقل و خفت، ثبوت حدث در اسم فاعل كمتر از ثبوت آن در فعل است.
ه)- «الجيم»: جملات، نكره‌اند و جوار.
و)- «الحاء»: حركت، حال، حمل شىء بر نظير آن، حمل بر معنا، حمل اصول بر فروع و...
ز)- «الخاء»: خلع ادله.
ح)- «الراء»: رابط، رجوع به اصل آسان‌تر است از انتقال از آن و...
ط)- «الزاى»: زيادت و...
و حروف ديگر كه تا حرف «الياء» ادامه پيدا كرده است.
جلد دوم، فن دوم، سوم و چهارم كه عبارت است از فن تدريب، ضوابط، استثنائات و تقسيمات، فن بناء بعضى از مسائل بر بعض ديگر و فن جمع و فرق را در خود جاى داده است. این جلد، مترتب بر چندين باب مى‌باشد. این ابواب، عبارتند از: الفاظ، كلمه، اسم و علامات آن، فعل و تقسيمات آن، حرف و انواع آن، كلام و جملات، معرب و مبنى، منصرف و غير منصرف، نكره و معرفه، مضمر، عَلَم، اشاره، موصول، معرف به ادات، مبتدا و خبر، افعال ناقصه، حروف شبيه ليس، حروف مشبه بالفعل، افعال قلوب، فاعل، نايب فاعل، مفعول‌به، تعدى و لزوم، اشتغال، مصدر، مفعمول‌له، مفعول‌فيه، استثناء، حال، تميز، حروف جر، اضافه، اسم فاعل، تعجب، افعل تفضيل، اسم فعل، نعت، عطف، بدل، ندا، ندبه، ترخيم، اختصاص، عدد، اخبار، تنوين، نون تأكيد، نواصب مضارع، جوازم، ادوات، صفات، تأنيث، مقصور و ممدود، جمع مكسر، تصغير، نسب، تصريف، زيادت، حذف، ادغام، خط، اعراب و بناء، موصول و...
در جلد سوم، مابقى فنون گنجانده شده است كه عبارتند از:
الف)- فن «الطراز في الالغاز، احاجى، مطارحات و ممتحنات»: نویسنده، این فنون را به علت نزدیکى و قرابت به هم، در ضمن یک فن آورده است. در این قسمت، كلمات، كنايات و جملاتى از برخى از بزرگان علم و ادب، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است كه برخى از آن‌ها، عبارتند از: حريرى، زمخشرى، شيخ عز‌الدين بن عبدسلام، ابن لب اندلسى.
ب)- فن مناظرات، مجالسات، مذاكرات، مراجعات، محاورات، فتاوى، واقعات، مراسلات و مكاتبات و فن افراد و غرائب كه به بررسى این امور در كلمات بزرگان این فنون، اختصاص يافته است، همچون: مناظره سيبويه و كسايى در مسئله زنبوريه، مجلس خليل با سيبويه، مجلس ابى‌اسحاق زجاج با شاگردانش، مناظره بين كسايى و يزيدى، مجلس بين ثعلب و مبرد، مناظره بين ابن اعرابى و اصمعى پيرامون این نكته كه آيا جمع مؤنث بر مذكر حمل مى‌شود يا برعكس، مجلس ابى‌عمرو بن علاء با عيسى بن عمر در این كلام كه «ليس الطيب الا المسك»، مجلس ابى‌اسحاق ابراهیم بن سرى زجاج با مردى غريبه پيرامون مسائل متفرقه نحوى، مجلس بكر بن حبيب سهمى با شبيب بن شيبه بر سر مسائل لغوى و نيز مجالس عثمان بن مازنى با يعقوب بن سكيت، عمر جرمى و ابى‌حسن سعيد بن مسعده، اخفش، مجالس ابى‌عباس احمد بن يحيى با ابى‌حسن محمد كيسان، فتاواى نحويه ابن شجرى، جواب شيخ ابى‌منصور به موهوب بن احمد، مسائل نحوى ابن سيد بطليوسى، مسائلى كه بين سهيلى و ابن خروف اتفاق افتاده است و...
به‌عنوان مثال، در مناظره‌اى كه بين ابوحاتم و توزى بر سر مذكر يا مؤنث بودن كلمه فردوس اتفاق افتاده، چنين آمده است كه ابوحاتم، قائل به مذكر بودن آن شده و وقتى توزى پرسيده است كه پس چرا در آيه شريفه «الذين يرثون الفردوس هم فيها»، ضمير مؤنث به آن برگشته است، وى در پاسخ به این نكته اشاره كرده كه در اينجا، به معناى «الجنة» نظر شده است، همانند آيه شريفه «من جاء بالحسنة فله عشر أمثالها» و همچنين مانند شعر عمر بن ابى‌ربيعه:
| فكان مجنى دون من كنت اتقى | ثلاث شخوص كاعبان و معصر |
آخرين جلد نيز به مسائلى اختصاص يافته است كه ابن سيد بطليوسى پيرامون برخى مسائل نحوى، آن‌ها را عنوان داشته است؛ از جمله در مورد آيه شريفه «و اولو العلم قائما بالقسط»، «و لله على الناس حج البيت من استطاع اليه سبيلا»، «و قيل يا رب ان هولاء قوم لا يؤمنون»، «خلق الله السماوات»، «و اعملوا صالحا»، «التائبون و العابدون»، «استطعما اهلها»، «و آتوا النساء صدقاتهن نحلة» و...
وضعيت كتاب
فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده است.
در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى توسط مصحح، پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن، داده شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
وابسته‌ها
الأشباه والنظائر في قواعد وفروع فقه الشافعية
البهجة المرضية علی ألفية ابن مالك
تحفة الأديب في نحاة مغني اللبيب
النحو الوافي مع ربطه بالأساليب الرفيعة و الحياة اللغوية المتجددة
معجم القواعد العربية في النحو و التصريف
مبادئ العربية في الصرف و النحو
النحو المستطاب: سؤال و جواب و إعراب
أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق
الإنصاف في مسائل الخلاف بين النحو البصريين و الكوفيين
همع الهوامع شرح جمع الجوامع في النحو
شرح ملاجامي علی متن الكافية في النحو
أوضح المسالك إلی ألفية ابن مالك
النحو الواضح في قواعد اللغة العربية (المرحلة الابتدائية)
شرح الشواهد الشعرية في أمات الكتب النحوية لأربعة آلاف شاهد شعري
شرح المكودي علی الألفية في علمي الصرف و النحو
شرح الدرة البهية، «نظم الآجرومية»، في أصول علم اللغة العربية
النحو التطبيقي وفقا لمقررات النحو العربي في المعاهد و الجامعات العربية