الوهابية في الميزان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (Hbaghizadeh@noornet.net صفحهٔ الوهابیة في الميزان را بدون برجای‌گذاشتن تغییرمسیر به الوهابية في الميزان منتقل کرد) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'علیهم‌السلام' به ' علیهم‌السلام') |
||
| (۵۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR03773J1.jpg | |||
| عنوان =الوهابیة في المیزان | |||
| عنوان‌های دیگر =دراسه موضوعیه لعقائد الوهابیین علی ضوء الکتاب و السنه | |||
| | | پدیدآوران = | ||
[[سبحانی تبریزی، جعفر]] (نویسنده) | |||
| | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BP 207/6 /س2و9 | |||
| موضوع = | |||
| | وهابیه | ||
|زبان | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
وهابیه - | وهابیه - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | مؤسسة الإمام الصادق علیه‌السلام | ||
| مکان نشر =قم - ایران | |||
| سال نشر = 1385 ش یا 1427 ق | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE03773AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =3 | |||
| شابک =964-357-970-5 | |||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =03773 | |||
| کتابخوان همراه نور =03773 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''الوهابية في الميزان'''، كتابى است كلامى به زبان عربى، تألیف آیت‌الله [[سبحانی تبریزی، جعفر|شيخ جعفر سبحانى]]، از علماى شيعى معاصر مقيم قم كه به نقد و بررسى عقائد وهابيان مى‌پردازد. | |||
== | ==ساختار و گزارش محتوا== | ||
مؤلف ابتدا با اشاره به اساس و بنيان اسلام كه بر كلمه توحيد و توحيد كلمه گذارده شده، به بيان اين نكته مى‌پردازد كه توحيد و يكپارچگى امت اسلامى كه مورد تاكيد پيامبر(ص) بود، طى قرون متمادى سبب پيشرفت‌هاى چشمگير مسلمانان در همه زمينه‌ها گشته بود تا اين كه فردى به نام [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] حرانى، در ميان امت اسلامى ظهور كرد و با انتشار عقائد انحرافى و سخيف خود اين رشته به هم پيوسته را از هم گسست و باعث ايجاد تفرقه و چند دستگى ميان امت اسلامى شد. اما عالمان بيدار مسلمان به مبارزه با اين عقائد انحرافى قيام كردند و براى مدت چهار قرن آتش اين فتنه را خاموش كردند. مع الاسف پس از گذشت چهار قرن، بار ديگر فردى به نام محمد بن عبدالوهاب نجدى در حجاز به پاخاست و به نشر عقائد انحرافى [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] و ديدگاه‌هاى انحرافى خويش پرداخت و «وهابيت» را پايه‌گذارى كرد. وى به همراه طرفدارانش به تكفير و متهم ساختن مخالفين به شرك پرداختند و ديگر بار ميان جامعه اسلامى نهال تفرقه و جدايى را بارور نمودند. حكومت خاندان سعود نيز به جهت منافعى كه از همراهى با عقائد اين گروه منحرف نصيبش مى‌گشت به حمايت از آنها پرداخت و روز بروز بر گسترش عقائد وهابيان و ايجاد تفرقه ميان مسلمانان مساعدت نمود. | |||
مؤلف پس از بيان اين تاريخچه كوتاه از نحوه ظهور و بروز عقائد وهابيت به معرفى [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]]، از ديدگاه عالمان عصر وى و ديگران مى‌پردازد كه هر كدام به نحوى زبان به نكوهش وى گشوده‌اند و او را مورد مذمت قرار داده‌اند. | |||
=== فصل اول === | |||
در فصل اول كتاب به بررسى زندگانى محمد بن عبدالوهاب، پایه‌گذار طريقه وهابيت، پرداخته شده است. | |||
پس از آن طى بيست فصل به نقد و بررسى عقايد وهابيان مى‌پردازد: | |||
=== فصل دوم === | |||
فصل دوم به بررسى ديدگاه وهابيان درباره عدم جواز ايجاد بناء بر قبور انبياء و اولیاء شايسته خداوند پرداخته شده است. از ديدگاه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]]، تخريب و از بين بردن مشاهدى كه بر قبور ايشان بنا گرديده واجب است. آل سعود با تمسك به اين ديدگاه در سال 1344ق. به تخريب مراقد مطهر ائمه بقيع و محو آثار اهل‌بيت پيامبر(ص) پرداختند. | |||
مؤلف در اين فصل در يك بخش ديدگاه قرآن كريم در مورد جواز بناء مشاهد بر قبور انبياء و اولیاء را بيان و آن را از مصاديق تعظيم شعائر الهى و نيز اظهار محبت و علاقه به نبى مكرم اسلام و اهل‌بيت حضرت(ع)، و... دانسته و در بخش دوم به اثبات جواز اين امر با توجه به سيره مستمره مسلمين مى‌پردازد. مؤلف همچنين آثار اسلامى و از جمله بناهایى كه بر مرقد پيامبر اكرم(ص) و خاندان ايشان بنا شده است را يكى از دلايل اصالت داشتن دين اسلام برمى‌شمارد. | |||
در ادامه به نقد بررسى حديث ابوالهياج اسدى، حديث جابر بن عبدالله انصارى و نيز دو حديث ديگر كه وهابيان در توجيه تخريب قبور بدان استناد جسته‌اند مى‌پردازد. | |||
فصل | === فصل سوم === | ||
فصل سوم كتاب به نقد و بررسى ديدگاه وهابيان درباره عدم جواز ساختن مسجد در جوار مراقد مشرفه اختصاص يافته است. وهابيان در اثبات مدعاى خويش به حديثى از پيامبر اكرم(ص) كه در آن يهود و نصارى به جهت آنكه قبور پيامبران خويش را مسجد قرار مى‌داده‌اند، مورد لعن واقع شده‌اند، استناد مى‌كنند و اين را دليلى بر عدم جواز اين كار مى‌دانند. | |||
در | اما مؤلف بر اين باور است كه قرائن زيادى وجود دارد، دال بر اين كه نهى مذكور در جايى است كه قبور ايشان به عنوان قبله گاه مورد توجه قرار گيرد و الا صرف ساختن مسجد در كنار قبور انبياء و اولیاء نه تنها منهى عنه نيست، بلكه در امت‌هاى گذشته نيز سابقه دارد، از جمله در داستان اصحاب كهف كه قرآن كريم بدان اشاره مى‌كند. | ||
=== فصل چهارم === | |||
فصل چهارم كتاب به بررسى جواز زيارت قبور با استناد به آيات قرآن كريم و نيز سنت شريف نبوى اختصاص يافته است. وهابيان نيز به اصل جواز زيارت اين قبور معتقد هستند؛ اما بار سفر بستن براى زيارت (سفر براى زيارت) را حرام مى‌دانند. در اين فصل به رد و ابطال اين ديدگاه پرداخته شده است. | |||
فصل | === فصل پنجم === | ||
فصل پنجم كتاب، آثار نيك و نتايج مثبتى كه از زيارت قبور انبياء و صلحاء نصيب زائرين مى‌گردد يادآورى شده و دلائلى كه وهابيان بر حرمت سفر براى زيارت قبور مذكور اقامه كرده‌اند، رد و ابطال مى‌گردد. | |||
فصل | === فصل ششم === | ||
فصل ششم كتاب به بررسى جواز يا عدم جواز اقامه نماز و خواندن دعا كنار قبور اولیاء الهى اختصاص يافته است. اين موضوع از ديدگاه وهابيان از اهميت ويژه‌اى برخوردار است و اين گروه در مراحل اولیه به منع از اين كار پرداختند و به مرور زمان آن را شرك تلقى كردند. غافل از آنكه انگيزه مسلمانان از اقامه نماز كنار قبور اولیاء و صالحان، نه عبادت ايشان، بلكه تبرک جستن به مكانى است كه دوستى از دوستان خدا را در خود جاى داده است. | |||
=== فصل هفتم === | |||
فصل هفتم به موضوع توسل به اولیاء الهى اختصاص يافته است. توسل به اولیاء الهى در تمام اقطار عالم و در بين تمام مسلمانان امرى رايج و پذيرفته شده است و احاديث زيادى بر جواز، بلكه استحباب آن دلالت دارند؛ اما [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] و به تبع او محمد بن عبدالوهاب اين كار را زمانى بدعت و زمانى ديگر پرستش اولیاء الهى توصيف كردند. مؤلف در اين فصل به رد و ابطال اين ديدگاه با توجه به روايات وارده و نيز سيره رايج ميان مسلمانان مى‌پردازد. وى همچنين از برخى آثارى كه علماى اهل سنت درباره جواز توسل نگاشته‌اند، نام مى‌برد و در پايان اين نكته را يادآور مى‌شود كه خود قرآن كريم در آيه: يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و ابتغوا اليه الوسيله و...[1] به جواز توسل به اولیاء الهى نه تنها تصريح، بلكه دعوت كرده است. | |||
در | === فصل هشتم === | ||
فصل هشتم كتاب به موضوع جواز نذورات براى اهل قبور اختصاص يافته است. مؤلف در اين فصل، پس از تعريف اصطلاحى «نذر» و بيان اقسام ثواب نذر اين نكته را يادآور مى‌شود كه نذر و اهداء ثواب آن به يكى از اولیاء يا بندگان صالح خداوند امرى متعارف و مرسوم ميان مسلمانان بوده است؛ اما [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] و ابن عبدالوهاب با اين توجيه كه چون اين نذر به نيت تقرب به آن ولى يا بنده شايسته خداوند انجام مى‌گيرد آن را تحريم كردند. مؤلف به رد و ابطال اين ديدگاه پرداخته و معتقد است، نيت شخص ناذر در نذر تنها تقرب به خداوند است و فقط ثواب نذر به ولى صالح خداوند هديه مى‌گردد. سپس به ذكر شواهدى از سيره پيامبر اكرم(ص) در اين باره مى‌پردازد. | |||
فصل | === فصل نهم === | ||
فصل نهم كتاب به موضوع بزرگداشت زادروز اولیاء الهى و نيز ايام رحلت ايشان اختصاص يافته و در ابتدا اين سؤال مطرح مى‌شود كه آيا اين امر بدعت است يا خير؟ | |||
وهابيان مدعى‌اند كه اين كار بدعت است و حرام چرا كه به نوعى عبادت و پرستش ايشان به شمار مى‌آيد. | |||
به باور مؤلف اين اشتباه وهابيان ناشى از خلط بين مفهوم «پرستش» و «بزرگداشت» و يكى انگاشتن اين دو است. آنچه از آن نهى شده، پرستش اولیاء است نه بزرگداشت ايشان چرا كه خود قرآن كريم در آيات عديده‌اى به تكريم و ستايش انبياء و اولیاء پرداخته و خود اين سندى گويا بر جواز تكريم و تعظيم ايشان است. | |||
فصل | === فصل دهم === | ||
فصل دهم كتاب به موضوع تبرک و استشفاء به آثار اولیاء الهى اختصاص يافته و اعتقاد وهابيان به شرك آميز بودن اين عمل مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. ممانعت از تبرک جستن به آثار نبوى و بوسيدن ضريح و منبر نورانى حضرت بسيار مورد توجه وهابيان است و حال آن كه در خود قرآن كريم و سيره مسلمين دلائل فراوانى بر جواز تبرک و استشفاء به آثار مذكور وجود دارد. | |||
فصل | === فصل يازدهم === | ||
فصل يازدهم به موضوع توحيد در عبادت اختصاص يافته است. به گفته مؤلف توحيد در عبادت اصل ثابتى است كه همه گروه‌ها و فرق اسلامى در مورد آن اتفاق نظر دارند و چنانچه اختلافى وجود داشته باشد، اختلاف در مصاديق است نه اختلاف در خود اصل؛ يعنى برخى همچون وهابيان بعضى كارها چون تبرک جستن را عبادت دانسته، در حالى كه ساير مسلمانان آن را نوعى تكريم و بزرگداشت مى‌دانند. با توجه به اين ديدگاه مؤلف لازم ديده است كه به تعريف دقيق معناى «عبادت» پرداخته و به تعاريف ناقص وهابيان از مفهوم عبادت اشاره كند. مؤلف در پايان، فروتنى و تواضع انسانى در مقابل انسان ديگر را، چنانچه تنها به عنوان تكريم و تعظيم وى صورت گيرد نه به عنوان بندگى و پرستش او، از تعريف منطقى عبادت و پرستش خارج دانسته و شواهدى از قرآن كريم ارائه مى‌كند كه در آنها خداوند به ستايش و تمجيد برخى بندگان خويش پرداخته است. | |||
فصل | === فصل دوازدهم === | ||
فصل دوازدهم به بررسى موضوع يارى جستن و استعانت از اولیاء الهى در زمان حيات ايشان اختصاص يافته است. مؤلف براى درخواست چيزى از اولیاء الهى سه نحوه تصوير ارائه مى‌كند: | |||
# اينكه در شوون عادى زندگى از ايشان استعانت صورت گيرد. حكم اين صورت بسيار روشن است و در قرآن كريم داستان ذوا القرنين گواه صادقى بر جواز اين امر است. | |||
# استعانت از ولى خدا به اين شكل صورت بگيرد كه شخص از ولى خدا بخواهد كه براى او از خداوند طلب خير و آمرزش كند. اين قسم هم بالضروره جايز است و شواهد قرآنى فراوانى دارد. | |||
# استعانت از ولى خدا كه قادر بر اعجاز و خرق عادت است، براى پيشبرد امرى بدون مراجعه به اسباب مادى صورت گيرد. مؤلف بر اين باور است كه در قرآن كريم شواهد عديده‌اى بر جواز اين نوع از استعانت وجود دارد. | |||
مجموع اين آيات دلايل خوبى بر توانايى اولیاء الهى بر انجام خوارق عادات و نيز جواز استعانت از ايشان ارائه مى‌كند. | |||
فصل | === فصل سيزدهم === | ||
فصل سيزدهم به بررسى موضوع استعانت از اولیاء الهى بعد از وفات ايشان اختصاص يافته است. اين مسأله به جهت محروم بودن مسلمانان از درك محضر مبارک پيامبر(ص) و طلب استعانت از ايشان، از اهميت ويژه‌اى برخوردار است. مؤلف بحث و بررسى اين موضوع را نيازمند فحص و بررسى درباره چهار موضوع اساسى ديگر مى‌داند كه عبارتند از: | |||
# بقاء روح بعد از مرگ. | |||
# حقيقت انسان كه همان روح اوست. | |||
# امكان اتصال به عالم ارواح. | |||
# احاديث صحيحه‌اى كه بر جواز استعانت به ارواح اولیاء الهى دلالت دارد. | |||
مؤلف پس از بررسى امور چهارگانه مذكور نتيجه مى‌گيرد كه اولیاء الهى از توان برآورده كردن خواسته افرادى كه به ايشان متوسل مى‌شوند، برخوردارند چرا كه ايشان نزد خداى خويش زنده‌اند و هر آنچه از آنها صادر مى‌شود به اذن و اجازه پروردگار است و ايشان مصداق فرمايش خداوندند كه می‌فرمايد: و ما تشاوون الا ان يشاء الله. | |||
فصل | === فصل چهاردهم === | ||
فصل چهاردهم به موضوع شفاعت اختصاص يافته است. در اين فصل ابتدا به تعريف لغوى و اصطلاحى شفاعت پرداخته شده و ديدگاه وهابيان مبنى بر حرمت استشفاع از اولیاء الهى در دنيا، نه در آخرت، تبيين گرديده است. | |||
فصل | مؤلف در اين فصل به ارائه ادله‌اى از قرآن كريم و سنت نبوى و سيره صحابه دال بر جواز طلب شفاعت از اولیاء الهى در دنيا پرداخته است. | ||
فصل | === فصل پانزدهم === | ||
فصل پانزدهم به بيان دلايل وهابيان بر حرمت طلب شفاعت از اولیاء الهى در دار دنيا پرداخته و در نهایت بدان‌ها پاسخ داده شده است. | |||
فصل | === فصل شانزدهم === | ||
فصل شانزدهم به موضوع اعتقاد به برخوردارى اولیاء الهى از قدرت غيبى اختصاص يافته است. وهابيان دارا بودن قدرت غيبى را از سوى اولیاء انكار مى‌كنند و اعتقاد به اين توانايى را مغاير با عقيده به توحيد مى‌دانند؛ در حالى كه به باور مؤلف لازم است، بين اعتقاد به قدرت غيبى ولى خدا مستقل از خدا و قدرت غيبى او در ظل عنايت خداوند تفاوت گذارده شود. سپس مؤلف به ذكر آياتى از قرآن كريم مى‌پردازد كه در آنها به اسامى اشخاصى نظير يوسف، موسى، عيسى، سليمان و نيز ملائكه الهى، كه داراى قدرت غيبى بوده‌اند، تصريح شده است. | |||
وهابيان | === فصل هفدهم === | ||
فصل هفدهم به موضوع جواز قسم دادن خدا به حق اولیائش اختصاص يافته است. وهابيان اين نوع قسم را شرك تلقى مى‌كنند. اما مؤلف بر جواز اين نوع از قسم به برخى از روايات استناد مى‌كند. | |||
به | === فصل هيجدهم === | ||
فصل هيجدهم به بررسى موضوع قسم خوردن به غير نام خداوند اختصاص يافته است. اين موضوع از جمله موضوعاتى است كه وهابيان نسبت به آن حساسيت ويژه‌اى دارند و آن را شرك تلقى مى‌كنند. | |||
مؤلف در رد ديدگاه ايشان ادله فراوانى از قرآن و حديث شريف ارائه مى‌كند. | |||
فصل | === فصل نوزدهم === | ||
فصل نوزدهم به موضوع جواز استغاثه به اولیاء الهى در سختى‌ها و گرفتارى‌ها اختصاص يافته و ادله وهابيان بر حرمت استغاثه به ايشان رد و ابطال مى‌گردد. | |||
فصل | === فصل بيستم === | ||
فصل بيستم نيز به موضوع جواز گريستن بر ميت قبل از دفن و بعد از آن اختصاص يافته است و ديدگاه وهابيان در اين زمينه نقد و ابطال گرديده است. | |||
در پايان اين كتاب بحث كوتاهى درباره جواز زيارت قبور توسط زنان صورت گرفته است و ديدگاه شريعت مقدس اسلام در اين باره بيان و ديدگاه حنابله مبنى بر عدم جواز آن رد و ابطال گرديده است. | |||
== نسخه شناسى == | |||
نسخه حاضر در برنامه به قلم [[سبحانی تبریزی، جعفر|آیت‌الله جعفر سبحانى]] در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 344 صفحه براى بار سوم در سال 1427ق. 1385ش. توسط انتشارات مؤسسه امام صادق(ع)، قم منتشر شده است. | |||
==منابع مقاله== | |||
متن كتاب. | |||
(1) مائده3/. | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[شرح العقيدة الطحاوية]] | |||
[[التحفة المدنية في العقيدة السلفية]] | |||
[[الإبانة]] | |||
[[المسائل و الرسائل المروية عن الإمام أحمد بن حنبل في العقيدة]] | |||
[[دفع شبه التشبيه بأكفّ التنزيه]] | |||
[[لوامع الأنوار البهية و سواطع الأسرار الأثرية]] | |||
[[تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد]] | |||
[[بقيع الغرقد في دراسة شاملة]] | |||
[[تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره]] | |||
[[محبوبیت ائمه بقیع علیهم‌السلام نزد اهل سنت]] | |||
[[اين است وهابيت]] | |||
[[هذه هي الوهابية]] | |||
[[الوهابية بين المباني الفكرية و النتايج العملية]] | |||
[[شناخت سلفی‌ها (وهابیان)]] | |||
[[شناخت سلفیه معنا شناسی تاریخچه پیدایش و تحولات آن]] | |||
[[بدعت چیست؟]] | |||
[[علم و سلطه غیبی اولیا]] | |||
[[عقائد السلف]] | |||
[[قرائة في الأدلة السلفية]] | |||
[[الوهابيون و البيوت المرفوعة]] | |||
[[الأجوبة النجفية في الرد علی الفتاوی الوهابية]] | |||
[[الوهابية بين المباني الفكرية و النتايج العملية]] | |||
[[معجم المؤلفات الإسلامية في الرد علی الفرقة الوهابية]] | |||
[[الأجوبة النجفية في الرد علی الفتاوی الوهابية]] | |||
[[مباحث في عقائد أهل السنة المسمی المهند علی المفند]] | |||
[[وهابیت بر سر دو راهی]] | |||
[[وهابی کیست و چه می‌گوید؟]] | |||
[[وهابیت از دیدگاه مذاهب اهل سنت]] | |||
[[وهابیت و بازنگری از درون]] | |||
[[وهابیت؛ معمای یک ایدئولوژی بسته]] | |||
[[وهابیت: مبانی فکری و کارنامه عملی]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده:کلام و عقاید]] | [[رده:کلام و عقاید]] | ||
[[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]] | [[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۸:۴۰
| الوهابیة في المیزان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سبحانی تبریزی، جعفر (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | دراسه موضوعیه لعقائد الوهابیین علی ضوء الکتاب و السنه |
| ناشر | مؤسسة الإمام الصادق علیه‌السلام |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1385 ش یا 1427 ق |
| چاپ | 3 |
| شابک | 964-357-970-5 |
| موضوع | وهابیه وهابیه - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 207/6 /س2و9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الوهابية في الميزان، كتابى است كلامى به زبان عربى، تألیف آیت‌الله شيخ جعفر سبحانى، از علماى شيعى معاصر مقيم قم كه به نقد و بررسى عقائد وهابيان مى‌پردازد.
ساختار و گزارش محتوا
مؤلف ابتدا با اشاره به اساس و بنيان اسلام كه بر كلمه توحيد و توحيد كلمه گذارده شده، به بيان اين نكته مى‌پردازد كه توحيد و يكپارچگى امت اسلامى كه مورد تاكيد پيامبر(ص) بود، طى قرون متمادى سبب پيشرفت‌هاى چشمگير مسلمانان در همه زمينه‌ها گشته بود تا اين كه فردى به نام ابن تيميه حرانى، در ميان امت اسلامى ظهور كرد و با انتشار عقائد انحرافى و سخيف خود اين رشته به هم پيوسته را از هم گسست و باعث ايجاد تفرقه و چند دستگى ميان امت اسلامى شد. اما عالمان بيدار مسلمان به مبارزه با اين عقائد انحرافى قيام كردند و براى مدت چهار قرن آتش اين فتنه را خاموش كردند. مع الاسف پس از گذشت چهار قرن، بار ديگر فردى به نام محمد بن عبدالوهاب نجدى در حجاز به پاخاست و به نشر عقائد انحرافى ابن تيميه و ديدگاه‌هاى انحرافى خويش پرداخت و «وهابيت» را پايه‌گذارى كرد. وى به همراه طرفدارانش به تكفير و متهم ساختن مخالفين به شرك پرداختند و ديگر بار ميان جامعه اسلامى نهال تفرقه و جدايى را بارور نمودند. حكومت خاندان سعود نيز به جهت منافعى كه از همراهى با عقائد اين گروه منحرف نصيبش مى‌گشت به حمايت از آنها پرداخت و روز بروز بر گسترش عقائد وهابيان و ايجاد تفرقه ميان مسلمانان مساعدت نمود.
مؤلف پس از بيان اين تاريخچه كوتاه از نحوه ظهور و بروز عقائد وهابيت به معرفى ابن تيميه، از ديدگاه عالمان عصر وى و ديگران مى‌پردازد كه هر كدام به نحوى زبان به نكوهش وى گشوده‌اند و او را مورد مذمت قرار داده‌اند.
فصل اول
در فصل اول كتاب به بررسى زندگانى محمد بن عبدالوهاب، پایه‌گذار طريقه وهابيت، پرداخته شده است.
پس از آن طى بيست فصل به نقد و بررسى عقايد وهابيان مى‌پردازد:
فصل دوم
فصل دوم به بررسى ديدگاه وهابيان درباره عدم جواز ايجاد بناء بر قبور انبياء و اولیاء شايسته خداوند پرداخته شده است. از ديدگاه ابن تيميه، تخريب و از بين بردن مشاهدى كه بر قبور ايشان بنا گرديده واجب است. آل سعود با تمسك به اين ديدگاه در سال 1344ق. به تخريب مراقد مطهر ائمه بقيع و محو آثار اهل‌بيت پيامبر(ص) پرداختند.
مؤلف در اين فصل در يك بخش ديدگاه قرآن كريم در مورد جواز بناء مشاهد بر قبور انبياء و اولیاء را بيان و آن را از مصاديق تعظيم شعائر الهى و نيز اظهار محبت و علاقه به نبى مكرم اسلام و اهل‌بيت حضرت(ع)، و... دانسته و در بخش دوم به اثبات جواز اين امر با توجه به سيره مستمره مسلمين مى‌پردازد. مؤلف همچنين آثار اسلامى و از جمله بناهایى كه بر مرقد پيامبر اكرم(ص) و خاندان ايشان بنا شده است را يكى از دلايل اصالت داشتن دين اسلام برمى‌شمارد.
در ادامه به نقد بررسى حديث ابوالهياج اسدى، حديث جابر بن عبدالله انصارى و نيز دو حديث ديگر كه وهابيان در توجيه تخريب قبور بدان استناد جسته‌اند مى‌پردازد.
فصل سوم
فصل سوم كتاب به نقد و بررسى ديدگاه وهابيان درباره عدم جواز ساختن مسجد در جوار مراقد مشرفه اختصاص يافته است. وهابيان در اثبات مدعاى خويش به حديثى از پيامبر اكرم(ص) كه در آن يهود و نصارى به جهت آنكه قبور پيامبران خويش را مسجد قرار مى‌داده‌اند، مورد لعن واقع شده‌اند، استناد مى‌كنند و اين را دليلى بر عدم جواز اين كار مى‌دانند.
اما مؤلف بر اين باور است كه قرائن زيادى وجود دارد، دال بر اين كه نهى مذكور در جايى است كه قبور ايشان به عنوان قبله گاه مورد توجه قرار گيرد و الا صرف ساختن مسجد در كنار قبور انبياء و اولیاء نه تنها منهى عنه نيست، بلكه در امت‌هاى گذشته نيز سابقه دارد، از جمله در داستان اصحاب كهف كه قرآن كريم بدان اشاره مى‌كند.
فصل چهارم
فصل چهارم كتاب به بررسى جواز زيارت قبور با استناد به آيات قرآن كريم و نيز سنت شريف نبوى اختصاص يافته است. وهابيان نيز به اصل جواز زيارت اين قبور معتقد هستند؛ اما بار سفر بستن براى زيارت (سفر براى زيارت) را حرام مى‌دانند. در اين فصل به رد و ابطال اين ديدگاه پرداخته شده است.
فصل پنجم
فصل پنجم كتاب، آثار نيك و نتايج مثبتى كه از زيارت قبور انبياء و صلحاء نصيب زائرين مى‌گردد يادآورى شده و دلائلى كه وهابيان بر حرمت سفر براى زيارت قبور مذكور اقامه كرده‌اند، رد و ابطال مى‌گردد.
فصل ششم
فصل ششم كتاب به بررسى جواز يا عدم جواز اقامه نماز و خواندن دعا كنار قبور اولیاء الهى اختصاص يافته است. اين موضوع از ديدگاه وهابيان از اهميت ويژه‌اى برخوردار است و اين گروه در مراحل اولیه به منع از اين كار پرداختند و به مرور زمان آن را شرك تلقى كردند. غافل از آنكه انگيزه مسلمانان از اقامه نماز كنار قبور اولیاء و صالحان، نه عبادت ايشان، بلكه تبرک جستن به مكانى است كه دوستى از دوستان خدا را در خود جاى داده است.
فصل هفتم
فصل هفتم به موضوع توسل به اولیاء الهى اختصاص يافته است. توسل به اولیاء الهى در تمام اقطار عالم و در بين تمام مسلمانان امرى رايج و پذيرفته شده است و احاديث زيادى بر جواز، بلكه استحباب آن دلالت دارند؛ اما ابن تيميه و به تبع او محمد بن عبدالوهاب اين كار را زمانى بدعت و زمانى ديگر پرستش اولیاء الهى توصيف كردند. مؤلف در اين فصل به رد و ابطال اين ديدگاه با توجه به روايات وارده و نيز سيره رايج ميان مسلمانان مى‌پردازد. وى همچنين از برخى آثارى كه علماى اهل سنت درباره جواز توسل نگاشته‌اند، نام مى‌برد و در پايان اين نكته را يادآور مى‌شود كه خود قرآن كريم در آيه: يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و ابتغوا اليه الوسيله و...[1] به جواز توسل به اولیاء الهى نه تنها تصريح، بلكه دعوت كرده است.
فصل هشتم
فصل هشتم كتاب به موضوع جواز نذورات براى اهل قبور اختصاص يافته است. مؤلف در اين فصل، پس از تعريف اصطلاحى «نذر» و بيان اقسام ثواب نذر اين نكته را يادآور مى‌شود كه نذر و اهداء ثواب آن به يكى از اولیاء يا بندگان صالح خداوند امرى متعارف و مرسوم ميان مسلمانان بوده است؛ اما ابن تيميه و ابن عبدالوهاب با اين توجيه كه چون اين نذر به نيت تقرب به آن ولى يا بنده شايسته خداوند انجام مى‌گيرد آن را تحريم كردند. مؤلف به رد و ابطال اين ديدگاه پرداخته و معتقد است، نيت شخص ناذر در نذر تنها تقرب به خداوند است و فقط ثواب نذر به ولى صالح خداوند هديه مى‌گردد. سپس به ذكر شواهدى از سيره پيامبر اكرم(ص) در اين باره مى‌پردازد.
فصل نهم
فصل نهم كتاب به موضوع بزرگداشت زادروز اولیاء الهى و نيز ايام رحلت ايشان اختصاص يافته و در ابتدا اين سؤال مطرح مى‌شود كه آيا اين امر بدعت است يا خير؟
وهابيان مدعى‌اند كه اين كار بدعت است و حرام چرا كه به نوعى عبادت و پرستش ايشان به شمار مى‌آيد.
به باور مؤلف اين اشتباه وهابيان ناشى از خلط بين مفهوم «پرستش» و «بزرگداشت» و يكى انگاشتن اين دو است. آنچه از آن نهى شده، پرستش اولیاء است نه بزرگداشت ايشان چرا كه خود قرآن كريم در آيات عديده‌اى به تكريم و ستايش انبياء و اولیاء پرداخته و خود اين سندى گويا بر جواز تكريم و تعظيم ايشان است.
فصل دهم
فصل دهم كتاب به موضوع تبرک و استشفاء به آثار اولیاء الهى اختصاص يافته و اعتقاد وهابيان به شرك آميز بودن اين عمل مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. ممانعت از تبرک جستن به آثار نبوى و بوسيدن ضريح و منبر نورانى حضرت بسيار مورد توجه وهابيان است و حال آن كه در خود قرآن كريم و سيره مسلمين دلائل فراوانى بر جواز تبرک و استشفاء به آثار مذكور وجود دارد.
فصل يازدهم
فصل يازدهم به موضوع توحيد در عبادت اختصاص يافته است. به گفته مؤلف توحيد در عبادت اصل ثابتى است كه همه گروه‌ها و فرق اسلامى در مورد آن اتفاق نظر دارند و چنانچه اختلافى وجود داشته باشد، اختلاف در مصاديق است نه اختلاف در خود اصل؛ يعنى برخى همچون وهابيان بعضى كارها چون تبرک جستن را عبادت دانسته، در حالى كه ساير مسلمانان آن را نوعى تكريم و بزرگداشت مى‌دانند. با توجه به اين ديدگاه مؤلف لازم ديده است كه به تعريف دقيق معناى «عبادت» پرداخته و به تعاريف ناقص وهابيان از مفهوم عبادت اشاره كند. مؤلف در پايان، فروتنى و تواضع انسانى در مقابل انسان ديگر را، چنانچه تنها به عنوان تكريم و تعظيم وى صورت گيرد نه به عنوان بندگى و پرستش او، از تعريف منطقى عبادت و پرستش خارج دانسته و شواهدى از قرآن كريم ارائه مى‌كند كه در آنها خداوند به ستايش و تمجيد برخى بندگان خويش پرداخته است.
فصل دوازدهم
فصل دوازدهم به بررسى موضوع يارى جستن و استعانت از اولیاء الهى در زمان حيات ايشان اختصاص يافته است. مؤلف براى درخواست چيزى از اولیاء الهى سه نحوه تصوير ارائه مى‌كند:
- اينكه در شوون عادى زندگى از ايشان استعانت صورت گيرد. حكم اين صورت بسيار روشن است و در قرآن كريم داستان ذوا القرنين گواه صادقى بر جواز اين امر است.
- استعانت از ولى خدا به اين شكل صورت بگيرد كه شخص از ولى خدا بخواهد كه براى او از خداوند طلب خير و آمرزش كند. اين قسم هم بالضروره جايز است و شواهد قرآنى فراوانى دارد.
- استعانت از ولى خدا كه قادر بر اعجاز و خرق عادت است، براى پيشبرد امرى بدون مراجعه به اسباب مادى صورت گيرد. مؤلف بر اين باور است كه در قرآن كريم شواهد عديده‌اى بر جواز اين نوع از استعانت وجود دارد.
مجموع اين آيات دلايل خوبى بر توانايى اولیاء الهى بر انجام خوارق عادات و نيز جواز استعانت از ايشان ارائه مى‌كند.
فصل سيزدهم
فصل سيزدهم به بررسى موضوع استعانت از اولیاء الهى بعد از وفات ايشان اختصاص يافته است. اين مسأله به جهت محروم بودن مسلمانان از درك محضر مبارک پيامبر(ص) و طلب استعانت از ايشان، از اهميت ويژه‌اى برخوردار است. مؤلف بحث و بررسى اين موضوع را نيازمند فحص و بررسى درباره چهار موضوع اساسى ديگر مى‌داند كه عبارتند از:
- بقاء روح بعد از مرگ.
- حقيقت انسان كه همان روح اوست.
- امكان اتصال به عالم ارواح.
- احاديث صحيحه‌اى كه بر جواز استعانت به ارواح اولیاء الهى دلالت دارد.
مؤلف پس از بررسى امور چهارگانه مذكور نتيجه مى‌گيرد كه اولیاء الهى از توان برآورده كردن خواسته افرادى كه به ايشان متوسل مى‌شوند، برخوردارند چرا كه ايشان نزد خداى خويش زنده‌اند و هر آنچه از آنها صادر مى‌شود به اذن و اجازه پروردگار است و ايشان مصداق فرمايش خداوندند كه می‌فرمايد: و ما تشاوون الا ان يشاء الله.
فصل چهاردهم
فصل چهاردهم به موضوع شفاعت اختصاص يافته است. در اين فصل ابتدا به تعريف لغوى و اصطلاحى شفاعت پرداخته شده و ديدگاه وهابيان مبنى بر حرمت استشفاع از اولیاء الهى در دنيا، نه در آخرت، تبيين گرديده است.
مؤلف در اين فصل به ارائه ادله‌اى از قرآن كريم و سنت نبوى و سيره صحابه دال بر جواز طلب شفاعت از اولیاء الهى در دنيا پرداخته است.
فصل پانزدهم
فصل پانزدهم به بيان دلايل وهابيان بر حرمت طلب شفاعت از اولیاء الهى در دار دنيا پرداخته و در نهایت بدان‌ها پاسخ داده شده است.
فصل شانزدهم
فصل شانزدهم به موضوع اعتقاد به برخوردارى اولیاء الهى از قدرت غيبى اختصاص يافته است. وهابيان دارا بودن قدرت غيبى را از سوى اولیاء انكار مى‌كنند و اعتقاد به اين توانايى را مغاير با عقيده به توحيد مى‌دانند؛ در حالى كه به باور مؤلف لازم است، بين اعتقاد به قدرت غيبى ولى خدا مستقل از خدا و قدرت غيبى او در ظل عنايت خداوند تفاوت گذارده شود. سپس مؤلف به ذكر آياتى از قرآن كريم مى‌پردازد كه در آنها به اسامى اشخاصى نظير يوسف، موسى، عيسى، سليمان و نيز ملائكه الهى، كه داراى قدرت غيبى بوده‌اند، تصريح شده است.
فصل هفدهم
فصل هفدهم به موضوع جواز قسم دادن خدا به حق اولیائش اختصاص يافته است. وهابيان اين نوع قسم را شرك تلقى مى‌كنند. اما مؤلف بر جواز اين نوع از قسم به برخى از روايات استناد مى‌كند.
فصل هيجدهم
فصل هيجدهم به بررسى موضوع قسم خوردن به غير نام خداوند اختصاص يافته است. اين موضوع از جمله موضوعاتى است كه وهابيان نسبت به آن حساسيت ويژه‌اى دارند و آن را شرك تلقى مى‌كنند.
مؤلف در رد ديدگاه ايشان ادله فراوانى از قرآن و حديث شريف ارائه مى‌كند.
فصل نوزدهم
فصل نوزدهم به موضوع جواز استغاثه به اولیاء الهى در سختى‌ها و گرفتارى‌ها اختصاص يافته و ادله وهابيان بر حرمت استغاثه به ايشان رد و ابطال مى‌گردد.
فصل بيستم
فصل بيستم نيز به موضوع جواز گريستن بر ميت قبل از دفن و بعد از آن اختصاص يافته است و ديدگاه وهابيان در اين زمينه نقد و ابطال گرديده است.
در پايان اين كتاب بحث كوتاهى درباره جواز زيارت قبور توسط زنان صورت گرفته است و ديدگاه شريعت مقدس اسلام در اين باره بيان و ديدگاه حنابله مبنى بر عدم جواز آن رد و ابطال گرديده است.
نسخه شناسى
نسخه حاضر در برنامه به قلم آیت‌الله جعفر سبحانى در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 344 صفحه براى بار سوم در سال 1427ق. 1385ش. توسط انتشارات مؤسسه امام صادق(ع)، قم منتشر شده است.
منابع مقاله
متن كتاب.
(1) مائده3/.
وابسته‌ها
التحفة المدنية في العقيدة السلفية
المسائل و الرسائل المروية عن الإمام أحمد بن حنبل في العقيدة
لوامع الأنوار البهية و سواطع الأسرار الأثرية
تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد
تاریخ حرم ائمه بقیع و آثار دیگر در مدینه منوره
محبوبیت ائمه بقیع علیهم‌السلام نزد اهل سنت
الوهابية بين المباني الفكرية و النتايج العملية
شناخت سلفیه معنا شناسی تاریخچه پیدایش و تحولات آن
الأجوبة النجفية في الرد علی الفتاوی الوهابية
الوهابية بين المباني الفكرية و النتايج العملية
معجم المؤلفات الإسلامية في الرد علی الفرقة الوهابية
الأجوبة النجفية في الرد علی الفتاوی الوهابية
مباحث في عقائد أهل السنة المسمی المهند علی المفند
وهابیت از دیدگاه مذاهب اهل سنت